Saltar ao contido

Querela arxentina contra os crimes do franquismo

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
A causa, aberta pola xuíza María Romilda Servini de Cubría, recibiu o apoio de Amnistía Internacional, a Cámara de Deputados da Arxentina e os parlamentos dalgunhas comunidades autónomas españolas, mais non do de España.

A querela arxentina contra os crimes do franquismo é unha denuncia interposta ante un xulgado penal da Arxentina polos delitos de xenocidio e crimes de lesa humanidade cometidos en España pola ditadura franquista entre o 17 de xullo de 1936 e o 15 de xuño de 1977.[1][2] A causa foi aberta pola xuíza María Romilda Servini de Cubría, acolléndose ao principio de xurisdición universal;[1] comezou con dúas denuncias o 14 de abril de 2010[3] e en xaneiro de 2013 aumentara a 150.[1]

A querela recibiu o apoio de Amnistía Internacional,[4] que na investigación Casos tancats, ferides obertes Os casos pechados, feridas abertas (2012) [5] denuncia que en España non se realizou ningunha investigación xudicial exhaustiva para coñecer a verdade sobre as circunstancias que rodean os abusos cometidos durante a ditadura franquista.[6] En apoio á querela creouse tamén a rede cidadá Coordinadora estatal de apoio á querela arxentina contra os delitos do franquismo (CEAQUA, polas súas iniciais en castelán), que reúne a numerosas organizacións e concellos.[1][7] Tamén recibiu o apoio dos parlamentos do País Vasco, Cataluña e Andalucía e da Cámara dos Deputados da Arxentina.[8] O relator especial da ONU sobre a promoción da verdade, xustiza, reparación e garantías de non repetición solicitou a "colaboración da xustiza española cos procedementos xudiciais no exterior e tomar medidas contra o debilitamento do exercicio da xurisdición universal por parte dos xulgados españois ". [9] Segundo o goberno español, os crimes xulgados "xa prescribiran en España" e ademais colidían coa Lei de amnistía española de 1977.[10] Segundo a xuíza, trátase de "crimes de lesa humanidade e, polo tanto, este delito non prescribe".[11]

Antecedentes

[editar | editar a fonte]

A Lei de amnistía de 1977

[editar | editar a fonte]

A Lei 46/1977, de 15 de outubro, de Amnistía, foi promulgada en España o 15 de outubro de 1977 ; entrou en vigor desde a súa publicación no BOE o 17 de outubro dese ano.[12]

En xaneiro de 2009, o Comité de Dereitos Humanos amoestou a España polo "mantemento efectivo da Lei de amnistía" de 1977 e lembrou que "os crimes contra a humanidade son imprescritíbeis" e as amnistías "relacionadas con graves violacións dos dereitos humanos son incompatíbeis co pacto ".[13] O goberno español respondeu cuestionando a competencia do Comité nesta materia e lembrando que a Lei de Amnistía foi unha demanda de toda a oposición ao franquismo que contribuíu á transición cara á democracia.[14]

Causa contra o franquismo na Audiencia Nacional española

[editar | editar a fonte]

O 18 de xullo de 2007 varias asociacións presentaron denuncias ante a Audiencia Nacional para a investigación de delitos e desaparicións do franquismo, mais foron desestimadas, xa que "os delitos prescribiran ou, en calquera caso, estaban suxeitos á Lei de Amnistía española de 1977 ". En setembro de 2008, o xuíz de Instrución número 5 da Audiencia, Baltasar Garzón, volveu promover estas denuncias, achegando os nomes de 130.000 desaparecidos.[15] A Fiscalía da Audiencia Nacional alegou que os delitos de xenocidio e crimes contra a humanidade non estaban tipificados no Código penal de 1932, que rexía cando se cometeron, e que non se poderían aplicar retroactivamente. ; que os secuestros con desaparición non son delitos permanentes; que tanto os delitos como as súas penas terían prescrito e que os feitos non podían ser considerados como crimes contra a humanidade.[16] Con todo, Garzón declarouse competente para instruír o caso e, amparándose en que son delitos que non prescriben, imputou ao réxime franquista, o 14 de outubro de 2008, un delito de xenocidio, considerando que estes asasinatos correspondían a unha campaña de exterminio do inimigo político organizada polo réxime.[17][18] Finalmente, o 18 de novembro, o xuíz declarou extinguida a responsabilidade penal de Franco e outros 44 altos mandos do seu goberno, logo de comprobar a acta de defunción de todos eles.[19] Ademais, transmitiu a investigación dos crimes aos xulgados de instrución das provincias nas que se atopan as fosas comúns.[20] Estes tribunais territoriais posteriormente arquivaron a maioría dos casos sen levar a cabo ningunha investigación.[21]

