Mapamundi do Beato de Liébana

Mapamundi de Beato de Liébana conservado no manuscrito de Saint Severn. O mapa encárase cara ao leste e non cara ao norte, en contraste co usual en cartografía moderna. Dise por tanto que o mapa está orientado.

O Mapamundi do Beato de Liébana é unha das principais obras cartográficas da Alta Idade Media. Foi elaborado polo monxe lebaniego do mesmo nome, baseándose nas descricións achegadas por San Isidoro de Sevilla, Tolomeo e a Biblia. Aínda que o manuscrito orixinal se perdeu, aínda quedan algunhas copias dunha fidelidade bastante grande respecto ao orixinal.

O mapa reprodúcese no prólogo do segundo libro do Commentarium in Apocalypsin (Comentario ao Apocalipse) do Beato de Liébana. A función principal do mapa non é a de representar cartograficamente o mundo, senón a de servir de ilustración á diáspora primixenia dos apóstolos.

A cosmovisión europea altomedieval

Segundo as descricións da Xénese que Beato tomaba por base, a Terra era plana e sobre ela elevábase a bóveda celeste na que se movían o Sol, a Lúa e toda unha serie de luminarias menores como os planetas e as estrelas. Considerábase que existían dous tipos de masas de auga: as augas superiores, que eran contidas pola bóveda celeste e que usualmente caían á terra en forma de choiva, e as augas inferiores, que eran as que nutrían os arroios, os ríos e as grandes masas de auga salgada.

Esta imaxe de O Xardín das Delicias representa a cosmovisión hebrea recollida no libro da Xénese. A Terra é un disco rodeado de dúas masas acuosas: as augas superiores, que ocasionalmente caen á terra en forma de choiva cando YHVH abre as comportas do ceo, e as augas inferiores, formadas polos mares, os lagos e o Océano. Nas profundidades da esfera do cosmos áchase o sheol, morada dos mortos até a chegada do Xuízo Final.

Neste Mapamundi, o orbe represéntase como un disco circular rodeado polas augas do Océano. A terra divídese en tres continentes: Asia (semicírculo superior), África (cuadrante inferior dereito) e Europa (cuadrante inferior esquerdo), que corresponden respectivamente aos descendentes do tres fillos de Noé: Sem, Cam e Iafet. As masas continentais son separadas por correntes de auga ou mares interiores como o mar Mediterráneo (Europa-África), o río Nilo (África-Asia) e o Bósforo e o mar Exeo (Europa-Asia). No centro do mundo sitúase Xerusalén, a cidade sacra do xudaísmo e a cristiandade, onde Abraham estivo a piques de sacrificar ao seu fillo Isaac e onde tiveron lugar os sucesos da Paixón e Resurrección de Cristo. A concepción de Xerusalén como umbilicum mundi era bastante usual na espiritualidade cristiá medieval: na Divina Comedia, Dante inicia a súa viaxe aos infernos desde o subsolo desta cidade.

Descrición dos continentes

Asia

Nesta ilustración de Les Très Riches Heures du duc de Berry represéntase a expulsión de Adán e Eva do Paraíso Terreal. Durante a Idade Media críase que o Xardín do Edén situábase no extremo oriental do mundo, e que era posíbel, en teoría, alcanzar aquel lugar. Colón tentouno.

No extremo oriental de Asia áchase o Xardín do Edén, territorio paradisíaco onde non fai frío nin calor e onde crecen árbores e madeiras de todo tipo. No seu centro áchase a Árbore da Vida e xunto a el unha fonte de onde manan o catro ríos do Paraíso: Tigris, Éufrates, Pisón e Nilo Azul (Guixón). A entrada ao Paraíso áchase protexida por un querubín que brande unha espada de lume. Na costa meridional do continente asiático sitúase a India, enorme territorio atravesado por tres ríos de nome Indo, Ganxes e Hipane. É abundante en homes de cor escura, elefantes, rinocerontes, especias e pedras preciosas como os rubíes, as esmeraldas ou os diamantes.

As súas terras están bendicidas polo vento do oeste, Favonio, e por iso dan dúas colleitas ao ano. Alí sitúanse os montes do Ouro, cuxo acceso está vedado aos humanos por billas e dragones. Fronte á costa india sitúanse as illas de Taprobane (Ceilán), abundante en gemas e elefantes, Chrysa e Argyre, fecundas en ouro e en prata respectivamente, e por último Tyle, cuxas árbores xamais perden as súas follas (especulouse con que se trate dalgunha illa de Indonesia).

