Lingua lakota
| Lakota Lakȟótiyapi | ||
|---|---|---|
| Pronuncia: | [lakotijapi] | |
| Falado en: |  Estados Unidos Canadá (algúns falantes) | |
| Rexións: | Dacota do Norte e Dacota do Sur, norte de Nebrasca, sur de Minnesota e norte de Montana | |
| Total de falantes: | 2 100, 29% da poboación étnica (1997) | |
| Familia: | Síux Síux occidental Síux do val do Mississippi Dakota Síux Lakota | |
| Escrita: | Alfabeto Curley[1] | |
| Códigos de lingua | ||
| ISO 639-1: | --
| |
| ISO 639-2: | --- | |
| ISO 639-3: | lkt
| |
| Mapa | ||
| ||
| Status | ||
 | ||
A lingua lakota (tamén chamada lakhota, teton, teton sioux) é unha lingua síux falada pola tribo síux dos lakota. É considerada unha lingua separada, malia que é mutuamente intelixible con outras dúas linguas (cf. dakota occidental e oriental), e é considerada por moitos lingüistas unha das tres variedades da lingua síux. A lingua lakota é o idioma dunha das maiores comunidades lingüísticas nativo americanas dos Estados Unidos, con aproximadamente 6.000 falantes. A maioría deles viven nos estados das grandes chairas, en Dacota do Norte e Dacota do Sur.[3]
Foi usada por primeira vez na escritura por misioneiros cara ao ano 1840, e dende entón evolucionou para reflectir as necesidades e usos contemporáneos.
Fonoloxía
[editar | editar a fonte]Vogais
[editar | editar a fonte]O lakota ten cinco vogais orais, /i e a o u/, e tres vogais nasais, /ĩ ã ũ/ (foneticamente [ɪ̃ ə̃ ʊ̃]). O /e/ e o /o/ son máis abertos que as vogais cardinais correspondentes, máis achegado ó [ɛ] e ó [ɔ]. Ortograficamente, as vogais nasais son escritas ⟨ƞ⟩, ⟨ŋ⟩ ou ⟨n⟩; historicamente, eran escritos con ogonek, ⟨į ą ų⟩.[4]
| Anterior | Central | Posterior | ||
|---|---|---|---|---|
| Pechada | oral | i | u | |
| nasal | iŋ | uŋ | ||
| Media | e | o | ||
| Aberta | oral | a | ||
| nasal | aŋ | |||
Consoantes
[editar | editar a fonte]| Bilabial | Dental | Alveolar | Postalveolar | Velar | Uvular[5][6] | Glotal | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nasais | m [m] | n [n] | ||||||
| Oclusivas e africadas |
Xordas | p [p] | t [t] | č [tʃ] | k [k] | ’ [ʔ] | ||
| Sonoras | b [b] | g [ɡ] | ||||||
| Exectivas | p’ [pʼ] | t’ [tʼ] | č’ [tʃʼ] | k’ [kʼ] | ||||
| Fricativa | Xorda | s [s] | š [ʃ] | ȟ [χ] | ||||
| Sonora | z [z] | ž [ʒ] | ǧ [ʁ] | |||||
| Exectiva |
s’ [sʼ] | š’ [ʃʼ] | ȟ’ [χʼ] | |||||
| Aproximantes | w [w] | l [l] | y [j] | h [h] | ||||
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ "Ten studies in the alphabet of the Lakota language". Lakota Times. 13 de novembro de 2008.
- ↑ Moseley, Christopher e Nicolas, Alexandre. "Atlas of the world's languages in danger". unesdoc.unesco.org. Consultado o 11 de xullo de 2022.
- ↑ Lakota. Versión en liña de: Gordon, Raymond G., Jr. (ed.), 2005. Ethnologue: Languages of the World (15th ed.). Dallas: SIL International. Consultado o 16 de maio de 2009.
- ↑ Elementary Bilingual Dictionary English-Lakhóta Lakhóta-English (1976) CU Lakhóta Project University of Colorado
- ↑ Rood, David S., e Taylor, Allan R. (1996). "Sketch of Lakhota, a Siouan Language, Part I Arquivado 12 de xullo de 2012 en Archive.is". Handbook of North American Indians, Vol. 17 (Languages), pp. 440–482.
- ↑ (2004). Lakota letters and sounds.
Véxase tamén
[editar | editar a fonte] |
Vexa a proba da Wikipedia en Lingua lakota |
 |
A Galipedia ten un portal sobre: Pobos indíxenas de América |
Bibliografía
[editar | editar a fonte]- Ullrich, Jan, with Black Bear, Ben, Jr. (2016). Lakota Grammar Handbook. Lakota Language Consortium. ISBN 978-1-941461-11-2.
- Ullrich, Jan. (2008). New Lakota Dictionary. Lakota Language Consortium. ISBN 0-9761082-9-1.
- Buechel, Eugene. (1983). A Dictionary of Teton Sioux. Pine Ridge, SD: Red Cloud Indian School.
- DeMallie, Raymond J. (2001). "Sioux until 1850". In R. J. DeMallie (Ed.), Handbook of North American Indians: Plains (Vol. 13, Part 2, pp. 718–760). W. C. Sturtevant (Gen. Ed.). Washington, D.C.: Smithsonian Institution. ISBN 0-16-050400-7.
- de Reuse, Willem J. (1987). "One hundred years of Lakota linguistics (1887-1987)". Kansas Working Papers in Linguistics, 12, 13-42. Versión en liña.
- de Reuse, Willem J. (1990). "A supplementary bibliography of Lakota languages and linguistics (1887-1990)". Kansas Working Papers in Linguistics, 15 (2), 146-165. (Studies in Native American languages 6). Versión en liña.
- Parks, Douglas R.; & Rankin, Robert L. (2001). "The Siouan languages". In Handbook of North American Indians: Plains (Vol. 13, Part 1, pp. 94–114). Washington, D.C.: Smithsonian Institution.
- Trechter, Sarah. (1999). "Contextualizing the Exotic Few: Gender Dichotomies in Lakhota". In M. Bucholtz, A.C. Liang, e L. Sutton (Eds) Reinventing Identities (pp. 101–122). Nova York: Oxford University Press. ISBN 0-19-512629-7
