Dente (animais)

Un chimpancé mostrando os seus dentes

Un dente é unha estrutura anatómica calcificada que se atopa na cavidade oral de múltiples especies de vertebrados e que ten como función principal a mastigación. Algúns animais, particularmente os carnívoros, tamén usan os seus dentes para a caza depredadora ou para fins defensivos. Os dentes están compostos por múltiples tecidos de diferentes densidades e dureza. Os tecidos celulares que finalmente converten en dentes iniciais na capa xerminal do embrión coñecida como ectoderma.

A estrutura xeral é similar nas diferentes especies, aínda que hai unha considerábel variedade na súa forma e posición. Os dentes dos mamíferos teñen raíces profundas, que tamén se atopan en algúns peixes e crocodilos. Non obstante, na maioría dos peixes teleósteos os dentes están unidos á superficie exterior do pescado, mentres que nos lagartos unen un lugar á superficie interna da queixada. Os peixes cartilaxinosos teñen os dentes unidos por 'linguetas' duras aos arcos cartilaxinosos que forman a queixada.

As especies desenvolven un sistema de dentes (monofiodontos), mentres que outras desenvolven varios (polifiodontos). Os tiburóns crecen un novo sistema de dentes cada dúas semanas para substituír os que se gastan ou perden.

Debido á súa actividade de roer, nos roedores os dentes crecen e desgástanse continuamente, o que axuda a manter unha lonxitude relativamente constante. Algúns roedores, como os 'coellos da India', e tamén os lepóridos, alén de incisivos, teñen molares de crecemento continuo.

Os dentes non sempre están unidos ao queixo ou a queixada, como ocorre cos mamíferos. En moitas especies de réptiles e peixes, os dentes van unidos ao ceo da boca ou ao fondo da cavidade oral, formando filas adicionais dentro das que se teñen os queixo puramente dichos. Algúns teleósteos teñen mesmo dentes na farinxe. Aínda que non son verdadeiros dentes, os dentículos dérmicos das quenllas son case idénticos en estrutura e probabelmente teñen a mesma orixe evolutiva. O resultado é que os dentes parecen evolucionar primeiro nos tiburóns, xa que non se atopan nos peixes máis primitivos sen queixada. As lampreas (hiperoartios) teñen estruturas dentais na lingua, pero estas son compostas de queratina e non teñen relación cos verdadeiros dentes. Aínda que se teñen atopado estruturas dentais con dentina e esmalte nos últimos conodontes, estímase que evoluíron independentemente dos dentes dos vertebrados posteriores.

Os anfibios modernos acostuman ter pequenos dentes ou dentículos, ou ningún en absoluto, xa que normalmente só se nutren de alimentos suaves. Nos réptiles, os dentes adoitan ser de forma simple e cónica, pero son moi variados segundo as especies. Nas cobras adoptan unha forma particular, similar en funcionamento a unha agulla hipodérmica, xa que a súa función principal é inxectar veleno (véxase o artigo veleno de cobra).

A diferenciación dental só está presente nos mamíferos e, a diferentes graos, nos terápsidos. O número e o tipo de dentes varía moito entre especies, polo que os zoólogos usan unha fórmula dental estandarizada para describir o patrón preciso en calquera grupo de dentes.

Orixe evolutiva

Os xenes que xeran o desenvolvemento dos dentes nos mamíferos son homólogos aos que participan no desenvolvemento das escamas de peixes. Un estudo da placa dental dun fósil de Romundina stellina indicou que os dentes e escamas surxían dos mesmos tecidos, apoiando a teoría de que os dentes evolucionaron como un cambio de escamas.

Fosilización e tafonomía

A súa resistencia permite que os dentes dos individuos se manteñan cando os ósos están completamente degradados. Por iso e porque reflicten a dieta do organismo hóspede, son ben valiosas para os arqueólogos e paleontólogos. Os primeiros peixes, como os telodontes, tiñan escamas compostas de dentina e un composto similar ao esmalte, o que suxire que a orixe dos dentes eran escamas que se mantiñan na boca, que podían ser usadas como defensa ou para detectar o seu ambiente.

Mamíferos

Dentes permanentes e dentes deciduos nos humanos.

Os dentes son unha das características máis distintivas e duradouras dos mamíferos. Os paleontólogos utilízanos para identificar a especie á que pertence un fósil e pescudar a súa relación con outras especies. A forma dos dentes está relacionada coa dieta. Os herbívoros, por exemplo, teñen moitos molares para mastigar moendo e mesturando as plantas que forman a maioría das súas dietas. Ademais, algúns deles, como os elefantes, teñen cairos que usan para defensa, manipulación de obxectos durante o forraxeamento ou a alimentación, e para a comunicación social; os carnívoros tamén teñen dentes caninos ou cairos para matar a súa presa e desgarrar a carne.

En xeral, os mamíferos son difiodontos - é dicir, desenvolven dous posturas de dentes. Nos humanos, o primeiro posto - dentición decidua - normalmente aparece cando o neno ten seis meses, aínda que algúns nenos nacen con un ou máis dentes visibles (dentes neonatais). A erupción dos dentes permanentes causa dor.

O canguro, o elefante e o manatí son dos poucos mamíferos polifiodontos.

Porco formigueiro

En porcos formigueiros, os dentes non teñen esmalte - non obstante, teñen moitos túbulos de dentina. Por iso, a súa orde taxonómica é chamada Tubulidentata.

Cans

Os cánidos non adoitan ter caries xa que o seu cuspe ten un pH moi alto, o que acostuma impedir que o esmalte se desmineralice, aínda que certas dietas en cans domésticos poden excepcionalmente favorecer a aparición de caries.

Baleas

Os dentes dos cetáceos dentados, similares en composición aos dentes humanos con esmalte, dentina e un núcleo de polpa, están adaptados para capturar e reter presas. En cambio, as baleas barbadas non posúen dentes, senón unhas estruturas chamadas barbas, feitas de queratina, que utilizan para filtrar o plancto e pequenos peixes da auga. Estas barbas están situadas na súa boca e non teñen relación coas estruturas dentais como o cemento ou o esmalte, comúns noutros mamíferos, incluídos os cetáceos dentados.

Seres humanos e outros primates

Os seres humanos temos dúas series de dentes: 20 dentes de leite e 32 dentes permanentes. Os dentes de leite distribúense equitativamente entre o maxilar superior e o inferior (mandíbula), con 10 dentes en cada un. Os dentes permanentes tamén están repartidos de forma similar, con 16 en cada maxilar, incluíndo os catro terceiros molares (molas do xuízo), que poden non erupcionar en todos os individuos.

En canto a outros primates, os chimpancés e gorilas, por exemplo, teñen unha fórmula dental semellante á dos humanos pero adaptada ás súas dietas, maiormente herbívora. No caso dos gorilas, posúen cairos prominentes principalmente para defensa e mostras de dominancia, non sendo primordiais para a súa alimentación. Estes caninos tamén funcionan como ferramentas de intimidación en disputas sociais, axudando ás veces a evitar conflitos físicos mediante exhibicións visuais. Os lémures, por outra banda, teñen dentes que están adaptados para consumir insectos e froitas, dependendo da especie.

Véxase tamén

Outros artigos

• Aparello dixestivo
• Dente humano
• Odontoloxía