Ao oeste da India atópase Partia, rexión que se estende entre os ríos Indo e Tigris. Divídese en cinco provincias diferentes: Aracusia, a Partia propiamente dita, chamada así polos partos, bravos guerreiros que, procedentes de Escitia, fundaron un imperio que tratou de igual a igual a Roma, Asiria, chamada así por Asur, o fillo de Sem, famosa por inventar a púrpura e todo tipo de perfumes e ungüentos; nela situábase Nínive, a capital do antigo imperio dos asirios, e onde foi a predicar inutilmente o profeta Xonás; Media, que se divide en dous partes, a Media Maior e a Media Menor; e por último Persia, berce do rei Ciro, o unxido de Deus, rexión onde xurdiu por primeira vez a ciencia máxica, introducida por Nimrod o xigante, tras a confusión das linguas xurdida en Babel.

Mesopotamia é a rexión situada entre os ríos Tigris e Éufrates. Nel están as rexións de Babilonia e Caldea. Babilonia foi a antiga conquistadora do reino de Xudá e o lugar onde o pobo xudeu marchou ao exilio. Nesa cidade tiveron lugar as revelacións do profeta Ezequiel, que tanta influencia tiveron na xénese da Crónica Profética. As crónicas asturianas supoñen que as hordas que invadiron España e foron derrotadas por Paio en Covadonga procedían de Caldea (sur de Mesopotamia). Entre as cidades máis importantes da rexión atópanse Ur, berce do patriarca Abraham, así como Erech (Uruk), que foi fundada por Nimrod.

A tradición xudeocristiá fai de Ur de Caldea a patria do patriarca Abraham. As Crónicas Albeldense e Rotense, ao narrar a invasión islámica de España, fan unha sutil distinción étnica entre os invasores: os bérberes (como Tarik) son descritos como mouros, mentres que os árabes (a etnia de Muza ibn Nusair) son chamados caldeos. E é que naqueles tempos se consideraba que Caldea e non Arabia era a patria orixinaria dos sarracenos.

Ao sur do río Éufrates e do sinus Persicum (golfo Pérsico) estaba Arabia, unha rexión desértica cuxa parte sur (o actual Iemen) chamábase Arabia Félix, a Arabia Feliz. Era unha terra rica e fértil, onde abundaban as pedras preciosas, a mirra e o incenso. Nel vivía o fabuloso ave fénix, que tras morrer rodeado de lume renacía das súas cinzas.

Na fronteira noroeste de Arabia, xa nos territorios do Imperio Romano, atopábase a provincia de Siria, cuxos límites eran os montes Tauro e Cáucaso ao norte, o Éufrates ao leste, o mar Mediterráneo e Exipto ao oeste e Arabia ao oeste.o sur. Siria tiña tres provincias diferentes: Commagena, Fenicia e Palestina. O territorio de Fenicia chegaba desde o mar Mediterráneo até o monte Líbano e o mar de Tiberíades. Nel estaban as famosas cidades de Sidón e Tiro. Neste último predicou tanto o profeta Elías como Xesucristo. Máis ao sur estaba Palestina, que á súa vez estaba subdividida en catro provincias diferentes: Galilea, na que se atopaba Nazaret, o mar de Tiberíades, onde boa parte dos apóstolos traballaban como pescadores, e o monte Tabor, onde tiña lugar os Transfiguración.

O río Tigris tiña unha especie de auga agridoce. É o río no que se atopa a civilización sumeria, preto do río Éufrates.

Contidos

• Partia -> Aracusia, Partia (en sentido estrito), Asiria, Media, Persia
• Mesopotamia -> Montañas Tauro e Cáucaso, Tigris e Éufrates, Babilonia, Caldea, Arabia Félix
• Siria -> Commagena, Fenicia e Palestina
• Nabateo
• Exipto e Etiopía
• Rexións do Leste -> Seres, Bactria, Scythia, Gotia (Gog e Magog), Albania, Armenia, Hiberia
• Capadocia
• Asia Menor -> Bitinia, Frigia, Galacia, Lidia, Caria, Panfilia, Isauria, Licia, Cilicia
• Tres apóstolos, Asia, Roma e Santiago
• Descrición dos continentes

Véxase tamén

Outros artigos

• Mapamundis do mundo antigo
• Historia da cartografía
• O reino de Galiza na historiografía tradicional española

Ligazóns externas

• Mapa do beato Arquivado 11 de xuño de 2015 en Wayback Machine.