Bioko
| |||||
| Localización | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Estado | Guinea Ecuatorial | ||||
Region of Equatorial Guinea (en)  | Região Insular (pt) | ||||
| Província da Guiné Equatorial (pt) | Bioko Norte  | ||||
| Poboación | |||||
| Poboación | 334.463 (2015) (172,85 hab./km²) | ||||
| Xeografía | |||||
| Superficie | 1.935 km² | ||||
| Medición | 32 ( ) × 70 ( ) km | ||||
| Bañado por | golfo de Guinea | ||||
| Altitude | 3.011 m | ||||
| Punto máis alto | Pico Basilé (3.012 m) | ||||
| Identificador descritivo | |||||
| Fuso horario | |||||
 | |||||
Bioko é unha illa situada no golfo de Guinea, a 32 quilómetros das costas do Camerún. Forma parte dos territorios que compoñen a república de Guinea Ecuatorial. Ten unha superfice de 2.017 km² e unha poboación no ano 2005 de 130 000 habitantes. As principais cidades da illa son Malabo (a capital do país), Rebola (a capital da provincia Bioko Norte) e Luba.
Historia
[editar | editar a fonte]Existe a posibilidade de que a illa fose visitada por Hanón, un xeneral cartaxinés que realizou unha viaxe bordeando as costas de África cara a finais do século VI a.C. ou comezos do s. V a.C.
A colonización humana da illa prodúcese cara aos séculos V-VI aproximadamente, por pequenas expedicións desde diferentes puntos da costa do Golfo, e configurando co tempo un grupo socio-cultural diferenciado das súas orixes bantú, os clans bubi. Dentro da mitoloxía popular perviviu o nome de Momiatú como o lendario líder dos primeiros establecementos. A estrutura de clans que se irá configurando co paso do tempo manterá unhas regulares pero débiles comunicacións co continente. A illa recibiu o nome de Etulá por parte dos antigos colonos bubi.
A illa foi visitada tamén en 1472 polo navegante portugués Fernando Pó, quen a bautizou como Flor Fermosa, pero despois adoptou o nome do seu descubridor para Europa.
En 1641 a holandesa Compañía das Indias estableceu postos comerciais sen o consentimento portugués na illa de Bioko, centralizando desde alí temporalmente o comercio de escravos do golfo de Guinea, aínda que os portugueses volveron facer acto de presenza na illa en 1648, substituíndo a Compañía holandesa por unha propia dedicada ao mesmo comercio e establecida no veciño Reino Benga da illa de Corisco ou Mandj. Ao longo deste mesmo século XVII configúrase lentamente un embrionario Reino conformado polos clans bubi, sobre todo tras a actuación nese sentido dalgúns xefes locais como Molambo (aprox. 1700-aprox. 1760) durante un período de forte escravitude na zona, situación que obrigou aos clans bubi a abandonar os seus establecementos costeiros e instalarse no interior.
Tras os tratados de San Ildefonso (1777) e do Pardo (marzo de 1778), Portugal cedeu a España os seus dereitos sobre a illa, xunto con Annobón e a costa de Guinea. En abril do mesmo ano España montou unha expedición a Fernando Poo, dirixido polo Conde de Argelejos, que con todo quedará en nada catro meses despois; de outubro de 1778 a novembro de 1780 establecerase un gobernador español, sendo despois a illa abandonada pola misión española.
Tras Molambo sobresae a figura doutro xefe local, Lorite (1760-1810), a quen sucederá Lopoa (1810-1842?). O período de hexemonía deste último sobre os diferentes clans da illa coincide coa intervención británica sobre a illa entre 1827 e 1840, establecendo diferentes postos, os principais deles Port Clarence (actual Malabo) e San Carlos. Juan José Lerena en marzo de 1843 izó o pavillón español en Malabo, finalizando a influencia británica. Madabita (aprox. 1842-1860) e Sepoko (1860-1874 ó 1875) serán os principais líderes locais neste período de crecente intervención española, a destacar a inmigración de varios centenares de afroamericanos cubanos así como decenas de exiliados intelectuais e políticos españois.
Todo este período traducirase na segunda metade do s. XIX na unificación de todos os clans bubi baixo o rei Moka (1875-1899), situación que non duraría moito debido ao crecente intervencionismo colonial español. Durante o período 1887-1897, varios representantes españois establecen relacións co rei Moka de Bioko.
España retomou activamente a colonización de Guinea a comezos do século XX. Na illa iniciouse a explotación das súas riquezas e estableceuse un goberno colonial, baixo o cal houbo graves enfrontamentos co xefe local bubi Sás-Ebuera (entre 1899 e 1904 aprox.), quen formou unhas milicias nacionalistas e anticoloniales. Foi capturado polas forzas española e a súa negativa a aceptar a autoridade do gobernador colonial levoulle a manter unha folga de fame, morrendo o 3 de xullo de 1904. Tamén Malabo Lopelo Melaka (rei entre 1904-1937), fillo de Moka, iniciará unha reivindicación moderada dos seus dereitos, co último enfrontamento dos bubi contra os colonizadores españois en 1910 na rexión de San Carlos, iniciado tras o asasinato do cabo español León Rabadán e dous policías indíxenas, morrendo nel uns quince mil bubi, entre civís e alzados. Inmediatamente logo de devandita insurrección, as forzas coloniais meteron presión ao rei Malabo para que influíse nos xefes locais e evitase novos enfrontamentos.
A illa estaba dividida en 1911 en 67 besés (localidades), cada un gobernado por un botuku ( xefe-alcalde) e sobre eles o rei (muchuku), normalmente coincidindo co xefe do biquei de Moka, quen dispón do seu lujua ou tropa para impor a súa autoridade. En 1926 únese a illa á colonia da Guinea Española.
En 1937 o rei Malabo é encarcerado, morrendo o 19 de abril do mesmo ano. Durante o réxime de Franco continuou a colonización ata 1959 cando se iniciou un proceso de descolonización cun réxime de autonomías para as provincias guineanas ata a completa independencia o 12 de outubro do 1968, integrada en Guinea Ecuatorial.
A illa pasa a denominarse Bioko en 1979, en honra do irmán do rei Malabo, co cambio do nome da Illa de Fernando Poo, que pasara a chamarse Macías Nguema Bidyogo (entre 1973 e 1979, baixo o réxime de Francisco Macías Nguema Bidyogo).
Os seus habitantes falan castelán, bubi, fang, ndowe, bisio, ademais doutras linguas e hai unha abundante literatura guineana en español escrita por homes e mulleres guineanas.
A illa foi usada como base para voos cara a Biafra durante a Guerra civil nixeriana