Cronoloxía

[editar | editar a fonte]
Sede do Ministerio de Asuntos Exteriores e Cooperación, en Madrid, que expresou o seu "malestar" pola querela e provocou que se cancelasen as testemuñas previstas
A Audiencia Nacional oponse a extraditar os imputados sobre os que pesaban ordes de detención internacional, por exemplo pola Interpol

O 14 de abril de 2010, dous parentes de vítimas españolas interpuxeron a querela á xustiza arxentina amparándose na lexislación internacional sobre dereitos humanos e a constitución e leis arxentinas. Os avogados son Carlos Slepoy e Ana Messuti en Madrid, e David Baigún, Máximo Castex, Ricardo Huñis, Beinusz Szmukler, Carlos Zamorano e Héctor Trajtemberg na Arxentina.[8][22]

O 21 de xuño de 2012 constitúese a Rede AQUA, que máis tarde se converterá en CeAQUA . Créase tamén a Plataforma vasca para a querela contra os crimes do franquismo, e aos poucos crearanse outras plataformas en todo o Estado Español.[8]

O 28 de novembro de 2012 entréganse 5.000 testemuñas ao Xulgado núm. 1 de Buenos Aires.[8]

O 21 de marzo de 2013 realízanse as primeiras imputacións e dítanse ordes de detención internacionais contra Rodolfo Martín Villa, José Utrera Molina, Fernando Suárez González, Rafael Gómez Chaparro Aguado, Jesús Cejas Mohedano, Juan Antonio González Pacheco, José Ignacio Giralte González, Celso Galván Abascal e Jesús Muñecas Aguilar.[8]

O 25 e 26 de abril de 2013 canceláronse os testemuños por videoconferencia previstos. Volvéronse a cancelar de novo o 2, 3, 8, 9, 15 e 16 de maio, nos últimos casos debido a un comunicado do Ministerio de Asuntos Exteriores e de Cooperación español ao embaixador arxentino Carlos Bettini, expresando o seu malestar polos acontecementos.[8] En maio, máis de 40 parlamentarios e senadores españois asinan un documento para apoiar a querela.[8]

O 18 de setembro de 2013, a xuíza María Servini de Cubría dita unha orde de detención mediante a Interpol contra Juan Antonio González Pacheco, José Ignacio Giralte González, Celso Galván Abascal e Jesús Muñecas Aguilar, acusados de torturas.[8] Amnistía Internacional achega o seu apoio á querela.[8] Desde setembro de 2013, Arxentina habilita os seus consulados para presentar denuncias que se incorporasen á querela.[8]

En novembro de 2013, trece querelantes prestan declaración na Arxentina durante unha semana.[8]

O 5 de decembro de 2013 o xuíz da Audiencia Nacional Pablo Ruz cita a declarar dous imputados na querela arxentina.[8] O 31 de xaneiro de 2014 a fiscalía da Audiencia Nacional oponse a extraditar a Arxentina o exinspector Juan Antonio González Pacheco. O 2 de febreiro o relator da ONU criticou esta decisión.[8]

O 15 de abril de 2014, a sección terceira da Audiencia Nacional nega a extradición de Jesús Muñecas Aguilar. O 30 de abril, a segunda sección rexeita a extradición de Antonio González Pacheco.[8]

Entre o 18 e o 30 de maio de 2014, a xuíza María Servini de Cubría e o fiscal Ramiro González viaxan a España cos seus secretarios xudiciais e toman varias declaracións.[8]

O 31 de outubro de 2014 a xuíza solicítalle á Interpol o arresto preventivo de Martín Villa, Utrera Molina e outros 18 imputados para extraditalos.[8] O 19 de novembro, Utrera Molina ameazou, a través da Fundación Nacional Francisco Franco, as vítimas da ditadura con posíbeis denuncias por manchar a súa "honra".[23]

En setembro de 2020 foi citado a declarar Martín Villa.[24][25]

Os crimes investigados

[editar | editar a fonte]
Mural en memoria do masacre do 3 de marzo en Vitoria

O Xulgado Criminal e Correccional Federal Núm. 1, composto pola xuíza Servini de Cubría,[26] investiga "a posíbel comisión de actos atroces de xenocidio e/ou lesa humanidade durante a Guerra Civil e o franquismo".[27]

