A morte na literatura popular galega

Locucións

Á morte: estar a piques de morrer.
A vida ou morte: facer algo con evidente perigo de morrer.
Aire de morto: crenza supersticiosa segundo a cal as persoas que vían un cadáver cando o levaban ó cemiterio, non tardaban en morrer tamén.
Aire dun defunto: denominación inespecífica para algúns defectos físicos ou taras
Antes a morte: expresión de rexeitamento de algo que se estima intolerable.
Arrincar a un dos brazos da morte: salvarlle a vida cando estaba a morrer.
Ata a morte: firmemente resolto, pase o que pase.
Axudar a ben morrer: auxiliar ó moribundo coas oracións apropiadas.
Batallar coa morte: estar morrendo, agoniar.
Busca-la morte: facer voluntariamente certas cousas que poden representar grave perigo.
Caer na cova: recibir sepultura, ser enterrado.
Caer redondo: caer repentinamente ó chan, morto.
Caerlle a facha a alguén: dise de quen está a piques de morrer.
Calado (caladiño) coma un morto, coma un defunto, coma un defuntiño: estar moi calado, sen dar fala.
Chamar Deus a un: morrer. Tamén, chamouno Deus pra si.
Como quen fala cun morto: frase de resignación ante non contesta ou non fai caso ningún.
Dar morte: matar a alguén.
De mala morte: loc. adxectiva que expresa un valor mínimo, desprezable.
De morte: implacablemente, con ferocidade.
Deus te aparte do día das gabanzas: aplícase ó día da morte, momento no que só se reciben loanzas.
Estar á morte: estar un enfermo en estado crítico.
Estar baixo os terróns": estar morto.
Estar comendo pedra.
Estar comendo terra: dise da persoa que morreu e está enterrada.
Estar entre a vida e a morte: estar en inminente risco de morrer.
Estar gozando de Deus: estar xa morto e, supostamente, no ceo.
Estar ó pé da morte: estar un enfermo en estado crítico.
Estar pensando na morte da becerra: non estar atento ó que se di ou se fai, estar absorto noutros pensamentos. Tamén, estar pensando na morte da burra.
Estar tan morto coma a miña avoa: frase despectiva ante algo pasado de moda e xa sen valor. Tamén ten o sentido directo, co que se asegura que unha persoa está morta.
Este ovo asado vai: aplícase a quen, por vello ou enfermo, está próximo a morrer.
Feito de mala morte: feito mal, de calquera forma, sen nincún coidado.
Feo coma a morte: extremadamente feo. Tamén Máis feo cá morte.
Frío coma a morte
Guerra a morte: sen dar cuartel.
Ir pra baixo do chan coma as teupas: frase que anuncia a inminente morte de alguén.
Ir pró ceo das teupas
Ir soltando o ferro: frase coa que se indica a decadencia física dun vello. Procede do feito de que cando unha roda do carro vai vella, perde os cravos e as lamias.
Ir garda-los pitos ó abade: morrer. Refírese á práctica de enterra-los mortos no adro da igrexa, próximo á casa reitoral.
Loitar coa morte: estar durante longo tempo en agonía.
Máis morto que vivo
¡Máis valera morrer!: expresión ante unha desgraza irremediable e de graves consecuencias.
Morra o conto: frase para cortar unha discusión, forzando o paso a outro tema. Tamén se usa para pechar un trato.
Morrer á miñoca: morrer na máis absoluta miseria, de fame; tamén morrer á mioca. Aplícase tamén en vida, co significado de estar na maior pobreza, vivindo de pedir esmola polas portas, e corre tamén nas formas andar, vivir ou casar á miñoca ou á mioca.
Morrer adoecendo coma un can: morrer desesperado, padecendo moita dor.
Morrer coma un can: morrer un só e abandonado de familiares e amigos, sen que ninguén coide dun ou se compadeza del.
Morre-lo fogo: apagarse o lume.
Morrer vestido: morrer violentamente.
Morte en fóra: frase coa que se garante que se vai cumpri-lo compromiso adquirido, poñendo como única excepción a propia morte.
Non ha de morrer de cornada de burro: aplícase a quen toma excesivas precaucións, mesmo ante perigos inexistentes.
Non ser de morte: frase irónica ante un accidente ou enfermidade que non representa realmente ningún perigo grave.
Non ser morte de home: ser menor o dano do que se esperaba, non ser tan prexudicial como se temía.
Non ter aínda a tega chea: non ser aínda a hora de morrer.
Ó pé da morte: a punto de morrer.
Pan da morte: denominación xenérica de calquera cogomelo velenoso. Tamén pan da zorra e pan do demo.
Paxaro da morte: denominación xenérica de calquera ave rapaz nocturna. Adoita usarse, por se-las máis comúns, ó moucho ou á curuxa.
Pena de morte: a pena capital.
Pola morte que debo a Dios: expresión coa que se reafirma a veracidade do que se asegura.
Ser bo para [ir] busca-la morte: frase irónica que se aplica a quen tarda demasiado en facer un encargo que implica certa dilixencia.
Ser tan certo como que temos que morrer: frase coa que se acredita que o que se di é absolutamente verídico.
Sofrir morte e pasión: sentirse moi contrariado, atormentado, violento.
Subir ó ceo: morrer, aplicado especialmente ós meniños.
Tardarlle a un a brosa: dise do vello acabado próximo á morte. A brosa é a machada.
Ver a morte ós ollos: atoparse nunha situación de extremo perigo.
Ver a morte preto
Volver un da morte á vida: recuperarse con ben dunha grave enfermidade.

