Linguas do Pamir
| Linguas do Pamir | ||
|---|---|---|
| Outros nomes: | Pamirī | |
| Falado en: | Taxiquistán, Afganistán, Paquistán e a China | |
| Rexións: | Asia central, Montes do Pamir, Badaghxán Montañoso, Xinxiang e Fronteira do Noroeste | |
| Total de falantes: | Máis de 100.000 | |
| Familia: | Indoeuropea Indoiranias Iranias orientais orientais meridionais Linguas do Pamir | |
| Escrita: | Alfabeto cirílico e escrita perso-arábiga | |
| Status oficial | ||
| Lingua oficial de: | Non | |
| Regulado por: | Ningún | |
| Códigos de lingua | ||
| ISO 639-1: | --
| |
| ISO 639-2: | ---
| |
| Mapa | ||
| Status | ||
As linguas do Pamir (ou pamirianas) son un subgrupo das linguas iranias faladas no altoplano do Pamir, ao longo do río Panxe (Panj, literalmente Cinco), a ambas marxes do río, no sur do Badaghxán Montañoso (Taxiquistán), no Badaghxán (Afganistán), no Condado Autónomo Taxico de Taxcurgán (Xinxiang (China) e na provincia da Fronteira do Noroeste (Paquistán). No ano 1990 había máis de 100.000 persoas que falaban as linguas pamirianas.
Trátase de linguas iranias orientais meridionais, que seguen a tipoloxía lingüística SOV. A maior parte dos falantes é bilingüe porque utilizan tamén o taxico.
Linguas que forman parte
[editar | editar a fonte]- A rama de linguas xugnonianas:
- Grupo meridional ou xugnonio-ruxonio:
- O xugnoniano (xuγ̌nůn ziv) é falado no distrito de Xugnón no Badaghxán Montañoso, no Taxiquistán e no Afganistán por preto de 60.000 persoas (o 70% do grupo étnico omónimo). Conta cunha gramática.
- O baxú, dialecto xugnoniano.
- O xaghdara, dialecto xugnoniano falado no val de Xaghdara.
- O barvocés, dialecto xugnoniano que foi falado na vila de Barvoz.
- O ruxoniano é falado no Badaghxán Montañoso, no Taxiquistán no distrito de Ruxón por preto dunhas 18.000 persoas (incluíndo o dialecto ghufés.
- O ghufés, dialecto ruxoniano falado por unhas 800 persoas.
- O xugnoniano (xuγ̌nůn ziv) é falado no distrito de Xugnón no Badaghxán Montañoso, no Taxiquistán e no Afganistán por preto de 60.000 persoas (o 70% do grupo étnico omónimo). Conta cunha gramática.
- Grupo setentrional ou bartangués-roxorviano-sariculiano:
- O roxorviano, tamén coñecido como oroxorés, é falado no norte do distrito de Ruxón no Badaghxán Montañoso, no Taxiquistán por preto dunhas 2.000 persoas.
- O bartangués, pódese considerar lingua de seu. É falado por preto de 3.000 persoas na val de Bartang no centro do distrito de Ruxón no Badaghxán Montañoso no Taxiquistán.
- O sariculiano (sariquli ziv) é falado no leste do distrito de Murgab no Badaghxán Montañoso no Taxiquistán e na China pola Cordilleira de Saricul no Condado Autónomo Taxico de Taxcurgán, por preto de 23.000 persoas (l'80% do grupo étnico homónimo); é parecido ao taxico, coma lingua falada habitual usan o taxico aínda que a maioría fala tamén uigur. Conta cun dicionario e unha gramática. É a máis oriental das lingua iranias.
- Dialecto central ou taxcurganiano, falado arredor da cidade de Taxcurgán.
- Dialecto oriental prómimo.
- Dialecto oriental afastado.
- Grupo meridional ou xugnonio-ruxonio:
- Rama Vanxesa (chamada así porque as dúas linguas fálanse no distrito de Vanxe na Badaghxán Montañoso):
- O iazgulomiano (yůzdomi zəvəg) é unha lingua oral falada no Taxiquistán no sur da val do Iazgulom no distrito de Vanxe por preto de 4.000 persoas (o 70% do grupo étnico omónimo), e que falan tamén o taxico.
- O vanxés, foi falado na val de Vanxe e foi substituído polo taxico nos anos 20 do século pasado. Tan só unhas poucas dúceas de palabras sobreviven, as cuais foron publicadas por Zarubin en 1924 e Rozenfeld en 1956 e 1964.
Esta rama pode agruparse xunto coa rama xugní, formando un subgrupo dentro desta
- A rama de linguas munxaniana-idgá:
- O munxaniano é falado en Afganistán por preto de 7.000 persoas (fontes do ano 2000), e que usan tamén o farsí oriental (chamado oficialmente darí).
- O idgá fálase en Paquistán por preto de 6.000 persoas e é moi similar ao munxanio.
- A rama de linguas ixcaximiano-sanglechiano:
- O ixcaximiano (škošmi zəvůk) é unha lingua oral falada no distrito taxico de Ixcaxim no Badaghxán Montañoso (en dezasete vilas) por preto de 1.000 persoas.
- O zebaqués, é en realidade un dialecto ixcaximiano falado na cidade de Zebak, no distrito afgán de Badaghxán.
- O sanglechiano é unha lingua oral falada en Afganistán (en dúas vilas) por preto de 700 persoas que falan tamén taxico e farsi occidental.
- O ixcaximiano (škošmi zəvůk) é unha lingua oral falada no distrito taxico de Ixcaxim no Badaghxán Montañoso (en dezasete vilas) por preto de 1.000 persoas.
- O vakhí (x̌ik zik) fálase por preto de 32.000 persoas no Taxiquistán, Afganistán, Paquistán e na China.
- O sargulamiano falado na val de Sar Ghulam ou na Val de Zardew no Afganistán. Só se conservan tres palabras recollidas por Zarubin en 1924, pero estas lles foi ditas por un informante munxaniano, e recentemente non foi posible poder testemuñar a existencia dunha lingua independente.
Véxase tamén
[editar | editar a fonte]Bibliografía
[editar | editar a fonte]- John Payne. "Pamir languages" in Compendium Linguarum Iranicarum. Schmitt, 1989.[1][Ligazón morta]
Ligazóns externas
[editar | editar a fonte]- Mapa etnolingüístico de Taxiquistán, de Iraj Bashiri.
- o xugní, o sariculí, o iazgulomí, o munxí, o sanglechí-ixcaximí, o vakhí e o idgá.
