Saltar ao contido

Caligrafía

Este é un dos 1000 artigos que toda Wikipedia debería ter
Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
(Redirección desde «Calígrafo»)

Caligrafía nunha Biblia latina de 1407 conservada na abadía de Malmesbury, en Wiltshire. Foi realizada en Bélxica por Gerard Brils para ser lida en alto nun mosteiro.

A caligrafía (do grego καλλος kallos "beleza" e γραφος graphos "escrita") é a arte de escribir con trazos de estilo fermoso. O vocábulo designa a escrita manual na cal predominan as calidades de elegancia, uniformidade e beleza.

A caligrafía continúa a florecer en formas como as invitacións de voda e outros eventos, a tipografía e o deseño de fontes, o deseño de logotipos, a arte relixiosa, anuncios, deseño gráfico, inscricións en pedras e documentos de lembranza. Tamén se usa en carteis teatrais e cinematográficos e tamén para certificados de nacemento e defunción, mapas ou outras obras escritas.[1][2]

Tamén se denomina caligrafía aos trazos da escrita propios de cada persoa, así como ao conxunto dos mesmos contidos nun documento manuscrito.[3]

Definición da caligrafía

[editar | editar a fonte]

Unha definición contemporánea da práctica da caligrafía é "a arte de escribir belo" (Mediavilla, 1996). A historia da escritura é unha historia de evolucións estéticas enmarcadas polas habilidades técnicas, velocidade e limitacións materiais das diferentes persoas, épocas e lugares. (Diringer 1968: 441).

A caligrafía abarca desde creacións completamente utilitarias ata magníficas obras de arte onde a expresión abstracta pode (ou non) adquirir mais importancia que a lexibilidade das letras (Mediavilla, 1996). A caligrafía clásica difire da tipografía e da escritura manual non clásica, aínda que un calígrafo pode ser capaz de crear todas elas.

Ferramentas

[editar | editar a fonte]

As principais ferramentas para un calígrafo son a pluma e o pincel. Os plumas de caligrafía escriben con puntas que poden ser planas, redondas ou puntiagudas..[4][5][6] Para algúns fins decorativos, pódense usar plumas con diferentes puntas. Non obstante, tamén se crearon obras con bolígrafos e rotuladores, aínda que non empregan liñas angulares. Existen algúns estilos de caligrafía, como a escritura gótica, que requiren unha pluma de punta.

A tinta de escritura adoita ser a base de auga e é moito menos viscosa que as tintas a base de aceite empregadas na impresión. Algúns papeis especializados con alta absorción de tinta e textura constante permiten liñas máis limpas,[7] aínda que a miúdo se emprega pergamiño ou papel velino, xa que un coitelo pode borrar as imperfeccións e non se precisa unha caixa de luz para que as liñas poidan pasar por el. Normalmente, as caixas de luz e os modelos úsanse para lograr liñas rectas sen que as marcas a lapis prexudiquen o traballo. O papel regrado, xa sexa para unha caixa lixeira ou para uso directo, adoita pautarse cada cuarto ou media polgada, aínda que ocasionalmente se empregan espazos de polgadas. Este é o caso de litterea unciales (de aí o nome), e o papel regrado dos colexios actúa a miúdo como orientación.[8]

Historia

[editar | editar a fonte]
Caligrafía chinesa

A tradición afirma que os caracteres chineses, a forma máis antiga coñecida de escritura das existentes hoxe en día, foron inventados por Cang Jie (cara a 2650 a. C.). Outra tradición remonta a súa creación aos tempos de Fu Xi, o lendario primeiro emperador da China.

A cultura chinesa concede unha grande importancia á caligrafía. Esta fundamentase na beleza visual dos ideogramas, a técnica da súa realización e os preceptos metafísicos da cultura tradicional chinesa.

A caligrafía occidental desenvólvese de forma totalmente independente. A súa orixe é o alfabeto latino, co que na Idade Media escribían os monxes copistas sobre pergamiño. Aproximadamente na mesma época a cultura islámica desenvolve a súa propia caligrafía, baseada no alfabeto árabe, e debido á prohibición relixiosa de representar seres vivos, convértea nunha arte decorativa de amplo uso na arquitectura.