Os crimes investigados inclúen casos de tortura e encarceramento, desaparicións, asasinatos, traballos forzados, nenos roubados e penas de morte.[1] A incorporación de casos do último franquismo, como o de Salvador Puig i Antich ou o masacre do 3 de marzo de Vitoria, deu un impulso definitivo á denuncia.[1]

Ordes de detención internacionais

[editar | editar a fonte]

O 19 de setembro de 2013 a xustiza arxentina exixiu a detención de catro policías españois por torturas durante o réxime franquista: Jesús Muñecas Aguilar, Celso Galván Abascal, José Ignacio Giralte González e Juan Antonio González Pacheco.[28]

Rodolfo Martín Villa é un dos imputados dos que se solicitou a detención internacional e a extradición a Arxentina

O 12 de novembro de 2014 a Interpol pediu a detención de 20 acusados por crimes cometidos durante a ditadura franquista,[29][30] entre os que se atopan Rodolfo Martín Villa, Antonio Carro Martínez, Licinio de la Fuente de la Fuente, José María Sánchez-Ventura Pascual, Alfonso Osorio, José Utrera Molina e Fernando Suárez González.[31] Inmediatamente, o ministro de xustiza español, Rafael Catalá, avanzou que a Audiencia Nacional denegaría a extradición a Anxentina dos vinte acusados.[10] O 13 de marzo de 2015, o Consello de Ministros negou oficialmente a extradición dos exministros Utrera Molina e Martín Villa, despois de dilatar o proceso pedindo máis información á Arxentina.[32]

Pablo de Greiff, relator especial da ONU sobre a promoción da verdade, xustiza, reparación e garantías de non repetición, lembrou no seu informe do 22 de xullo de 2014 "a obriga internacional do estado (español) de extraditar ou xulgar e que só se poderá denegar a extradición dos acusados de a xustiza española iniciar as investigación e xulgar os responsábeis ".[33]

Reaccións

[editar | editar a fonte]

En maio de 2012, a sección española de Amnistía Internacional presentou un informe [34] no que analizaba a resposta que se lle dera desde a xustiza española aos crimes cometidos durante a Guerra Civil e o franquismo e denunciando que non se realizara unha exhaustiva investigación xudicial para coñecer os abusos cometidos durante o período comprendido entre 1936 e 1975. Parte do informe céntrase na querela presentada por vítimas e organizacións de España e a Arxentina a este último país, amparándose no principio de xurisdición universal. En concreto, o informe conclúe que, a pesar da resposta da fiscalía xeral do estado español e do goberno á xuíza María Romilda Servini de Cubría encargada da querela arxentina, segundo a cal "en España se abriran procesos xudiciais sobre os feitos dos que se inhibira a Audiencia Nacional ", o feito é que despois desta inhibición a "gran maioría" dos casos se arquivaran. [35] Segundo Amnistía Internacional, «España está incumprindo as súas obrigas internacionais en canto ao dereito á xustiza das vítimas e ao seu deber de investigar os crimes de dereito internacional cometidos durante a Guerra Civil e o franquismo» [21] e conclúe que a situación das vítimas é de "total desamparo xudicial" [21] e que a "cooperación xudicial penal (...) prevista polo dereito internacional" e levada adiante neste caso pola Arxentina debe continuar [21]

Segundo o ministro español de Xustiza, Rafael Catalá, a Audiencia Nacional denegará a extradición a Arxentina dos vinte acusados

En xullo de 2014, o relator especial da ONU sobre a promoción da verdade, da xustiza, da reparación e das garantías de non repetición, Pablo de Greiff, presentou un informe no que analizaba "as medidas adoptadas polas autoridades españolas sobre (...) verdade, xustiza, reparación e garantías de non repetición, en relación coas graves violacións dos dereitos humanos e do dereito internacional humanitario cometidos durante a guerra civil e a ditadura franquista ". [36]

O relator, Pablo de Greiff, reiterou a "incompatibilidade dos efectos da lei de amnistía coas obrigacións internacionais adquiridas por España", que tamén contraiu antes de adoptar a lei de amnistía, [37] e que "o dereito internacional estabelece que, en relación cos casos de desaparición forzada, o período de prescrición debe comezar a contarse desde o momento en que cesa a desaparición forzada, é dicir, desde que a persoa parece con vida ou se atopa o seu corpo ». [38] O goberno español considera que os crimes xulgados "xa prescribiron en España" e que tamén coliden coa Lei de amnistía española de 1977.[10] Non obstante, as Nacións Unidas insistiron en que "o estado español está obrigado a extraditar os responsábeis de graves violacións dos dereitos humanos" e que "non pode escudarse nos principios de prescrición e extinción da responsabilidade penal". Ademais, os expertos da ONU recalcaron que os argumentos do Consello de Ministros non teñen ningunha base e contradín "normas e estándares internacionais de dereitos humanos".[39][40]