Refraneiro

A morte a ninguén perdoa.
A morte a todos iguala.
A morte a uns dá boa e a outros mala sorte.
A morte bárreo todo.
A morte é boa cando certamente é mala.
A morte é fonte da vida: morren uns pra que outros vivan.
A morte é tan certa como a vida é incerta.
A morte, nin buscala nin temela.
A morte non veña, que achaque non faltará.
A morte por todo morde.
A morte sempre ten desculpa.
A morte tódalas cousas iguala.
A morte todo o atalla.
A morte todo o descompón.
A mortos e a idos non hai amigos.
Á muller que ruín sexa, dúas tundas: unha para que Deus vaia vela, outra para que a ver a Deus vaia ela.
A pena do morto chega ó horto.
A quen morte allea desexa, a súa lle chega.
A raíz de anciana todo sanda, menos o mal da morte que é moi forte.^[1]
A Santo André de Teixido vai de morto o que non foi de vivo.
Achaque quer a morte.
Achaque quer a morte, non sabe de que sorte.
Alifaces quere a morte, mais chegar chega sen sorte .
Amor e morte, nada máis forte.
Andade a dicir verdades e morreredes nos hospitais.
Antes morrer que deixarse matar.
Antes morte que vergonza.
Ata a morte, pé forte.
Ata a morte ten vicio.
Ata a morte, tente forte.
Ata a morte, todo é vida.
Ata morrer, todo é vivir.
Ata a sepultura, a carne dura non é segura.
Ben veñas, morte, se vés soa.
Cabalo á carreira, sepultura aberta.
Cada pobre enterra o seu pai como pode.
Cada un enterra a seu pai como pode.
Cando a ver un enfermo moitos médicos van alporízase o sancristán, porque é sinal de ¡din! ¡dan!.
Cando menos se pensa, a morte chega.
Cando morras, acabouse.
Cando o neno endenta, a morte tenta.
Cando o vello empeza a inchar e o novo a fraquear, sinal de logo marchar.
Cando o vello non poida beber, pódenlle a cova facer.
Cando se chama á morte e non vén, é que a súa razón ten.
Casa nova, dono morto.
Casar e morrer, á última hora.
Casar e morrer, todo á vez.
Casar e morrer, unha vez.
Catarro, casamento, cagarreira e caída, catro ces que quitan ó vello a vida.
Catro cousas levan ó vello á sepultura: cunha caída, unha pulmonía, casar cunha muller nova e unha cagarría.
Ceas, penas e soles, matan ós homes.
Cen anos hai que morreu, e aínda hoxe a vella chora.
Coa morte todo se acaba.
Coa morte todo se esquece.
Coa morte todo se vai.
Comamos, bebamos e runfemos, que ó cabo de morrer temos.
Con aceitonas e pan quente, mórrese a xente.
Con pan ou sen pan, o que non morra vivirá por san Xoán.
Contigo me enterren, que ben me entendes.
Contra a morte non hai casa forte.
Contra a morte non hai home forte.
Contra a morte non hai medio, pero a morte é un remedio.
Corazón forte, ó seu dono leva á morte.
Da fame non morre ninguén, de moito comer, máis de cen.
Da morte non se escapa nin o rico nin o pobre, nin o rei nin o Papa.
Dálle tres figas á morte se mexas claro, cagas duro e peideas forte.
Dálle verzas en agosto se queres ver ó teu home morto.
Das grandes ceas están as sepulturas cheas.
De fame non morre ninguén; de moito comer, máis de cen.
De morrer ninguén se escapa, nin o rei nin o Papa.
De morte é sinal o non querer sandar.
Déanos Dios pacencia, e morte sin penitencia.
De facer testamento, faino a tempo.
Despois de morrer, campanas por gaitas.
¡Deus dea que facer!... Dicía o enterramortos.
Deus nos libre do día das alabanzas.
Deus perdoe ós mortos e con saúde ós enterremos.
Duro é non ter que comer, pero máis duro é ter que morrer.
Ende morrendo, acabouse todo.
Engordar, pra morrer.
Enterro sin choros e romaría sin gaita, non teñen gracia.
Espantouse a morte da aforcada cando a viu tan esguedellada.
Está a vella morrendo e está deprendendo.
Está un morrendo e está deprendendo.
Estase a vella a morrer e aínda está por deprender.
Este labor feito vai, dixo o que enterraba á muller.
Fidalgo probe, na palla morre.