Outros alfabetos desenvolvéronse noutras culturas, e ata existen hoxe en día, a maioría deles en Asia, e son utilizados de forma habitual nos seus respectivos países, aínda que globalmente teñen unha difusión moito menor.

Trala invención da imprenta por Gutenberg, os libros alcanzan unha difusión moito maior que a posible ata entón e a caligrafía perde importancia a favor da tipografía.

O bolígrafo primeiro, e posteriormente as máquinas de escribir e os ordenadores supuxeron a desaparición da caligrafía da nosa vida cotiá. Con todo, é hoxe unha arte moi viva, unha forma de expresión artística que une a escritura con outras artes plásticas como o debuxo e a pintura e que dá lugar a obras de gran beleza plástica, nas que constantemente buscan inspiración os creadores de novas tipografías. A caligrafía está presente ao noso ao redor na publicidade, nos logotipos de compañías e nas etiquetas de moitos produtos, con todo a caligrafía foi decrecendo no seu uso a través do tempo aínda cando de xeito expresivo se dean algúns avances na procura de novas formas de caligrafía, as mesmas seguen tendo a súa esencia principal.

Tradicións caligráficas

[editar | editar a fonte]

Caligrafía hebrea

[editar | editar a fonte]

Caligrafía estilo Rashi, o rashi, é o acrónimo de רבי שלמה יצחקי Rabi Shlomo Yitzjaki. É o tipo de letra semicursiva na que os comentarios de Rashi adoitan imprimirse tanto no Talmud como no Tanakh. Aínda que leva o seu nome, Rashi nunca empregou esta escritura: o tipo de letra baséase na escritura manuscrita semicursiva sefardí do século XV.

Caligrafía xeorxiana

[editar | editar a fonte]

A caligrafía xeorxiana é unha forma de caligrafía artística da lingua xeorxiana que se practicou nos tres alfabetos xeorxianos. Existe unha tradición de séculos nesta arte e o cristianismo tivo un papel importante na vida literaria xeorxiana, xa que os monxes e outros relixiosos da igrexa ortodoxa xeorxiana deixaron moitos manuscritos e rexistros históricos.

Caligrafía occidental

[editar | editar a fonte]
Folio 27r dos Evanxeos de Lindisfarne (c. 700)
Historia

Dende os tempos da antiga Roma e ata a invención da imprenta, a caligrafía estivo ligada á historia da cultura europea e á súa transmisión, e cada época vese reflectida nos diferentes estilos de escritura. Despois, a beleza na escritura a man tivo sempre unha gran consideración como parte da educación ata tempos moi recentes, e mantense aínda en forma de invitacións manuscritas, deseños de logotipos e tipografías ou documentos conmemorativos.

A caligrafía occidental diferénciase polo uso do alfabeto latino, que se escribía en letras imperiais capitais na pedra, capitais rústicas ao pintar nos muros e en cursiva romana para o uso cotián. Nos séculos II e III desenvolveuse o estilo uncial. Cando a escritura se deixou para aos mosteiros, considerouse que a escritura uncial era máis axeitada para copiar a Biblia e outros textos relixiosos. Foron os mosteiros os que conservaron as tradicións caligráficas durante os séculos IV e V, cando caeu o Imperio Romano e Europa entrou na idade media.[9]

No auxe do Imperio, o seu poder chegaba ata Gran Bretaña e trala súa caída mantívose a súa influencia literaria. A escrita semiuncial xerou a semiuncial irlandesa.[10] Cada rexión desenvolveu os seus propios estándares seguindo o mosteiro principal da rexión (escritura merovinxia, escritura Laon, escritura Luxeuil, escritura visigoda, escritura beneventana), na súa maioría cursivas dificilmente lexibles. As igrexas cristiás promoveron o desenvolvemento da escritura a través das prolíficas copias da Biblia, do Breviario e doutros textos sagrados.[11] Dous estilos de escritura distintos coñecidos como uncial e semiuncial (do latín "uncia" ou "inch") desenvolvéranse a partir da variedade de manuais romanos.[12] Os séculos VII-IX do norte de Europa supuxeron o auxe dos manuscritos iluminados celtas, como o Libro de Durrow, os evanxeos de Lindisfarne e o libro de Kells.[13]