Proxección

[editar | editar a fonte]

O documental El silencio de otros (2018) trata sobre esta querela.[41]

En Galiza

[editar | editar a fonte]

En 2019 incorporáronse á Querela en Galiza as familias de Alexandre Bóveda, Amancio Caamaño e Ramiro Paz[42][43], ás que se engadiron as familias de Celestino Carbia e Bernardo Mato.[44]

Recibiu o apoio da Deputación Provincial de Pontevedra.[45]

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Montanyà, Xavier (26 de maio de 2013). "Justícia contra la impunitat del franquisme". Vilaweb. Consultado o 13 de novembro de 2014. (en catalán)
  2. ↑ "La història i el perquè de la querella". Consultado o 13 de novembro de 2014. (en catalán)
  3. ↑ Baquero, Juan Miguel. "Diez años de Querella Argentina: el único juicio en el mundo contra el franquismo". eldiario.es (en castelán). Consultado o 2020-04-14. 
  4. ↑ Amnistia Internacional, ed. (9 de maio de 2012). "Amnistia Internacional denuncia el desemparament judicial que pateixen les víctimes de la Guerra Civil i el franquisme". Arquivado dende o orixinal o 13 de novembro de 2014. Consultado o 13 de novembro de 2014. (en catalán)
  5. ↑ Informe AI 2012.
  6. ↑ "Casos cerrados, heridas abiertas. El desamparo de las víctimas de la Guerra Civil y el franquismo en España. Resumen Ejecutivo" (en castelán). Consultado o 13 de novembro de 2014. 
  7. ↑ "CEAQUA" (en castelán). 
  8. ↑ 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 8,10 8,11 8,12 8,13 8,14 8,15 "CEAQUA - Dossier de Actividad" (en castelán). Consultado o 13 de novembro de 2014. 
  9. ↑ de Greiff 2014, p. 20.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Mateos, Roger (13 de novembro de 2014). "Espanya maniobra per eludir una ordre de detenció contra 20 càrrecs franquistes". Ara. Consultado o 13 de novembro de 2014. (en catalán)
  11. ↑ Plaza, Sara (26 de xaneiro de 2015). "Servini: “Si los jueces españoles escucharan lo que yo escuché abrirían las causas más rápido”". Diagonal (xornal) (en castelán). Consultado o 26 de xaneiro de 2015. 
  12. ↑ "Ley 46/1977, de 15 de octubre, de Amnistia". BOE (en castelán). Arquivado dende o orixinal o 23 de marzo de 2012. Consultado o 19 de xuño de 2019. 
  13. ↑ Rusiñol, Pere. "La ONU amonestó tres veces a España por la Ley de Amnistía". Público (en castelán). Consultado o 6 de febreiro de 2012. 
  14. ↑ Gobierno de España (13/01/2009). "Comentarios sobre las observaciones finales del Comité de Derechos Humanos" (PDF). Nueva Tribuna. Consultado o 22/07/2012. el Comité de Derechos Humanos no explicita en virtud de qué disposición del Pacto de Derechos Civiles y Políticos realiza estas recomendaciones. El Estado español no acierta a ver en qué medida entran dichas recomendaciones dentro del mandato del Comité. 
  15. ↑ El Norte de Castilla (22 de setembro de 2008). "Garzón recibe 130.000 nombres de desaparecidos". El Norte de Castilla (en castelán). Consultado o 6 de febreiro de 2012. 
  16. ↑ Yoldi, José (20 de outubro de 2008). "El fiscal cree que las atrocidades del franquismo son delitos comunes". El País (en castelán). Consultado o 18 de xullo de 2012. 
  17. ↑ Extremadura al Día. "La Armhex remitirá a Garzón los datos perfectamente documentados de 9.283 extremeños asesinados". Extremadura al día (en castelán). Arquivado dende o orixinal o 05 de decembro de 2014. Consultado o 6 de febreiro de 2012. 
  18. ↑ "Garzón imputará al franquismo un delito de genocidio" (en castelán). Consultado o 6 de febreiro de 2012. 
  19. ↑ "Auto del Juez Garzón en que se inhibe de investigar la causa del franquismo". Arquivado dende o orixinal (DOC) o 05 de setembro de 2015. Consultado o 19 de xuño de 2019. 
