Oroxenia caledoniana

A oroxenia caledoniana^[2]^[3]^[4] ou oroxénese caledoniana^[5] foi un episodio de formación de montañas que tivo lugar nas partes norte de Irlanda e Gran Bretaña, na zona das montañas Escandinavas, Svalbard, leste de Groenlandia e partes do norte e centro de Europa. A oroxenia caledoniana comprende sucesos que ocorreron desde o Ordovícico ao Devoniano temperán, aproximadamente hai de 490 a 390 millóns de anos (Ma). Foi causada polo peche do antigo océano de Xápeto cando chocaron os continentes e os terreos de Laurentia, Báltica e Avalonia.

A oroxenia caledoniana denomínase así por Caledonia, o nome latino de Escocia. Este nome utilizouno primeiramente en 1885 o xeólogo austríaco Eduard Suess para referirse a un episodio de formación de montañas no norte de Europa que precedeu ao Devoniano. Os xeólogos Émile Haug e Hans Stille, entre outros, consideraban a oroxenia caledoniana como unha das varias fases episódicas de formación de montañas que ocorreran durante a historia da Terra.^[6] A idea actual é que a oroxenia caledoniana comprende varias fases tectónicas que poden ser lateralmente diacrónicas. O nome "caledoniano" pode, por tanto, non ser usado para un período de tempo xeolóxico absoluto, e aplicarse só a unha serie de eventos relacionados tectonicamente.

Historia xeodinámica

A oroxenia caledoniana foi unha das varias oroxenias que finalmente formaron o supercontinente Panxea no Paleozoico tardío. No Paleozoico temperán a maioría das masas continentais estaban unidas constituíndo o paleocontinente de Gondwana, que contiña a codia da futura África, Suramérica, sur de Eurasia, Australia e a Antártida, que estaba centrado no polo sur. Hai entre 650 e 550 millóns de anos (no período ediacárico) os continentes máis pequenos de Laurentia (que contiña a futura parte nordeste de Norteamérica), Báltica e Siberia separáranse de Gondwana para moverse ao norte cara ao ecuador. No proceso, o océano de Xápeto situado entre Gondwana, Báltica e Laurentia acabou pechándose.

No período ordovícico temperán (hai uns 480 millóns de anos) un microcontinente (un pequeno fragmento de litosfera continental) chamado Avalonia (cuxa litosfera hoxe está repartida entre o leste de Nova Inglaterra, o sur da illa de Terra Nova, partes de Nova Brunswick e Nova Escocia, sur de Irlanda, a maior parte de Inglaterra e Gales, os Países Baixos e o norte de Alemaña) empezou a separarse da marxe norte de Gondwana.^[7]

Fases iniciais

Algunhas fases iniciais de deformación ou metamorfismo poden recoñecerse nas Caledónidas escandinavas. A primeira fase que se inclúe a miúdo na oroxenia caledoniana é a fase Finnmarkiana de hai 505 millóns de anos (Cámbrico tardío). Outra fase foi a fase Jämtlandiana de hai 455 millóns de anos. Estas fases explícanse pola asunción de que a beira occidental de Báltica chocou cun arco de illas ou microcontinente. De maneira similar, a beira oriental de Laurentia colisionou cun arco de illas durante a oroxenia tacónica (desde hai 480 a 435 millóns de anos).

Durante o Ordovícico, o pequeno continente de Avalonia movíase independentemente en dirección nordeste cara a Báltica. Este movemento estaba acompañado da subdución da parte sueste do océano de Xápeto (esa parte denomínase mar de Tornquist) que se metía dentro do manto por debaixo do leste de Avalonia. No Ordovícico tardío (hai uns 450 millóns de anos) empezou unha colisión continental entre Avalonia e Báltica.^[8] O mar de Tornquist desapareceu neste proceso, e a sutura que quedou denominase liña de Tornquist, que discorre baixo o mar do Norte, sur de Dinamarca e norte de Alemaña e Polonia.

Fase Escandiana/Grampiana

A principal fase da oroxenia caledoniana (desde hai 425 a 400 millóns de anos) denomínase fase escandiana en Escandinavia e fase grampiana en Gran Bretaña.^[9] Foi causada pola colisión entre Laurentia e Báltica. O océano de Xápeto pechouse primeiro poolo norte e despois polo sur. Por tanto, o choque entre Báltica e Laurentia tivo lugar un pouco antes que entre Avalonia e Laurentia. O choque continental empezou no Silúrico medio e a formación das montañas tivo lugar no Devoniano temperán (desde hai 420 a 405 millóns de anos).^[10]^[11] En Norteamérica, o choque entre Avalonia e Laurentia denomínase oroxenia acadiana.

Segundo algúns autores, os choques continentais caledonianos implicaron tamén outro microcontinente, Armórica aínda máis pequeno que Avalonia. Armórica comprendía o sur de Portugal e outras partes da Península Ibérica, a maior parte do norte de Francia e partes de Alemaña e a república Checa.^[12] Este microcontinente probablemente non formaba unha unidade consistente, senón que eran unha serie de fragmentos, dos cales os actuais macizos Armoricano e Bohemio son os máis importantes. O océano situado entre as masas continentais combinadas de Laurentia, Báltica e Avalonia (chamadas Euramérica, Laurusia ou Continente do arenito vermello antigo) e Armórica denomínase océano Reico.