A devoción de Carlomagno pola mellora dos estudos resultou no recrutamento "dunha multitude de escribas", segundo Alcuin, abade de York.[14] Alcuin desenvolveu o estilo coñecido como o minúscula carolinxia ou carolino. O primeiro manuscrito deste estilo foi o Godescalc Evangelistary (rematado no 783), un libro cos evanxeos escrito polo escriba Godescalc.[15] O carolinxio é o estilo do que descende a tipografía moderna.[16] No século XI, o carolinxio evolucionou cara á escritura gótica, que era máis compacta e permitía encaixar máis texto nunha páxina.[17] Os estilos de caligrafía gótica fixéronse dominantes en toda Europa e en 1454, cando Johannes Gutenberg desenvolveu a primeira imprenta en Mainz adoptou o estilo gótico, converténdoo na primeira tipografía.[17]

No século XV, o redescubrimento de antigos textos carolinxios fomentou a creación da minúscula humanista ou littera antiqua. O século XVII viu a escritura Batarde desde Francia, e no século XVIII a escritura inglesa estenderse por Europa e o mundo a través dos seus libros.

A mediados dos anos 1600 os funcionarios franceses, inundados de documentos escritos en varias mans e variados niveis de habilidade, queixábanse de que moitos destes documentos estivesen máis alá da súa capacidade para descifrar. A Oficina do Financiador restrinxiu todos os documentos legais a tres estilos, Coulee, Rhonde (coñecido en inglés como Round hand) e Speed ​​Hand, ás veces chamado simplemente bastarda.[18] Aínda que había moitos grandes mestres franceses naquel momento, o máis influente na proposta foi Louis Barbedor, que publicou Les Ecritures Financière Et Italienne Bastarde Dans Leur Naturel arredor de 1650.[18]

Coa destrución da Camera Apostolica durante o saqueo de Roma (1527), o centro dos mestres de escritura trasladouse ao sur de Francia. Cara ao 1600, a cursiva cursiva comezou a ser substituída por un refinamento tecnolóxico, a itálica, que á súa vez foi a nai da Rhonde e posteriormente da Round hand inglesa.[18]

Estilo

A caligrafía sagrada occidental ten algunhas características propias, como a iluminación da primeira letra de cada libro ou capítulo na época medieval. A parte escrita pode vir precida por unha páxina decorativa chea de representacións xeométricas adornadas de animais de ton atrevido. Os evanxeos de Lindisfarne (715-720) son un exemplo temperán.[19]

Como ocorre coa caligrafía chinesa ou islámica, a escritura caligráfica occidental empregou regras e formas estritas. A escritura de calidade tiña un ritmo e unha regularidade lograda coas letras, cunha orde "xeométrica" ​​das liñas da páxina. Cada personaxe tiña e ten aínda unha orde de trazo precisa.

A diferenza dun tipo de letra, a irregularidade no tamaño, no estilo e nas cores das personaxes aumenta o valor estético, aínda que o contido pode resultar ilexible. Moitos dos temas e variacións da caligrafía occidental contemporánea actual atópanse nas páxinas da Biblia de San Xoán. Un exemplo particularmente moderno é a edición ilustrada da Biblia de Timothy Botts, con 360 imaxes e unha tipografía caligráfica.[20]

Caligrafías orientais

[editar | editar a fonte]
Soldado chinés nun concurso de caligrafía

A caligrafía chinesa chámase localmente shūfǎ ou fǎshū ({en {lang-zh|書法}} ou 法書 en chinés tradicional, literalmente "método ou lei da escritura"); a caligrafía xaponesa é shodō (en 書道, literalmente "camiño ou principio da escritura"); a caligrafía coreana chámase seoye (en coreano: 서예, literalmente "a arte de escribir"); e a vietnamita é thư pháp (en vietnamita: Thư pháp/書法, literalmente "camiño das letras ou das palabras"). A caligrafía dos caracteres orientais é un importante e prezado aspecto da cultura tradicional de Asia oriental.