  20. ↑ Público. "El juez Garzón se inhibe en causa de víctimas franquismo". Público (en castelán). Consultado o 6 de febreiro de 2012. 
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 Informe AI 2012, p. 34.
  22. ↑ Silva, Emilio. "El día que las víctimas del franquismo nadaron de España hasta Argentina buscando justicia". eldiario.es (en castelán). Consultado o 2020-04-14. 
  23. ↑ Ara (19 de novembro de 2014). "Utrera Molina usa la Fundación Franco para amenazar con denuncias a las víctimas del franquismo". Ara. Consultado o 20 de novembro de 2014. 
  24. ↑ Rodríguez, Olga (2020-09-01). "Cuatro expresidentes del Gobierno escriben a la jueza de la querella argentina cartas de apoyo a Martín Villa". El Diario (en castelán). Consultado o 2020-09-04. 
  25. ↑ Rodríguez, Olga (2020-09-03). "Los abogados de la querella argentina: "La causa que imputa a Martín Villa juzga crímenes, no es un asunto político, es judicial"". El Diario (en castelán). Consultado o 2020-09-04. 
  26. ↑ "Poder Judicial de la Nación Argentina — Cámara Nacional de Apelaciones en lo Criminal y Correccional Federal" (en castelán). Consultado o 27 de novembro de 2014. 
  27. ↑ Informe AI 2012, p. 36.
  28. ↑ Redacció (19 de setembro de 2013). "La justícia argentina reclama la detenció de quatre policies espanyols durant el franquisme per tortures". 324. Consultado o 13 de novembro de 2014. (en catalán)
  29. ↑ Ara (31 de outubro de 2014). "La justícia argentina ordena l'arrest de Rodolfo Martín Villa per la seva relació amb els crims del franquisme". Ara. (en catalán)
  30. ↑ "Interpol pide la detención de 20 imputados por crímenes franquistas". eldiario.es (en castelán). 12 de novembro de 2014. Consultado o 12 de novembro de 2014. 
  31. ↑ Picazo, Belén; Baquero, Juan Miguel (12 de novembro de 2014). "Estos son los 20 españoles acusados de crímenes en el franquismo a los que busca Interpol". eldiario.es (en castelán). Consultado o 13 de novembro de 2014. 
  32. ↑ "L'estat espanyol denega l'extradició del ministre que va signar l'execució de Puig Antich". Vilaweb. 13 de marzo de 2015. Consultado o 14 de marzo de 2015. (en catalán)
  33. ↑ de Greiff 2014, p. 15.
  34. ↑ Informe AI 2012, p. 5.
  35. ↑ Informe AI 2012, p. 6.
  36. ↑ de Greiff 2014, p. 4.
  37. ↑ de Greiff 2014, p. 13.
  38. ↑ de Greiff 2014, p. 13-14.
  39. ↑ "Nacions Unides: "L'Estat Espanyol ha d'extradir o jutjar els responsables de violacions greus de #DDHH" - Experts de l'ONU". Revista Catalunya. 29 de marzo de 2015. Consultado o 30 de marzo de 2015. (en catalán)
  40. ↑ "España debe extraditar o juzgar a responsables de abusos de derechos humanos, dicen expertos de la ONU". Centro de Notícias ONU (en castelán). 27 de marzo de 2015. Consultado o 30 de marzo de 2015. 
  41. ↑ "El silencio de otros (2018)" (en castelán). Consultado o 2019-06-20. 
  42. ↑ "Amalia Bóveda: "Aquí o futuro nos foi roubado, aquí o presente comeza a reclamalo"". Praza Pública. 2019-11-17. Consultado o 2019-11-18. 
  43. ↑ "Último paso para sumar o asasinato de Alexandre Bóveda á querela arxentina contra o franquismo". Praza Pública. 2021-01-15. Consultado o 2021-01-18. 
  44. ↑ Diario, Nós. "A 'querela arxentina' suma a adhesión de cinco familias". Nós Diario. Consultado o 2021-04-21. 
  45. ↑ Pérez Pena, Marcos (2020-04-14). "A querela arxentina contra os crimes do Franquismo fai dez anos nun 14 de abril republicano marcado polo coronavirus". Praza Pública. Consultado o 2020-04-14. 

Bibliografía

[editar | editar a fonte]

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas

[editar | editar a fonte]
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Querela_arxentina_contra_os_crimes_do_franquismo&oldid=6490908»