Gori, gori, enterremos a este pobre, e se non ten diñeiro, enterrémolo no palleiro.
Hai que saber con quen se gastan os cartos, moita cera cun ruín defunto é un atraso.
Home honrado, antes morto que aforcado.
Home morto, non come pan.
Home morto, non dá fala.
Home morto, non fai guerra.
Home morto, non fala.
Home morto, non gana soldo.
Home morto, non pide rezos e responsos.
Home vello e muller nova, deica a cova.
Leite de cabra e leite de burra danse camiño da sepultura.
Maio me molla, maio me enxuga, maio me leva á sepultura.
Máis matan ceas que guerras.
Máis val morrer que mal vivir.
Máis vale cheirar de vivo a merda que de morto a incenso e cera.
Máis vale de vivo cheirar a touro, que de morto a ouro.
Mal alongado, morte no cabo.
Mal de morte ó meu home lle cae en sorte.
Mala morte mate á morte.
Mordedura de alacrán: busca viño e busca pan, que mañá te enterrarán.
Morra Marta, morra farta.
Morran outros e vivamos, e con saúde os enterremos.
Morre o rei e morre o Papa; e de morrer ninguén escapa.
Morrer por morrer, morra meu pai que é máis vello
Morte de pai, casa non desfai, pero si morte de nai.
Morte de sogra e dor de nora, máis por dentro que por fóra.
Morte duns é vida de outros.
Morte duns, esterco doutros.
Morte e venda desfai renda.
Morte non veña que achaque non teña.
Morto o burro, cebada ó rabo.
Muller morta, sete á porta.
Mulleres e malas noites matan ós homes.
Na sepultura amolece a carne máis dura.
Nin morte sin pranto, nin voda sin canto.
Ninguén morre ata que Deus quer.
Ninguén morre tan probe, que máis probe non nacese.
No enterro, os achegados, e nas honras, os convidados.
No nacer e no morrer todos iguais temos que ser.
Non é mala morte cando fai o que debe o que morre.
Non é o mesmo morrer, que ver morrer.
Non hai como morrer pra coñecer a morte.
Non hai como morrer pra que gaben a un.
Non hai morte que veña, que achaque non teña.
Non hai ninguén tan pobre que ó morrer non lle sobre.
Non hai voda pobre nin mortuorio rico.
Non se me dá nada, que en morrendo en todo se acaba.
Non veña a morte, que achaque non ha faltar.
Novo que morres, ¡vello que esperas!
Nun ano morre a vella ou quen a leva.
Nunca mellor morre o home que cando máis quer vivir.
Ó cabo morrer, e a chave na porta.
O caldo de galiña, ós mortos resucita.
O día que te cases, ou te curas ou te matas.
Ó enfermo purgádeo, sangrádeo, acochádeo, e se morre, enterrádeo.
O erro do médico, a terra o tapa, o do avogado, o diñeiro o sanda.
Ó escudeiro rico mórreselle a muller como a calquera veciño.
O home que incha, se é mozo sanda, e se é vello, na cova rincha.
O home que inchar, se for vello para morrer, se mozo para sandar.
O loito do morto non chega ó suarego do horto.
O mal da morte ninguén o entende.
O mal da morte non ten cura.
O mozo logo pode morrer, pero o vello pouco pode vivir.
O mozo mirrar e o vello engordar é pouco durar.
O mozo pode morrer, mais o vello non pode vivir.
O que a ferro mata, a ferro morre.
O que cede o seu antes que morra, merece na cabeza unha porra.
O que dá o que ten antes de que morra, merece que lle dean cunha cachiporra.
O que dá o que ten antes de que morra, que lle dean cachiporra.
O que enferma para morrer, ningún remedio lle pode valer.
Ó que ha morrer ás escuras, non lle importa ser cereiro.
O que ha morrer ás escuras, pra nada quer candil.
O que ha ser pobre, nunca rico morre.
O que mal nos queira que no ceo nos vexa.
Ó que morre, entérrano.
O que no leite se mama, na mortalla se derrama.
O que non mata, engorda.
O que non se alaba, de ruín morre.
Ó que por consello do demo se dá morte, Santiago a vida lle devolve.
O que ten quen o chore, tódolos días morre.
O que vive de recordos, vive entre os mortos.
O que vive pobre e morre rico, é ben borrico.
O vello que incha, na cova rincha.
Onde hai morte, hai mala sorte.