  • Caligrafía chinesa ou 書法 shūfǎ, os caracteres chineses poden trazarse segundo cinco estilos históricos. Normalmente todos se realizan con pincel e tinta. Estes estilos están ligados intrinsecamente á historia da escritura chinesa.
  • O Shodō (書道 shodō?) ou caligrafía xaponesa considérase unha arte no Xapón, e unha disciplina moi difícil de perfeccionar; ensínase como unha materia máis aos nenos xaponeses durante a educación primaria.
Técnica

A escritura tradicional de Asia Oriental usa os Catro Tesouros do Estudo (文房四寶/文房四宝): [20] pinceis para tinta coñecidos como máobǐ (毛筆/毛笔), tinta chinesa, papel e morteiro para escribir caracteres chineses. Estes instrumentos de escritura tamén se coñecen como "os catro amigos do estudo" (en coreano: 문방사우/文房四友, Munbang sau) en Corea. Ademais das catro ferramentas tradicionais, tamén se usan protectores para a mesa e calcapapeis.

Moitos parámetros diferentes inflúen no resultado final do traballo dun calígrafo. Os parámetros físicos inclúen a forma, o tamaño, o estricamento e o tipo de pelo do pincel; a cor, a densidade de cor e a densidade de auga da tinta; así como a velocidade de absorción de auga e a textura da superficie do papel. A técnica do calígrafo tamén inflúe no resultado, xa que o aspecto dos caracteres acabados está influído pola cantidade de tinta e auga que o calígrafo deixa tomar ao pincel e pola presión, inclinación e dirección do pincel. Cambiar estas variables produce trazos máis finos ou atrevidos e bordos lisos ou dentados. Finalmente, a velocidade, as aceleracións e desaceleracións dos movementos dun calígrafo hábil pretenden dar "espírito" aos caracteres, influíndo moito nas súas formas finais.

Caligrafía islámica

[editar | editar a fonte]
A frase Bismillah en caligrafía islámica do século XVIII da área otomá

A caligrafía islámica (árabe khatt ul-yad خط اليد) evolucionou xunto co islam e a lingua árabe. Como está baseada en letras árabes, ás veces é chamada "caligrafía árabe", mais o termo "caligrafía islámica" é máis apropiado xa que comprende todas as obras caligráficas musulmás de diferentes culturas nacionais. A caligrafía árabe está rexida por unha serie de regras e de canons estéticos que esixen estudo e o desenvolvemento de habilidades, destrezas e talentos artísticos.[21]

A caligrafía islámica está asociada á arte islámica xeométrica (arabesco) nas paredes e nos teitos das mesquitas, así como sobre o papel ou outros materiais. Os artistas contemporáneos do mundo islámico aproveitan o patrimonio da caligrafía para crear inscricións modernas, como logotipos corporativos ou abstraccións.

En vez de recordar algo relacionado coa palabra falada, a caligrafía para os musulmáns é unha expresión visible da arte máis alta de todos, a arte do mundo espiritual. A caligrafía converteuse sen dúbida na forma máis venerada da arte islámica porque proporciona un vínculo entre as linguas dos musulmáns coa relixión do islam. O Corán desempeñou un papel importante no desenvolvemento e evolución da lingua árabe e, por extensión, da caligrafía no alfabeto árabe. Proverbios e pasaxes do Corán aínda son fontes de caligrafía islámica. A caligrafía cúfica é un estilo de caligrafía árabe considerado o máis antigo tipo de escritura nesa lingua, desenvolvido na cidade de Kufa (da que toma o nome), a partir dunha modificación do alfabeto sirio antigo e utilizada para escribir os primeiros exemplares do Corán.

Durante a civilización otomá, a caligrafía islámica acadou un protagonismo especial. A cidade de Istambul é unha exposición de todo tipo e variedade de caligrafías, desde inscricións en mesquitas ata fontes, escolas, casas etc.

Caligrafía persa

[editar | editar a fonte]
Exemplo das regras do estilo Nastaliq's

A caligrafía persa estivo presente na rexión persa antes da islamización. No zoroastrismo sempre se gababan escritos fermosos e claros. Crese que a antiga escritura persa foi inventada entre 600 e 500 a.C. para proporcionar inscricións para os monumentos aos reis aqueménidas. Estas inscricións consistían en letras en forma de cuña horizontais, verticais e diagonais, razón pola que se chama escritura de cuñas ou cuneiforme, en persa khat-e-mikhi. Séculos despois empregáronse outras escritas en Persia, como a "pahlavi" e a "avéstica". A pahlavi foi un alfabeto persa medio desenvolvido a partir do arameo e converteuse na escritura oficial do Imperio Sasánida (224-651). O alfabeto persa-avestán (alefbâ Pârsi Avestâyi), creado por Lourenço Menezes D'Almeida, é unha escrita alternativa para as linguas persa e avestán.

