Pío del Río Hortega

Pío del Río Hortega

Biografía
Nacemento	5 de maio de 1882 Portillo, España (pt)
Morte	1 de xuño de 1945 (63 anos) Buenos Aires, Arxentina
Lugar de sepultura	Panteón de Hijos Vallisoletanos Ilustres (en)
Residencia	España
Educación	Universidade de Valladolid
Actividade
Ocupación	neurocientífico, médico
Membro de	Real Sociedade Española de Historia Natural (presidente)
Carreira militar
Lealdade	Segunda República Española
Premios
(1986)  Gran Cruz de la Orden Civil de Sanidad  doutor honoris causa pola Universidade de Oxford  Lexión de Honra

Pío del Río Hortega, nado en Portillo, Provincia de Valladolid, o 5 de maio de 1882 e finado en Buenos Aires o 1 de xuño de 1945, foi un médico e investigador español. Destacou no campo da histoloxía, especialmente no estudo do sistema nervioso. Traballou primeiro con Nicolás Achúcarro, e despois, menos intensamente, con Santiago Ramón y Cajal. Despois de Cajal, é a figura máis destacada da chamada Escola Histolóxica Española, coñecido sobre todo polo seu descubrimento da microglía, chamada tamén "células de Hortega".

Traxectoria

Pío foi o cuarto de oito irmáns. Fixo os seus primeiros estudos no seu pobo natal. Realizou os seus estudos universitarios na Facultade de Medicina da Universidade de Valladolid licenciándose en Medicina en 1905. Empezou a súa carreira profesional exercendo como médico do seu pobo, Portillo, durante dous anos, pero enseguida deixouno para seguir a súa vocación investigadora. Pensionado pola Junta para Ampliación de Estudos en 1913, ampliou a súa formación na súa patria, Berlín, Londres e París. Volveu a España en 1915 para traballar no Laboratorio de Histoloxía Normal e Patolóxica que fundou dita Xunta. Alí traballou co histólogo Nicolás Achúcarro, a quen, ao morrer, sucedería en 1918. En 1917 foi nomeado Secretario da Sociedade Española de Bioloxía que preside Ramón e Cajal.

En 1920 a JAE puxo ao seu cargo un laboratorio, situado na Residencia de Estudantes, polo que pasarían diversos investigadores de Europa para coñecer os seus métodos e descubrimentos.

En 1926 foi nomeado presidente de Real Sociedade de Historia Natural e en 1927, membro da Sociedade de Bioloxía de París. Ademais, en 1928 foi tamén nomeado xefe da Sección de Investigación do Instituto Nacional do Cancro, institución que chegou a dirixir tres anos despois.

Para observar as células do tecido nervioso ao microscopio, Río Hortega traballou coa técnica do tanino e da prata que ideara Achúcarro, pero creou catro variantes diferentes. Unha destas impregnaba de forma selectiva as estruturas internas das células. Isto permitiulle estudar con detalle a neurona e a neuroglía. Máis tarde ideou o método do carbonato de prata amoniacal co fin de investigar mellor a neuroglia. Puido modificar así todos os coñecementos que entón se posuían sobre este tipo de célula, o que lle valeu prestixio internacional e méritos en varias institucións científicas norteamericanas e europeas. Algúns personaxes de gran prestixio, como Wilder Penfield, acudiron a Madrid co fin de aprender no seu laboratorio. O repertorio bibliográfico norteamericano Index-Catalog escrito polos alemáns A. Metz e Hugo Spatz, introduciu o nome de "células de Hortega" para designar a microglía, o que pronto se aceptou na comunidade científica. Co seu descubrimento, en 1919, distinguiu a composición do "terceiro elemento" do sistema nervioso de Cajal: estaba composto en realidade da microglía e os oligodendrocitos. Pío del Río-Hortega, con iso, descubría dous do catro tipos fundamentais de células do sistema nervioso central.

Río Hortega tamén traballou sobre a epífise ou glándula pineal, indo máis aló dos traballos levados a cabo por Achúcarro e por José Miguel Sancristán. Outro campo das súas investigacións constituíuno o estudo do cancro xerado no sistema nervioso. En 1930 fundou os Archivos Españoles de Oncología.

