Saltar ao contido

Urraca de Zamora

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Urraca.
Modelo:BiografíaUrraca de Zamora
Biografía
Nacemento1033 (Gregoriano) Editar o valor en Wikidata
León, España Editar o valor en Wikidata
Morte1101 (Gregoriano) Editar o valor en Wikidata (67/68 anos)
León, España Editar o valor en Wikidata
Lugar de sepulturaPanteón de Reis de Santo Isidoro de León Editar o valor en Wikidata
Lord
Editar o valor en Wikidata
Actividade
Ocupaciónaristócrata Editar o valor en Wikidata
Outro
TítuloInfante of León (en) Traducir
Princesa Editar o valor en Wikidata
FamiliaDinastía Ximena Editar o valor en Wikidata
PaisFernando I de León Editar o valor en Wikidata  e Sancha I de Galicia Editar o valor en Wikidata
IrmánsElvira de Toro
Sancho III
García II de Galicia
Afonso VI de León Editar o valor en Wikidata
Sinatura
WikiTree: Princess_of_Castile_and_Leon-2

Urraca Fernández ou Orraca Fernández,[1] coñecida como Urraca de Zamora, nada en León en 1033 e finada na mesma cidade en 1101, foi unha infanta de León.

Filla primoxénita dos reis de Galicia, Fernando I de León e a súa esposa, a raíña Sancha, herdou a praza de Zamora tras o repartimento realizado por seu pai antes de falecer.

Traxectoria

[editar | editar a fonte]
O reino de Galicia de seus pais, Sancha I e Fernando I, en 1064 (imaxe superior) e os reinos de Galicia, León e Castela a partir de 1065 após a morte de Fernando e repartimento entre os seus irmáns (imaxe inferior).
Urraca de Zamora, segundo un gravado da revista Zamora Ilustrada de 1882.

A herdanza de Fernando I o Magno

[editar | editar a fonte]

O rei Fernando repartiu os seus reinos antes de morrer entre os seus cinco fillos: a Alfonso outorgoulle o reino principal, León; a Sancho concedeulle Castela; o pequeno, García, foi nomeado rei de Galicia; Elvira herdou o señorío da cidade de Toro, con consideración de reino, e Urraca herdou Zamora. Ademais, coa súa irmá Elvira, correspondeulle o infantado, isto é, «o padroado e mailas rendas de tódolos mosteiros pertencentes ó patrimonio rexio»[2] coa condición de non poder contraer matrimonio.[3]

Cando Urraca comezou a súa soberanía en Zamora, estabeleceu a súa residencia e fortaleza nos coñecidos como "xardíns do castelo" da cidade, nas proximidades da catedral. Este era un castelo con catro torres, das cales se conserva a da homenaxe, recentemente restaurada para albergar o Museo Baltasar Lobo.

Foi madriña de armas de Rodrigo Díaz de Vivar, o Cid Campeador, quen foi investido cabaleiro ao redor de 1060 na igrexa de Santiago de los Caballeros de Zamora. Ademais, era a irmá favorita de Afonso, ao que axudou e aconsellou para recuperar o seu reino primeiro e para gobernar despois.

Invasión castelá

[editar | editar a fonte]

Ao morrer Fernando I de León, o seu fillo primoxénito, Sancho, quedou descontento co repartimento feito polo seu pai e foi declarando a guerra a todos os seus irmáns, iniciando unha loita sanguenta. O primeiro conflito deuse na chamada Guerra dos Tres Sanchos (guerra entre Sancho II de Castela, apoiado por Rodrígo Díaz de Vivar, contra Sancho Ramírez de Aragón e Sancho Garcés IV de Pamplona). Máis tarde combateu contra o seu irmán Afonso VI nunha guerra sen consecuencias territoriais e, posteriormente, aliouse con Afonso e avanzou cara Galicia para conquistar o reino de García, no ano 1071. Menos dun ano despois arrebatoulle a Afonso o seu reino coroándose rei de León e de Galicia, arrebatándolle tamén a continuación á súa irmá Elvira a cidade de Toro. Só a infanta Urraca resistía tras os muros de Zamora, converténdose na principal opoñente de Sancho II, pois o rei Afonso refuxiárase no taifa de Toledo, que posteriormente conquistaría. Sancho II puxo sitio á cidade de Zamora, durando o asedio máis de sete meses, pero as súas murallas impediron pasar ao monarca.