O Nasta'liq é o estilo contemporáneo máis popular entre as escritas da caligrafía persa clásica; os calígrafos persas chámanlle a "noiva da escritura de caligrafía". Este estilo de caligrafía baseouse nunha estrutura tan forte que cambiou moi pouco desde entón. Mir Ali Tabrizi atopara a composición óptima das letras e das regras gráficas polo que só tivo que ser afinada durante os últimos sete séculos. Ten regras moi estritas para a forma gráfica das letras e para a combinación das letras, palabras e composición de toda a peza de caligrafía.

Caligrafía moderna

[editar | editar a fonte]

Rexurdimento

[editar | editar a fonte]
Edward Johnston, fundador da caligrafía moderna occidental no seu traballo en 1902.

Despois de que a imprenta se convertese en ferramenta ubicua dende o século XV, a produción de manuscritos iluminados comezo a decaer.[22] Porén, a difusión da imprenta non significou o final da caligrafía.[23]

O renacemento moderno da caligrafía comezou a finais do século XIX, influído pola filosofía e a estética de William Morris e o Arts and Crafts movement. Edward Johnston é considerado como o pai da caligrafía moderna.[24][25][26] Tras estudar copias publicadas do arquitecto William Harrison Cowlishaw, presentáronlle a William Lethaby en 1898, director da Escola Central de Artes, que lle aconsellou que estudase manuscritos no Museo Británico.[27]

Isto impulsou o interese de Johnston na arte da caligrafía co uso de grandes plumas. Comezou a ensinar caligrafía na Escola Central en Southampton Row, Londres, a partir de setembro de 1899, onde influíu o deseñador de tipografías e escultor Eric Gill. Foi contratado por Frank Pick para deseñar unha nova tipografía para o metro de Londres, que continúa a empregarse con pequenas modificacións.[28]

Foi recoñecido por revivir a arte da escritura manual e de escribir de cartas mediante os seus libros. O seu manual Writing & Illuminating, & Lettering (1906) foi especialmente influente nunha xeración de tipógrafos británicos na que estaban Graily Hewitt, Stanley Morison, Eric Gill e Anna Simons. Johnston tamén desenvolveu o estilo de caligrafía redondo, coñecido como Foundational Hand. Johnston inicialmente ensinaba os seus alumnos empregando un lapis cun ángulo plano, pero despois aprendeulles empregando un ángulo inclinado.[29] A primeira referencia da expresión "Foundational Hand" apareceu na obra de 1909 Manuscript & Inscription Letters for Schools and Classes and for the Use of Craftsmen.[30]

Desenvolvementos posteriores

[editar | editar a fonte]

Graily Hewittdeu clases na Escola Central de Artes e Oficios e publicou xunto con Johnston durante a primeira parte do século. Hewitt foi fundamental para o rexurdimento da caligrafía, e a súa prolífica produción en deseño tipográfico tamén apareceu entre 1915 e 1943. Atribúeselle o rexurdimento do dourado con xeso e pan de ouro sobre vitela. Hewitt axudou a fundar a Sociedade de Escribas e Iluminadores (SSI) en 1921, probablemente a sociedade de caligrafía máis importante do mundo.

Hewitt non está exento de críticos[31] e partidarios[32] na súa interpretación das receitas medievais de xeso de Cennino Cennini.[33] Donald Jackson, un calígrafo británico, obtivo as súas receitas de xeso de séculos anteriores, algunhas delas non traducidas ao inglés.[34] Graily Hewitt creou a patente que anunciaba a concesión ao príncipe Filipe do título de duque de Edimburgo o 19 de novembro de 1947, o día antes do seu matrimonio coa raíña Isabel.[35]

A alumna de Johnston, Anna Simons, foi fundamental para espertar o interese pola caligrafía en Alemaña grazas á súa tradución ao alemán de Writing and Illuminating, and Lettering en 1910.[24] O austríaco Rudolf Larisch, profesor de letras na Escola de Arte de Viena, publicou seis libros de letras que influíron moito nos calígrafos de lingua alemá. Debido a que os países xermanófonos non abandonaran a man do gótico na imprenta, esta letra tivo tamén un forte efecto nos seus estilos.