Porén, a posición paleoxeográfica dos fragmentos de codia de Armórica entre o Ordovícico e o Carbonífero é moi discutida. Hai indicios de que o Macizo Bohemio empezou a moverse cara ao norte desde o Ordovícico en adiante,^[13] pero moitos autores sitúan a acreción dos terreos armoricanos coa marxe sur de Laurusia no Carbonífero durante a oroxenia herciniana (hai uns 340 millóns de anos). A cunca renoherciniana, unha cunca tras arco, formouse na marxe sur de Euramérica xusto despois da oroxenia caledoniana. Segundo estes autores, un pequeno bordo de Euramérica separouse á deriva cando se formou esta cunca. A cunca pechouse cando estes terreos caledonianos deformados foron acrecionados de novo a Laurusia durante a oroxenia heriniana.^[14]

Notas

↑ Reconstrución baseada en Matte (2001); Stampfli et al. (2002); Torsvik et al. (1996) e Ziegler (1990)
↑ Dicionario Digalego caledoniano -na Arquivado 17 de xullo de 2018 en Wayback Machine.
↑ Dicionario Digalego oroxenia Arquivado 17 de xullo de 2018 en Wayback Machine.
↑ BUSCatermos oroxenia, oroxenia caledoniana
↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para oroxénese.
↑ McKerrow et al. (2002)
↑ O momento en que se separou Avalonia de Gondwana é discutido. Aquí séguese a explicación de Here Cocks et al. (1997).
↑ Torsvik & Rehnström (2003)
↑ Jones & Blake (2003), pp. 47–50
↑ Fossen & Dunlap. 1998
↑ Torsvik et al. (1996)
↑ Ziegler (1990) suxire que o choque de Armórica con Laurusia formou a rama sur (centroeuropea) das montañas caledonianas.
↑ Schätz et al. (2002)
↑ Ver a reconstrución en Cocks & Torsvik (2006) para esta idea. Outra reconstrución do choque de Armórica con Euramérica pode encontrarse en Stampfli et al. (2002)

Véxase tamén

Bibliografía

Cocks, L.R.M. e Torsvik, T.H.; 2006: European geography in a global context from the Vendian to the end of the Palaeozoic, en: Gee, D.G. e Stephenson, R.A. (eds.): European Lithosphere Dynamics, Geological Society of London Memoirs 32, pp. 83–95.
Cocks, L.R.M.; McKerrow, W.S. e Staal, C.R. van; 1997: The margins of Avalonia, Geological Magazine 134, pp. 627–636.
Fossen, H. e Dunlap, J.W.; 1998: Timing and kinematics of Caledonian thrusting and extensional collapse, southern Norway: evidence from 40Ar/39Ar thermochronology. Journal of Structural Geology 20, 765-781.
Jones, K. e Blake, S.; 2003: Mountain building in Scotland, ISBN 0-7492-5847-0.
Matte, P.; 2001: The Variscan collage and orogeny (480–290 Ma) and the tectonic definition of the Armorica microplate: a review, Terra Nova 13, 122–128.
McKerrow, W.S.; Mac Niocaill, C. e Dewey, J.F.; 2000: The Caledonian Orogeny redefined, Journal of the Geological Society 157, pp. 1149–1154.
Schätz, M.; Reischmann, T.; Tait, J.; Bachtadse, V.; Bahlburg, H. e Martin, U.; 2002: The Early Palaeozoic break-up of northern Gondwana, new palaeomagnetic and geochronological data from the Saxothuringian Basin, Germany, International Journal of Earth Sciences 91(5), pp. 838–849.
Stampfli, G.M.; Raumer, J.F. von e Borel, G.D.; 2002: Paleozoic evolution of pre-Variscan terranes: From Gondwana to the Variscan collision, Geological Society of America Special Paper 364, pp. 263–280.[1]
Torsvik, T.H. e Cocks, L.R.M.; 2004: Earth Geography from 400 to 250 Ma: a palaeomagnetic, faunal and facies review, Journal of the Geological Society of London 161, pp. 555–572.
Torsvik, T.H. e Rehnström, E.F.; 2003: The Tornquist Sea and Baltica–Avalonia docking, Tectonophysics 362, pp. 67– 82.
Torsvik, T.H.; Smethurst, M.A.; Meert, J.G.; Van der Voo, R.; McKerrow, W.S.; Brasier, M.D.; Sturt, B.A. e Walderhaug, H.J.; 1996: Continental break-up and collision in the Neoproterozoic and Palaeozoic – A tale of Baltica and Laurentia, Earth-Science Reviews 40, p. 229–258.
Ziegler, P.A.; 1990: Geological Atlas of Western and Central Europe, Shell Internationale Petroleum Maatschappij BV (2nd ed.), ISBN 90-6644-125-9.

Ligazóns externas

[1] Reconstrución baseada en Matte (2001); Stampfli et al. (2002); Torsvik et al. (1996) e Ziegler (1990)

[2] Dicionario Digalego caledoniano -na Arquivado 17 de xullo de 2018 en Wayback Machine.

[3] Dicionario Digalego oroxenia Arquivado 17 de xullo de 2018 en Wayback Machine.

[4] BUSCatermos oroxenia, oroxenia caledoniana

[5] Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para oroxénese.

[6] McKerrow et al. (2002)

[7] O momento en que se separou Avalonia de Gondwana é discutido. Aquí séguese a explicación de Here Cocks et al. (1997).

[8] Torsvik & Rehnström (2003)

[Jones2003-9] Jones & Blake (2003), pp. 47–50

[10] Fossen & Dunlap. 1998

[11] Torsvik et al. (1996)

[12] Ziegler (1990) suxire que o choque de Armórica con Laurusia formou a rama sur (centroeuropea) das montañas caledonianas.

[13] Schätz et al. (2002)

[14] Ver a reconstrución en Cocks & Torsvik (2006) para esta idea. Outra reconstrución do choque de Armórica con Euramérica pode encontrarse en Stampfli et al. (2002)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]