Dignidade

A dignidade é o valor absoluto que posúe unha persoa por ser tal. Consiste no feito de que, a diferenza das cousas, a persoa é súa, pertence a si mesma. Tanto bioloxicamente como psiquicamente a persoa pertence a si e todas as súas características e notas son propiedades súas. Esta "suidade" dá conta do que é a persoa e mais a súa dignidade persoal. Neste sentido diferénciase da cousa. Por iso, namentres que a cousa é utilizable, a persoa nunca debería ser utilizada senón tratada como un fin en si.

Definición

Como "principio da dignidade humana" se entende a esixencia enunciada por Kant como segunda fórmula do imperativo categórico: "Obra de xeito de tratar á humanidade, tanto na túa persoa como na persoa doutro,sempre como un fin e nunca só como medio". Este imperativo establece, en efecto, que todo home, e máis ben todo ser racional, como fin en si mesmo, posúe un valor non relativo(como é,por exemplo, un prezo) e si intrínseco, isto é,a dignidade.

Substancialmente, a dignidade dun ser racional consiste no feito de que el "non obedece a ningunha lei que non sexa instituída tamén por el mesmo". A moralidad, como condición desta autonomía lexislativa, é polo tanto, a condición da dignidade do home, e moralidade e humanidade son as únicas cousas que non teñen prezo. Estes conceptos kantianos reaparecen no escrito de Friedrich Schiller, Da graza e a dignidade: "O dominio dos instintos mediante a forza moral é a liberdade do espírito, e a expresión da liberdade do espírito no fenómeno chámase dignidade."

Na incerteza das valoracións morais do mundo contemporáneo, acrencentada polas dúas guerras mundiais, pódese dicir que a esixencia da dignidade do ser humano superou a proba, revelándose como unha pedra de toque fundamental para a adaptación dos ideais ou das formas de vida instauradas ou propostas, xa que as ideoloxías, os partidos e os réximes que explícita ou implicitamente contraviñeron este teorema demostraron ser ruinosos para si e para os demais.

No campo do dereito

A dignidade explícase en boa medida pola autonomía propia do ser humano, como viron xa Platón, Pico della Mirandola e Kant, pois só o que sabe e pode gobernarse a si mesmo, segundo un principio racional, resulta "señor das súas accións" e en consecuencia, polo menos parcialmente, un suxeito libre; ao regular o seu comportamento segundo normas propias, segundo o significado etimolóxico da voz grega 'auto-nomía', xa non é un mero súbdito, xa non está baixo o ditado doutro, senón que é un cidadán. Entendemos que esa autonomía ou dignidade é só un «potencial de emancipación» respecto das necesidades e imposicións naturais ou sociais e na historia universal do xénero humano. A dignidade humana é un valor ou dereito inviolable da persoa.

A educación xoga aquí un papel importante, posto que o auténtico exercicio da liberdade, máis aló da arbitrariedade do comportamento extrema, esixe a formación da intelixencia e da vontade, facultades específicas do espírito humano. Loxicamente, o orzamento é o da existencia de certo grado de liberdade posible no ser humano e a negación dun determinismo radical. A universalización ou globalización da dignidade é un orzamento para a consecución dunha verdadeira emancipación e pacificación moral da humanidade: o ser humano, varón ou muller, neno ou ancián, enfermo ou san, relixioso ou ateo, malvado ou benevolente, branco ou negro... é «sempre digno», porque pode decidir que ser, porque non é só o que é, senón tamén as súas aspiracións e proxectos persoais. Ata ao ser máis abxecto hai que recoñecerlle a posibilidade de ser outra cousa que o que é. Así, a vida humana é respectable sempre porque pode ser algo máis que vida, vida con sentido, ou sexa, biografía.

A dignidade baséase no recoñecemento da persoa de ser merecedora de respecto, é dicir que todos merecemos respecto sen importar como sexamos. Ao recoñecer e tolerar as diferenzas de cada persoa, para que esta séntase digna e libre, afírmase a virtude e a propia dignidade do individuo, fundamentado no respecto a calquera outro ser. A dignidade é o resultado do bo equilibrio emocional. Á súa vez, unha persoa digna pode sentirse orgullosa das consecuencias dos seus actos e de quen se viron afectados por eles, ou culpable, si causou danos inmerecidos a outros. A mesma dignidade que nos pon por encima da natureza, pois podemos transformala tamén en nós mesmos, contela, regulala, fainos responsables. Un exceso de dignidade pode fomentar o orgullo propio, podendo crear a sensación ao individuo de ter dereitos exclusivos (privilexios).

A dignidade reforza a personalidade, fomenta a sensación de plenitude e satisfacción. Para xustificar a escravitude dicíase que o escravo non era persoa humana, senón un obxecto, do mesmo xeito que xudeus, xitanos e homosexuais durante o nazismo. Na época do colonialismo, dicíase o mesmo do indio, que non tiña alma e polo tanto non posuía dignidade humana. É constante na historia da humanidade negar a dignidade humana para xustificar e xustificarse nos atentados contra ela.