Onde hai morte, non hai boa sorte.
Onde hai morte, non hai mala sorte.
Onte morreu el, e xa ela casarse quer; ¡ai do que ten que morrer!
Os enfermos cúranse nos libros e mórrense nas camas.
Pagar e morrer, á última hora.
Pai morto, fillo herdeiro.
Pan quente e viño forte, ó vello danlle morte.
Para o amor e a morte non hai cousa forte.
Paxel que moito se lava e home que moito se cura, pouco duran.
Picadura de alacrán, chama cura e sancristán.
Picadura de denociña, busca cura e campaíña.
Por eso morreu Pepiño, por beber auga en vez de viño.
Por unha vella que morreu, cen anos de pestilencia
Pra a morte non hai casa forte.
Pra a morte non hai home forte.
Pra a morte non hai remedio cando veña, senón estarricar a perna.
Purgádeo, sangrádeo, coidádeo, e se morre, enterrádeo.
Que morrer hemos, ben o sabemos.
Que non morran as vacas, que os homes hainos a manadas.
Queiramos ou non queiramos, pra morrer nacemos.
Quen a morte de outro agarda, longa corda desata.
Quen do alacrán está picado, cóidase medio enterrado.
Quen en maio non merenda, ós mortos se encomenda.
Quen está a pucheiro, anda a tratos co sepultureiro.
Quen máis non pode morrer se deixa.
¿Quen morreu? Quen pan comeu e viño bebeu.
Quen non teme á morte non é home forte.
¡Quen te desfai casa forte!, a morte.
Quen teme á morte non desfruta da vida.
Quen vive de recordos, vive entre mortos.
Rapaz que vela e vello que dorme, sinal é de morte.
Sabemos da morte, máis non sabemos de que sorte.
Se a morte non nos para o carro, todos teremos un camiño andado.
Se a pizma de liñaza non cura, ¡chama ao cura!.
Se en xaneiro tose o neno, non teñas medo; se tose no mes da sega, pode ir pra terra.
Se han de morrer dous que morra un.
Se morremos, pra eso nacemos.
Se ó vello lle quitan a pinguiña e mais a cociña, que o enterren axiña.
Se os dores non matasen, ningún dor sería grave.
Se queres facer testamento, faino antes de estar enfermo.
Se queres ó teu marido matar, dálle verzas por san Xoán.
Se queres ver á túa muller morta, dálle a comer samborga.
Se te morde a donicela, busca camisa para a terra.
Se te morde a donicela, busca viño e busca vela, que mañá che darán terra.
Se te morde a salamántiga, que che fagan logo a cama.
Se te morde o alacrán, busca cura e sancristán, que mañá te enterrarán.
Se te morde un alacrán, busca viño e busca pan, sacerdote e sancristán, quen mañá te enterrarán.
Se te morde un alacrán, garda viño e garda pan, que mañá te enterrarán.
Se te morde un alacrán, tres días comerás pan.
Se te morde un alacrán, xa non comerás máis pan.
Se te pica un alacrán, chama crego e sancristán.
Se te pica un alacrán, tres días comerás pan.
Se te roe un alacrán, busca a cera e mais o pan, e se te roe a adelouciña, búscaos aínda máis axiña.
Se te roe un alacrán, busca viño e busca pan, e mais crego e sancristán, antes hoxe que mañá, pois logo te enterrarán.
Se tiveras a túa casa a arder, a túa muller a morrer, e no teu cu un abilleiro, ¿a quen acudirías primeiro?
Saiba o home: morre o rico e morre o pobre.
Tanto morre o Papa como o que non ten capa.
Tanto ó rico coma ó pobre, dándolle a da morte, morre.
Terás moita sorte se Deus cha dá, e morrerás de vello se chegas alá.
Testamento non é enterramento, pero é presentimento.
Todo está ben se a morte non vén.
Todo ten remedio menos a morte.
Todo vai ben, se a morte non vén.
Unha boa morte é a mellor sorte.
Unha hora pra morrer non ha faltar.
Vai a vella morrendo e vai deprendendo.
Val máis deixar na morte ó inimigo, que pedir na vida ó amigo.
Val máis morte calada, que pública desventura.
Vale máis que digan Aquí correu ca Aquí morreu.
Vello que fai voda, cava sen querer a súa cova.
Vello que incha, logo rincha.
Vello que incha, na cova desincha.
Vén a morte e non se sabe de que sorte.
Vida sen amigos, morte sen testigos.