Rudolf Koch era un amigo máis novo de Larisch. Os libros, os deseños tipográficos e as ensinanzas de Koch convertérono nun dos calígrafos máis influentes do século XX no norte de Europa e máis adiante nos Estados Unidos. Larisch e Koch aprenderon e inspiraron moitos calígrafos europeos, en particular Karlgeorg Hoefer e Hermann Zapf.[36]

Os tipos de letra contemporáneos empregados polas computadoras, desde procesadores de texto como Microsoft Word ou Apple Pages ata paquetes de software de deseño profesional como Adobe InDesign, teñen unha débeda considerable co pasado e cun pequeno número de deseñadores de tipos de letra profesionais.[37][38][39]

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ Propfe, J. (2005). SchreibKunstRaume: Kalligraphie im Raum Verlag (en alemán). Múnic: Callwey Verlag. ISBN 978-3-7667-1630-9. 
  2. ↑ Geddes, A.; Dion, C. (2004). Miracle: a celebration of new life. Auckland: Photogenique Publishers. ISBN 978-0-7407-4696-3. 
  3. ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para caligrafía.
  4. ↑ Reaves, M.; Schulte, E. (2006). Brush Lettering: An instructional manual in Western brush calligraphy (Revised ed.). Nova York: Design Books. 
  5. ↑ Child, H., ed. (1985). The Calligrapher's Handbook. Taplinger Publishing Co. 
  6. ↑ Lamb, C.M., ed. (1976) [1956]. Calligrapher's Handbook. Pentalic. 
  7. ↑ "Paper Properties in Arabic calligraphy". calligraphyfonts.info. Arquivado dende o orixinal o 2017-03-13. Consultado o 2007-06-01. 
  8. ↑ "Calligraphy Islamic website". Calligraphyislamic.com. Arquivado dende o orixinal o 2012-06-08. Consultado o 2012-06-18. 
  9. ↑ Sabard, V.; Geneslay, V.; Rébéna, L. (2004). Calligraphie latine: Initiation (en francés) (7th ed.). París. pp. 8–11. ISBN 978-2-215-02130-8. 
  10. ↑ Insular Manuscripts: Paleography Section 6: Language on the Page in Insular Manuscripts Layout and Legibility. (n.d.). Cosultdo o 30 de maio de 2018
  11. ↑ de Hamel 2001a
  12. ↑ Knight 1998: 10
  13. ↑ Trinity College Library Dublin 2006; Walther & Wolf 2005; Brown & Lovett 1999: 40; Backhouse 1981
  14. ↑ Jackson 1981: 64
  15. ↑ Walther & Wolf 2005; de Hamel 1994: 46–48
  16. ↑ de Hamel 1994: 46
  17. ↑ 17,0 17,1 Lovett, Patricia (2000). Calligraphy and Illumination: A History and Practical Guide. Harry N. Abrams. ISBN 978-0-8109-4119-9. 
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Whalley, Joyce Irene (c. 1980). The Art of Calligraphy, Western Europe & America. 
  19. ↑ Brown, M.P. (2004). Painted Labyrinth: The World of the Lindisfarne Gospel (Revised ed.). British Library. 
  20. ↑ The Bible: New Living Translation. Tyndale House Publishers. 2000. 
  21. ↑ "Escritura y caligrafía (La escritura árabe)". 
  22. ↑ de Hamel 2001a; de Hamel 1986
  23. ↑ Zapf 2007; de Hamel 2001a; Gilderdale 1999; Gray 1971
  24. ↑ 24,0 24,1 "The Legacy of Edward Johnston". The Edward Johnston Foundation. Arquivado dende o orixinal o 26 de abril de 2023. Consultado o 20 de agosto de 2016. 
  25. ↑ Cockerell 1945; Morris 1882
  26. ↑ "Font Designer — Edward Johnston". Linotype GmbH. Arquivado dende o orixinal o 15 de setembro de 2015. Consultado o 5 de novembro de 2007. 
  27. ↑ como o Ramsey Psalter, BL, Harley MS 2904
  28. ↑ The Eric Gill Society: Associates of the Guild: Edward Johnston Arquivado 10 de outubro de 2008 en Wayback Machine.
  29. ↑ Gilderdale 1999
  30. ↑ Baines & Dixon 2003: 81
  31. ↑ Tresser 2006
  32. ↑ Whitley 2000: 90
  33. ↑ Herringham 1899
  34. ↑ Jackson 1981: 81
  35. ↑ Hewitt 1944-1953
  36. ↑ Cinamon 2001; Kapr 1991
  37. ↑ Mediavilla, Claude (1996). Calligraphy: From Calligraphy to Abstract Painting. Belgium: Scirpus-Publications. ISBN 978-90-803325-1-5. 
  38. ↑ Zapf, H. (2007). Alphabet Stories: A Chronicle of technical developments. Rochester, NY: Cary Graphic Arts Press. ISBN 978-1-933360-22-5. 
  39. ↑ Henning, W.E. (2002). Melzer, P., ed. An Elegant Hand: The Golden Age of American Penmanship and Calligraphy. New Castle, Delaware: Oak Knoll Press. ISBN 978-1-58456-067-8. 

