Illa de San Borondón

A illa de San Borondón é unha suposta illa atlántica cuxa existencia se afirma nunha lenda popular das Illas Canarias (España), que trata sobre unha illa que aparece e desaparece desde hai varios séculos, con orixe no periplo lendario de San Brandán de Clonfert («San Borondón»). Este mito ten orixe nos autores da Grecia clásica, e coñécese en Europa como «illa de San Brandán» desde a súa plasmación polos cartógrafos medievais, pero nas Canarias a tradición foi adoptada con entusiasmo, e adaptada, até no nome, á idiosincrasia nacional propia. Debido ás súas características e comportamentos estraños, como o aparecer e desaparecer ou esconderse tras unha espesa capa de néboa ou nubes, foi chamada «a Inaccesible», «a Non Trubada», «a Encuberta», «a Perdida», «a Encantada» e algún apelativo máis.

A existencia real da illa dábase por posible no século XV, polo que é mencionada nos tratados internacionais da época. Así, o Tratado de Alcaçovas, subscrito entre España e Portugal en 1479 para repartirse territorialmente o Atlántico aínda por navegar, especificaba claramente que San Borondón («aínda por gañar») pertencía ao Arquipélago Canario. A baía de Samborombón (Provincia de Buenos Aires, Arxentina) foi nomeada de tal modo durante a expedición de Magallanes en marzo de 1520, na crenza de que fora formada polo desprendemento da illa de San Borondón do continente americano.

Xeografía do mito

Posición e configuración

Mapa do norte de África de 1707 segundo Guillermo Delisle, ampliándoo apréciase a illa algo ao oeste das Canarias.

Leonardo Torriani, enxeñeiro encargado por Filipe II para fortificar as Illas Canarias a finais do século XVI, describe as súas dimensións e localización e achega como proba da súa existencia as arribadas fortuítas dalgúns mariños ao longo dese século.

Esta illa localizaríase ao oeste do arquipélago, a 550 km en dirección oeste-noroeste do Hierro e a 220 km en dirección oeste-suroeste da Palma, aínda que segundo outras «testemuñas» que din tela visto, sitúase directamente entre as illas da Palma, A Gomera e O Hierro.

San Borondón mediría 480 km de longo (de norte a sur) e 155 km de ancho (de leste a oeste), formando cara ao medio unha considerable concavidade e elevándose polos lados en dúas montañas moi eminentes, sendo a maior delas a da parte setentrional.

Cartografía na que aparece representada

Abundan as representacións cartográficas nas que, a través do discorrer dos séculos, aparece San Borondón. Sen ser exhaustivos, poden citarse:

• Hereford Mappa Mundi, (Mapamundi de Hereford), de Richard de Haldinghan (finais do século XIII) [1]
• Ebstorfer Weltkarte (Planisferio alemán de Ebstorf ), coa inscrición "Illa Perdida. San Brandán descubriuna pero ninguén a atopou desde entón" (finais do século XIII)
• Carta de Pinciano (1367)
• Mapa anconitano de Weimar (1424)
• Carta náutica de Beccario (1435)
• Mappamondo di Fra Mauro (Mapamundi de Fra Mauro )(1457)
• Mapa de la isla de San Borondón de Leonardo Torriani (1590)
• L'Afrique, dressée sur les observations de Mrs de l'Académie... de Guillaume Delisle (1700) [2]
• Delineacións de Juan Smalley (1730)
• Planos de Próspero Casola (século XVIII)
• Cartes en couleur de Gautier D'Agoty (1755)

A procura de San Borondón

Hai relatos desde hai séculos que narran a aparición da illa, a súa visión por moitas testemuñas e a súa posterior desaparición, mentres que outras persoas atribúen a estraña aparición a algunha acumulación de nubes no horizonte ou a un fenómeno de espellismo.

Expedicións navais

A lenda de San Borondón chegou a adquirir tal forza nas Canarias que durante os séculos XVI, XVII e XVIII se organizaron expedicións de exploración para descubrila e conquistala. Entre elas poden enumerarse:

• Finais do século XV: Fernando de Viseu, sobriño do Infante Don Enrique o Navegante de Portugal.
• 1526: Hernando de Troia e Francisco Álvarez, veciños de Gran Canaria.
• 1570:
  • 3 de abril: Hernán Pérez de Grao, rexente da Real Audiencia das Canarias; afirma ao seu regreso ter estado nas súas costas e perder alí a parte dos seus tripulantes.
  • Pedro Vello, piloto portugués, relata como preto das Canarias tivo que cambiar o seu rumbo para refuxiarse do vento e atopouse con San Borondón. Desembarcou na illa xunto con outros dous tripulantes, que debeu abandonar nela porque o vento aumentou e obrigouno a retirarse con présa.
  • Fernando Villalobos, rexedor da Palma, con tres navíos.
  • Alonso de Espinosa, gobernador do Hierro.
• 1604: Gaspar Pérez de Acosta e Frei Lorenzo de Pinedo, franciscano e mariñeiro; só achan unha acumulación de nubes e celaxes no horizonte.
• 1721: Gaspar Domínguez, capitán de mar e veciño de Santa Cruz de Tenerife, cunha balandra no que foi a última expedición oficial, por encargo de Juan Mur e Aguirre, Capitán Xeneral das Canarias.

Avistamentos recentes

En 1953, o diario ABC titulaba: «Foi vista outra vez a misteriosa “Illa Sirena”, ao noroeste da do Hierro (Canarias)», e en 1958, no mesmo diario: «A Illa errante de San Borondón foi fotografada por primeira vez». Non obstante, ningún mapamundi actual nin foto de satélite avala a existencia real desta illa.

Véxase tamén

Outros artigos

• Brandán
• Illa de San Brandán
• Baía de Samborombón
• Mapamundi de Ebstorf

Bibliografía

• Poggio Capote, Manuel; Regueira Benítez, Luís (2009). La isla perdida : memorias de San Borondón desde La Palma. Cartas diferentes. Arquivado dende o orixinal o 13 de abril de 2018. Consultado o 12 de abril de 2018. 

Ligazóns externas

• La isla descubierta, exposición itinerante inaugurada o 14 de xaneiro de 2005 en Santa Cruz de Tenerife, con investigación, material orixinal e reconstrucións sobre unha suposta viaxe a San Borondón realizada en 1865. A exposición foi, en realidade, unha ficción artística sobre o mito.(en castelán)
• San Borondón en Rincones del Atlántico (en castelán)