A dignidade é recoñecida polos seres humanos sobre si mesmos, como un produto da racionalidade, a autonomía da vontade e o libre albedrío, con todo existiron e existen persoas, especialmente o movemento polos dereitos animais, que lle outorgan algún grado de dignidade a outras especies animais en razón do seu estadio evolutivo ou algún outro criterio biolóxico, cultural ou espiritual, non sen discusión posto que isto tamén seguiría sendo un recoñecemento puramente humano.

Principios derivados da dignidade humana

A primeira actitude que suxire a consideración da dignidade de todo ser humano é a de respecto e rexeitamento de toda manipulación: fronte a el non podemos comportarnos como nos conducimos ante un obxecto, coma se tratásese dunha "cousa", como un medio para lograr os nosos fins persoais.

Principio de respecto

«En toda acción e intención, en todo fin e en todo medio, trata sempre a cada un - a ti mesmo e aos demais- co respecto que lle corresponde pola súa dignidade e valor como acode» Todo ser humano ten dignidade e valor inherentes, só pola súa condición básica de ser humano. O valor dos seres humanos difiere do que posúen os obxectos que usamos. As cousas teñen un valor de intercambio; son substituíbles. Os seres humanos, en cambio, teñen valor ilimitado posto que, como suxeitos dotados de identidade e capaces de elixir, son únicos e insubstituíbles.

O respecto ao que se refire este principio non é a mesma cousa que se significa cando un di "Ciertamente eu respecto a esta persoa", ou "Tes que facerche merecedor do meu respecto". Estas son formas especiais de respecto, similares á admiración. O principio de respecto supón un respecto xeral que se debe a todas as persoas.

Dado que os seres humanos son libres, no sentido de que son capaces de efectuar eleccións, deben ser tratados como fins, e non unicamente como meros medios. Noutras palabras: os homes non deben ser utilizados e tratados como obxectos. As cousas poden manipularse e usarse, pero a capacidade de elixir propia dun ser humano debe ser respectada.

Un criterio fácil que pode usarse para determinar se un está tratando a alguén con respecto consiste en considerar se a acción que vai realizar é reversible. É dicir: quererías que alguén che fixese a ti a mesma cousa que ti vas facer a outro? Esta é a idea fundamental contida na Regra de Ouro: «trata aos outros tal como quererías que eles che tratasen a ti». Pero non é esta unha idea exclusiva dos cristiáns. Máis dun século antes do nacemento de Cristo, un pagán pediu ao Rabí Hillel que explicase a lei de Moisés mentres se sostiña sobre un só pé. Hillel resumiu todo o corpo da lei xudía levantando un pé e dicindo: «Non fagas aos demais o que odiarías que eles fixesen contigo».

Outros principios

O respecto é un concepto rico en contido. Contén a esencia do que se refire á vida moral. Con todo, a idea é tan ampla que en ocasións é difícil saber como pode aplicarse a un caso particular. Por iso, resulta de axuda derivar do principio de respecto outros principios menos básicos.

Vale a pena facer notar que, en ética aplicada, canto máis concreto é o caso, máis puntos mostra nos que pode orixinarse controversia. Nesta área, a maior dificultade reside en aplicar un principio abstracto ás particularidades dun caso dado. En consecuencia, convirá dispoñer de formulaciones máis específicas do principio xeral de respecto. Entre estes principios están os de non malevolencia e de benevolencia, e o principio de dobre efecto.

Principios de Non-malevolencia e de Benevolencia

«En todas e en cada unha das túas accións, evita danar aos outros e procura sempre o benestar dos demais».

Principio de dobre efecto

«Busca primeiro o efecto beneficioso. Dando por suposto que tanto na túa actuación como na túa intención tratas á xente con respecto, asegúrache de que non son previsibles efectos secundarios malos desproporcionados respecto ao ben que se segue do efecto principal» O principio de respecto non se aplica só aos outros, senón tamén a un mesmo. Así, para un profesional, por exemplo, respectarse a un mesmo significa obrar con integridade.

Teoloxía cristiá

Para a teoloxía cristiá a dignidade do home atópase na súa elevación á categoría de fillo de Deus. <<O home foi creado a imaxe de Deus, no sentido de que é capaz de coñecer e amar libremente ao seu propio Creador>>. É a única criatura sobre a terra á que Deus ama por si mesma, e á que chama a compartir a súa vida divina, no coñecemento e no amor. O home, en canto creado a imaxe de Deus, ten a dignidade de persoa: non é soamente algo, senón alguén capaz de coñecerse, de darse libremente e de entrar en comuñón con Deus e as outras persoas.» (Compendreu do Catecismo da Igrexa Católica, n. 66. cfr. Tamén Catecismo da Igrexa Católica, nn. 355-357).

Véxase tamén

Ligazóns externas