Cantigueiro

Casarei convosco vello,/ ha de ser con tal partido/ que ou habés de morrer logo/ ou vos han d'enterrar vivo.
Eu ben vin estar a morte/ comendo unha piña de uvas;/ vaite de aí, morte negra,/ desamparo das viudas.
Eu ben vin estar a morte/ no monte comendo abrulas/ ¡Vai de aí, morte pelada!/ ¡Desamparo de viudas!
Eu ben vir estar o moucho/ comendo un racimo de uvas;/ marcha de ehí, morte negra,/ desamparo das viudas.
Entón era eu, que andaba na danza;/ non sei que me deu, non sei que me deu,/ nin que me daría,/ que dispois do baile coidei que morría.
Indo para Santiago,/ doume a morte no camiño;/ deixo dito que me enterren/ na cama do meu veciño.
Indo para Santiago,/ doume a morte nunha eira;/ deixo dito que me enterren/ na cama da costureira.
Miña sogra morreu onte,/ deixoume o caldo na ola,/ vámonos comendo o caldo/ quen se morreu, que se morra.
Sabe Dios d’hoxe nun ano/ donde estará o meu corpo,/ ou eiquí ou noutro lado,/ ou na sepultura morto.

Notas

↑ A anciana é a xenciana, afamada herba medicinal.

Véxase tamén

Outros artigos

[1] A anciana é a xenciana, afamada herba medicinal.

[1]