Linguas volta-congo

As linguas volta-congo son a principal rama de primeiro nivel dentro da familia níxer-congo, cun total de 350 millóns de falantes. O nome da familia provén de que a maioría de linguas fálanse nas ribeiras dos ríos Volta e Congo.

Clasificación

O traballo comparativo realizado por John M. Stewart na década de 1960 e de 1970 axudou a establecer a unidade filoxenética das linguas volta-congo e abriron claros da súa estrutura interna, mais os resultados seguen a ser inconclusos.

Williamson e Blench (2000) encontraron que en moitos casos é difícil precisar liñas claras entre os diferentes grupos de linguas volta-congo e suxeriron que isto podería indicar que se deu unha diversificación dun continuo xeolectal máis que unha clara separación entre unidades filoxenéticas. Isto mesmo fora suxerido antes por Bennet (1983 citado en Williamson e Blench 2000:17) para o caso das lenguas Gur e as linguas Adamawa-Ubangi, que moitos autores agrupan xuntas baixo o nome de linguas da sabana. Tamén Elugne e Williamson (1976) na súa reconstrución do proto-ẹdo e o proto-ịjọ, dous subgrupos das linguas kwa encontraron que o proto-ẹdo-ịjọ presentaría características usualmente asociadas coas linguas Benué-Congo polo que a diferenza filoxenética entre os dous grupos non parecía xustificada.

Outras ramas da familia son as linguas kru e as linguas senufo. As linguas bantú que é o grupo máis coñecido e particularmente numeroso formado por multitude de linguas, sendo de feito un subgrupo das linguas Benué-Congo.

Clasificación interna

Segundo Williamson e Blench 2000, existen as seguintes ramas:

• Volta-congo
  • Volta-congo setentrional (tamén chamado Volga-Congo occidental): 30 millóns de falantes na África centro-occidental (que inclúe as subfamilias kru, gur, senufo)
  • Volta-congo meridional (tamén chamado Volga-Congo oriental ou Benue-kwa): 290 millóns na África central, oriental e meridional (que inclúe as subfamilias kwa, volta-níxer, Benue-Congo).

Segundo Bendor-Samuel 1989, as relacións entre grupos son as seguintes:

Volta‑congo	Setentrional        Adamawa     Gur     Senufo       pre (ou mbre)       Kru     Benue-Kwa   Kwa   Benue-Congo Benue-Congo occidental Volta-níxer   Benue-Congo oriental   Platoide     Bantoide-Cross

Algúns autores como Victor Manfredi consideran que a división kwa debe ser revisada e propoñen dividir o grupo kwa en dous grupos, un máis relacionado co que actualmente se chama Benue-Congo (denominado BK-1) e outro máis relacionado coas linguas gbe (BK-2), este segundo grupo estaría caracterizado por algunhas innovacións comúns.

Descrición lingüística

Os sistemas vocálicos das linguas Volta-Congo foron obxecto dun grande debate na lingüística histórica.

Fonoloxía

Casali (1995) defende a hipótese de que o proto-Volta-Congo tivera nove ou dez vogais e un sistema de harmonía vocálica e que posteriormente este inventario reduciríase a un sistema de sete vogais en moitas linguas Volta-Congo. As linguas das montañas de Togo e Ghana son exemplos onde aínda están presentes sistemas de nove ou dez vogais. Por outra parte Stewart (2002) reconstrúe 7 vogais orais e 7 vogais nasais para o proto-Volta-Congo meridional (ou máis estritamente unha aproximación ao mesmo baseado en correspondencias entre o proto-potou-akan e o proto-bantú):

	orais			nasais
	anterior	central	posterior	anterior	central	posterior
pechadas	i		u	ĩ		ũ
semipechadas	ɪ		ʊ	ɪ̃		ʊ̃
abertas	ɛ	a	ɔ	ɛ̃	ã	ɔ̃

Non existe unha reconstrución completa do proto-Volta-Congo que empregue todas as linguas da familia, aínda que existe unha aproximación razoable de J. M. Stewart do proto-Benue-Kwa (Volta-Congo meridional) feira comparando só o proto-potou-akan e o proto-bantú. De acordo con esta reconstrución toda consoante ten dúas formas en distribución complementaria: grao non mutado / grao mutado. No grao mutado unha consoante xeralmente é alófona non nasal (aínda que as non mutadas aproximantes son nasalizadas), mentres que o grao mutado a consoante ten un alófono prenasalizado ou nasal. As raíces teñen a forma usual C₁V₁(C₂V₂), o inventario reconstruído para as consoantes que aparecen en primeiro lugar (C₁) é:

		bilabial	alveolar	palatal	velar	labiovelar
Oclusiva	xorda	*p / mp	*t / nt	*c / ɲc		*kʷ / ŋkʷ
	sonora	*b / mb	*d / nd	*ɟ / ɲɟ	*g / ŋg	*gʷ / ŋgʷ
Implosiva	xorda	*ƥ / mƥ	*ƭ / nƭ		*ƙ / ŋƙ	*ƙʷ / ŋƙʷ
	sonora	*ɓ / m	*ɗ / n	*ʄ / ɲ		*ɠʷ / ŋʷ
aproximante		*ʋ̃ / m	*l̃ / n	*y / ɲ	*ɰ̃ / ŋ	*w̃ / ŋʷ
nasal		*m / m	*n / n

Para cada par de fonemas da táboa o primeiro é o alófono que aparece ante vogal non nasal (grao non mutado) e o segundo o que aparece ante vogal nasal (grao mutado). Neste sistema destaca a ausencia de africadas ou fricativas, unha característica tamén presente en proto-bantú e en proto-potou-akan.

Comparación léxica

Os numerais reconstruídos para diferentes grupos de linguas volta-congo son:

GLOSA	Volta-congo setentrional			Volta-congo meridional
	PROTO- KRU	PROTO- SENUFO	PROTO- GUR	PROTO- BENUE-KWA
'1'	*ɓlo *doː	*niŋgb͡ĩ	*dig- / *-dum	*-ɗĩ / *-kp͡a
'2'	*sɔ̃ː-	*sɔ̃ːni	*lia / *-ɲo	*-badi
'3'	*tãːr	*tãːri	*tãːri	*-tãri
'4'	*ɲiyɛ̃̀hɛ	*ti-cɛːre	*naːsi	*-nai
'5'	?	*kankuro	*nom	*ton-
'6'	*5+1	*kogo-ni	*-lo-du
'7'	*5+2	*5+2	*-lo-pɛ
'8'	*5+3	*5+3	*-lo-tãːri
'9'	*5+4	*5+4	*10-1
'10'	*kʊɡb͡a *pu	*kɛ	*pi-	*-wo-

Véxase tamén

Bibliografía

• Casali, Roderic F. (1995) 'On the Reduction of Vowel Systems in Volta-Congo', African Languages and Cultures, 8, 2, Dec, 109–121.
• Stewart, John M. (1976) Towards Volta-Congo reconstruction: a comparative study of some languages of Black-Africa. (Inaugural speech, Leiden University) Leiden: Universitaire Pers Leiden.
• Stewart, John M. (1985) 'Nasality patterns in the Volta-Congo foot.' Paper presented at the Colloquium on African Linguistics, Leiden, Sept. 1985.
• Williamson, Kay & Blench, Roger (2000) 'Niger-Congo', en Heine, Bernd e Nurse, Derek (eds) African Languages — An Introduction. Cambridge: Cambridge University press, pp. 11–42.