Río Xallas

Río Xallas
	Desembocadura do Xallas.
Tipo	río
Inicio
Altitude inicial	460 m
División administrativa	Provincia da Coruña, España
Localización	Bazar
Final
Altitude final	100 m
División administrativa	Dumbría, España
Localización	O Ézaro
Desembocadura	Fervenza do Ézaro
	42°54′N 9°06′O / 42.9, -9.1
Características
Dimensións	64,5 () km ;
Superficie	504 km²
Medicións
Caudal	19,6 m³/s

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Xallas.

O río Xallas pertence á vertente atlántica galega. Nace preto dos montes do Castelo (Santa Comba),^[1] discorre polos concellos de Coristanco, Santa Comba, A Baña e Zas, e forma o límite entre Mazaricos, Carnota e Dumbría. Finalmente, desemboca na enseada do Ézaro, formando unha fervenza^[2] rodeada de espectaculares microformas graníticas no Monte Pindo. As augas céibanse os domingos do verán ao mediodía e, desde 2006, os sábados á noite, con espectáculo de luces. Ten unha lonxitude de 64,5 km.^[2]^[3]

Toponimia

Xallas viría do medieval Salia, á súa vez da raíz hidronímica indoeuropea sal- (auga corrente, regueiro), raíz común en moitos ríos europeos documentados co nome Sala ou Saale na época romana. O s inicial palatizouse en x, coma ocorre noutras palabras galegas coma xabón (de sapone>sabom) ou xastre (de sartore).

Actualmente comparten etimoloxía o río Sella en Asturias, o Seille ou o Salonne en Francia, o Seile en Escocia, o Jalón (anteriormente Salo) en España ou o Hail e Hayle en Inglaterra^[4].

Descrición

Algúns dos seus afluentes son: O Bazar, Castiñeira, A Regueira, Mira, Esternande, Ancha, Dornas, Guisande ou Vilar García.

O caudal do Xallas mantense constante por causa dos numerosos encoros que nel se teñen construído. En 1897, a Sociedade Española de Carburos Metálicos, hoxe parte do grupo FerroAtlántica, asentouse na zona e daquela datan as primeiras construcións para obter enerxía. O encoro máis importante é o de Fervenza, construído na década dos anos 60 do século XX. En Ponte Olveira hai outra central. Máis abaixo, da presa de Brazal parten as canalizacións cara a Ézaro; máis abaixo, atópase o encoro de Santa Uxía, construído na década dos anos 80. Na súa desembocadura están situadas tres centrais hidroeléctricas: Castrelo, Santa Uxía e Pindo, esta última de principios do século XX.

Aforamentos

Augas de Galicia dispón de 2 estacións para medida de aforamentos. As devanditas estacións, denominadas Xallas 1 (n.º 512) e Xallas 2 (n.º 514), sitúanse na ponte de Truebe, no municipio de Santa Comba, e na ponte Olveira, no municipio de Mazaricos, respectivamente. Entre ámbalas dúas estacións atópase o encoro de Fervenza. Segundo datos publicados por Augas de Galicia, no ano hidrolóxico 2009-2010, o caudal medio diario oscilou entre 0,48 e 96,81 m³/s, en Xallas 1, e entre 4,11 e 188,34 m³/s, en Xallas 2. Ten un caudal medio de 19,6 m³/s ^[3]

Encoro

Na canle do río existen catro encoros, que, segundo o seu curso, son Fervenza, ponte Olveira, Castrelo e Santa Uxía. Todos eles teñen aproveitamento hidroeléctrico e para usos industriais, e o de Santa Uxía para abastecemento urbano.

En 1897, a Sociedade Española de Carburos Metálicos, hoxe parte do grupo Ferroatlántica, asentouse na zona e de entón datan as primeiras construcións para obter enerxía. O encoro máis importante é o de Fervenza, construído na década de 1960. En ponte Olveira hai outra central. Máis abaixo, da presa de Brazal parten as canalizacións cara á ría de Ézaro; máis abaixo, encóntrase o encoro de Santa Uxía, construído na década de 1980. O Xallas atravesa o Monte Pindo e precipítase nunha caída practicamente libre coñecida coma fervenza do Ézaro, de algo máis de 100 metros, á ría de Corcubión fronte ao cabo Fisterra no océano Atlántico. Na súa desembocadura están situadas tres centrais hidroeléctricas: Castrelo, Santa Uxía e Pindo, esta última de principios do século XX.

A construción do encoro de Fervenza supuxo, segundo o informe Concas Internas de Galicia Costa de Greenpeace España, un punto negro por destrución da paisaxe ao manter seca a fervenza de Ézaro. Segundo o devandito informe, a central non respecta sequera o caudal ecolóxico considerado no Plan Hidrolóxico de Galicia Costa e dende 2000, a fervenza só se pode observar os domingos de 12:00 a 13:30, grazas aos grupos locais que piden a demolición do encoro.

Galería de imaxes

Artigo principal: Galería de imaxes do río Xallas.

Encoro da Fervenza.
Panorámica da fervenza do Ézaro.
O caudal do Xallas libérase os domingos do verán ao mediodía.
Fervenza do Xallas (O Ézaro).
Fervenza do Xallas.

Notas

↑ Xunta de Galicia. "Mapa de fondo: Mapa Base Vectorial. Procurar provincia da Coruña, concello Santa Comba, parroquia Bazar e lugar A Toxa" (Mapa). Mapa Base Vectorial con capas de Hidrografía. 1:2.257. Información Xeográfica de Galicia. Consultado o 12/06/2019.
↑ ^2,0 ^2,1 Cañada, Silverio, ed. (2003). "Xallas₆". Gran Enciclopedia Galega 44. El Progreso - Diario de Pontevedra. pp. 146–147. ISBN 84-87804-26-8.
↑ ^3,0 ^3,1 Núñez Pérez, Manuel; Lois Lois, Adela; Daporta Padín, Mon (2007). Os ríos de Galiza. A Nosa Terra. Promocións Culturais Galegas, S.A. p. 103. ISBN 978-84-8341-136-0.
↑ Notas acerca de Hidronimia Gallega Abelardo Moralejo Laso, Universidade de Santiago de Compostela

Véxase tamén

Outros artigos

Fervenza do Ézaro

Ligazóns externas

[MTN25-1] Xunta de Galicia. "Mapa de fondo: Mapa Base Vectorial. Procurar provincia da Coruña, concello Santa Comba, parroquia Bazar e lugar A Toxa" (Mapa). Mapa Base Vectorial con capas de Hidrografía. 1:2.257. Información Xeográfica de Galicia. Consultado o 12/06/2019.

[GEG-2] 2,0 ^2,1 Cañada, Silverio, ed. (2003). "Xallas₆". Gran Enciclopedia Galega 44. El Progreso - Diario de Pontevedra. pp. 146–147. ISBN 84-87804-26-8.

[Ríos_de_Galiza-3] 3,0 ^3,1 Núñez Pérez, Manuel; Lois Lois, Adela; Daporta Padín, Mon (2007). Os ríos de Galiza. A Nosa Terra. Promocións Culturais Galegas, S.A. p. 103. ISBN 978-84-8341-136-0.

[4] Notas acerca de Hidronimia Gallega Abelardo Moralejo Laso, Universidade de Santiago de Compostela

[1]

[2]

[3]

[4]