Cofundador o 11 de febreiro de 1933 da Asociación de Amigos da Unión Soviética, creada nuns tempos en que a dereita sostiña un ton condenatorio en relación aos relatos sobre as conquistas e os problemas do socialismo na URSS.

En outubro de 1936 seguiu ao goberno da Segunda República a Valencia, pero tras breves semanas exiliouse en París. Alí, grazas ao gran neurocirurxián Clovis Vincent traballou no servizo de neurociruxía do Hospital da Pitié. Concedéuselle a Lexión de Honra francesa. Pero en París as condicións eran difíciles e marchou despois á Universidade de Oxford xunto ao neurocirurxián Hugh Cairns. Foi nomeado doutor honoris causa por esta universidade e coincidiu, entre outros, con Severo Ochoa, Josep Trueta, José Castillejo e Salvador de Madariaga. Ao pouco de iniciarse a IIª Guerra Mundial, cando as bombas comezaron a arrasar Gran Bretaña, sendo membro de diversas sociedades e academias de medicina americanas e europeas, decidiu continuar o seu exilio na Arxentina, onde desde 1940 dirixiu un laboratorio construído pola Institución Cultural Española de Buenos Aires, laboratorio que denominou "Ramón y Cajal" (en homenaxe ao seu mestre), e recrutou a numerosos discípulos, como Moisés Polak, Herberto Prieto Díaz (catedrático logo de Histoloxía e Embrioloxía en Buenos Aires) ou Amanda Pellegrino de Iraldi, por mencionar aos máis destacados. Alí retomou as súas investigacións histolóxicas e histopatolóxicas, demostrando o carácter neuróglico das células satélite que envolven ás neuronas dos ganglios sensitivos e do sistema nervioso vexetativo. A equiparación de devanditos "gliocitos" á oligodendroglia foi a culminación do seu labor sobre este tipo de célula. Tamén traballou intensamente nos tumores do sistema nervioso. Parece ser que colaborou tamén nas investigacións da Escola Neurobiolóxica Arxentino-Xermana de Christofredo Jakob.

O seu achado de 1916, en Madrid, de cilios con movemento sobre as neuronas cerebrais impulsou, na década de 1960, a perspectiva da evolución da acción do sistema nervioso sobre o psiquismo a partir do control eléctrico deses cilios en ciliados, desenvolvida na Escola arxentina por Mario Crocco.

Pio foi proposto en dúas ocasións ao Premio Nobel de Medicina, 1929 e 1937, esta segunda en plena Guerra Civil Española. En 1939 publicouse o seu descubrimento sobre a microglia como artigo de divulgación científica.

Faleceu o 1 de xuño de 1945 en Buenos Aires, onde vivía coa súa parella Nicolás Gómez del Moral, vítima dun cancro. Desde outubro de 1986, os seus restos descansan no Panteón de Homes Ilustres de Valladolid.

Recoñecementos

Estatua de Pío del Río no Museo da Ciencia de Valladolid.

En Valladolid leva o seu nome o Hospital Universitario Río-Hortega, unha rúa e un instituto de Educación Secundaria. No seu pobo de orixe, Portillo, na provincia de Valladolid, unha rúa, un colexio de Educación Primaria e un instituto de Educación Secundaria tamén leva o seu nome.

Río Hortega dá nome a un dos contratos de investigación que concede o Instituto de Saúde Carlos III (ISCIII), destinados á consolidación do persoal clínico investigador.

En 1929 e 1937 Candidato ao Premio Nobel de Medicina en dúas ocasións.

Doutor honoris causa pola Universidade de Oxford.

Estatua no Museo da Ciencia de Valladolid.

Véxase tamén

Bibliografía

• Lázaro Real, E. (2020). Un científico en el armario : Pío del Río Hortega y la historia de la ciencia española. Next Door. ISBN 978-84-121598-3-7, . OCLC 1184050852

Ligazóns externas

• Biografía máis detallada
• Fotografía no exilio, no Laboratorio do Hospital Borda de Buenos Aires
• Zafra, Ignacio (6/11/2009). "A xeración científica perdida", El País (en castelán).
• Cronobiografía de Pío del Río Hortega Arquivado 30 de decembro de 2020 en Wayback Machine.
• Biografía de Pío del Río Hortega