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]
  • Camacho Matute, Valle; Navas Sánchez, Emiliano (2014). Cuaderno de caligrafía iluminada. Ediciones Emilianenses. ISBN 978-84-940626-4-3. 
  • Kosack, Wolfgang Kosack: Islamische Schriftkunst des Kufischen Geometrisches Kufi in 593 Schriftbeispielen. Deutsch - Kufi - Arabisch. 380 Seiten. Verlag Christoph Brunner, Basel 2014, ISBN 978-3-906206-10-3
  • Mediavilla, Claude (2006). Histoire de la calligraphie française (en francés). París: Michel. ISBN 978-2-226-17283-9. 
  • Oscar Ogg (1954), Three classics of Italian Calligraphy, an unabridged reissue of the writing books of Arrighi, Giovanni Antonio Tagliente & Palatino, with an introduction, Dover publications inc. Nova York
  • John Howard Benson & Arthur Graham Carrey (1940), The Elements of Lettering, John Stevens, Newport, Rhode Island, printed by: D. B. Updike at The Merrymount Press, Boston
  • John Howard Benson (1955), The first writing book, an English translation & fascimile text of Arrighi's Operina, the first Manual of the chancery hand, London Oxford University press, Geoffrey Cumberlege New Haven Yale University Press
  • Berthold Wolpe (1959), A newe writing booke of copies, 1574, A fascimile of a unique Elisabethan Writing book in the Bodleian Library Oxford, Lion and Unicorn Press, Londres
  • Diringer, D. (1968). The Alphabet: A Key to the History of Mankind 1 (3rd ed.). Londres: Hutchinson & Co. p. 441. 
  • Fairbank, Alfred, (1975). Augustino Da Siena, the 1568 edition of his writing book in fascimile, David R. Godine (Boston) & The Merrion Press, (Londres), ISBN 0-87923-128-9
  • A. S. Osley (editor), Calligraphy and Paleography, Essays presented to Alfred Fairbank on his 70th birthday, October House Inc. Nova York, 1965
  • Fraser, M.; Kwiatowski, W. (2006). Ink and Gold: Islamic Calligraphy. Londres: Sam Fogg Ltd. 
  • Gaze, T. & Jacobson, M. (editors), (2013). An Anthology Of Asemic Handwriting. Uitgeverij. ISBN 978-90-817091-7-0
  • Johnston, E. (1909). "Plate 6". Manuscript & Inscription Letters: For schools and classes and for the use of craftsmen. San Vito Press & Double Elephant Press.  10th Impression
  • Marns, F.A (2002) Various, copperplate and form, Londres
  • Shepherd, Margaret (2013). Learn World Calligraphy: Discover African, Arabic, Chinese, Ethiopic, Greek, Hebrew, Indian, Japanese, Korean, Mongolian, Russian, Thai, Tibetan Calligraphy, and Beyond. Crown Publishing Group. p. 192. ISBN 978-0-8230-8230-8. 
  • Annemarie Schimmel, Calligraphy and Islamic Culture. New York University Press. 1984. ISBN 978-0-8147-7830-2. 
  • Wolfgang Kosack: Islamische Schriftkunst des Kufischen Geometrisches Kufi in 593 Schriftbeispielen. Deutsch – Kufi – Arabisch. 380 Seiten. Verlag Christoph Brunner, Basel 2014, ISBN 978-3-906206-10-3

Outros artigos

[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas

[editar | editar a fonte]
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Caligrafía&oldid=6912777»