Asasinato de Sancho II

[editar | editar a fonte]

Mentres continuaba o asedio de Zamora, un nobre leonés, Vellido Dolfos, saíra da cidade coa intención de asasinar ao rei Sancho II. Segundo a tradición, tras dous meses infiltrado no campamento castelán e despois de trabar amizade co monarca, acompañouno a unha cabalgada de exploración na que quedou só co rei Sancho, que baixara do cabalo para satisfacer unha necesidade urxente. Aproveitado a situación, e para evitar que se defendera a súa vítima, Dolfos atravesou a Sancho coa lanza real. Unha vez cumprido o seu obxectivo cabalgou cara ás murallas de Zamora, introducíndose na cidade a través dunha portela que o romanticismo castelán nomeou "Portillo de la Traición", pero que hoxe en día se denomina "de la Lealtad" (tras aprobar o cambio de nome o pleno municipal de Zamora en 2009).

Conselleira de Afonso VI

[editar | editar a fonte]

Tras a morte do seu irmán Sancho, Urraca continuou exercendo o seu señorío sobre a cidade de Zamora, así como sobre todos os mosteiros do reino, honor que compartía coa súa irmá, a infanta Elvira de Toro. Foi unha das conselleiras máis importantes de Afonso VI, ao que sempre protexeu e co que chegou a actuar na práctica como chancelleira do reino. A súa intelixencia política fíxo que gañara moitos inemigos, que utilizaron os dixomedíxomes para desprestixiala, acusándoa incluso nos romances populares de manter relacións incestuosas co seu irmán.

En 1090 asistiu ós funerais en honor do seu irmán García canda a súa irmá Elvira.[4]

Dous anos antes da súa morte, dotou o mosteiro de San Pedro de Eslonza, que fora fundado polo rei García I de León.[5]

Cáliz de dona Urraca

[editar | editar a fonte]
Réplica do cáliz de Urraca.

O Cáliz de dona Urraca é unha excepcional peza de ourivaría románica doada por Urraca á Basílica de Santo Isidoro de León na segunda metade do século XI. Para a súa realización empregáronse dúas cuncas de ágata (ónix) moito máis antigas, datadas no século I, de tipoloxía romana, e as propias xoias da infanta. Descoñécese a orixe ou a historia das dúas cuncas. O cáliz foi gravado coa seguinte inscrición latina:[6]

In Nomine D[omini] Vrracca Fredina[n]di

Isto é:

En nome do Señor, Urraca de Fernando

Defunción e sepultura

[editar | editar a fonte]

Ao final da súa vida retirouse a un mosteiro leonés onde permaneceu até a súa morte en 1101,[5] recibindo sepultura no Panteón dos Reis de Santo Isidoro de León, onde xacen os seus proxenitores, así como dous dos seus irmáns, o rei García de Galicia e a infanta Elvira de Toro.

Panteón dos Reis de Santo Isidoro de León.

No sepulcro de pedra no que foron depositados os restos mortais da infanta foi esculpido o seguinte epitafio latino:

H. R. DOMNA URRACA REGINA DE ZAMORA, FILIA REGIS MAGNI FERDINANDI. HAEC AMPLIFICAVIT ECCLESIAM ISTAM, ET MULTIS MUNERIBUS DITAVIT. ET QUIA BEATUM ISIDORUM SUPER OMNIA DILIGEBAT. EJUS SERVITIO SUBJUGAVIT. OBIIT ERA MCXXXVIIII... NOBILIS URRACA JACET HOC TUMULO TUMULATA HESPERIAEQUE DECUS HEU TENET HIC LOCULUS HAEC FUIT OPTANDI PROLES REGIS FREDENANDI. AST REGINA FUIT SANCTIA QUAE GENUIT CENTIES UNDECIES SOL VOLVERAT ET SEMEL ANNUM CARNE QUOD OBTECTUS SPONTE.[7]

O epitafio parece ser que foi unha ampliatio, isto é, unha inscrición que foi sendo realizada en diferentes épocas.[8] O sartego foi destruído na Francesada, en 1809, cando as tropas francesas ocuparon a Basílica de Santo Isidoro de León, convertendo esta en cuartel e o panteón en corte. Para isto último, os sartegos foron profanados e tornados bebedoiros para cabalos, amoreando os restos nun curruncho. Estes foron recolleitos polos cóengos e levados á igrexa de Santa Marina la Real de León, onde ficaron até seren, unha vez rematada a guerra, devoltos ó panteón e introducidos nos sarcófagos sen orde ningunha.[9] Por mor disto, resulta imposíbel o recoñecemento dos seus restos, igual que acontece cos demais personaxes alí enterrados.[10] En 1997 abríronse os sarcófagos de novo para un ambicioso estudo multidisciplinar[11] co obxectivo principal de identificar os restos dos personaxes rexios alí enterrados.[12] No entanto, despois de 10 anos de pescudas, o proxecto fracasou sen chegar a conclusión ningunha.[12]

Na literatura e no cine

[editar | editar a fonte]

A peza teatral Palabras de víspera de Álvaro Cunqueiro, escrita en 1968 e publicada en 1974, trata de Urraca e o namoro do seu irmán Afonso.[13][14]

O filme de Hollywood El Cid, de 1961, segue en gran parte a narrativa das epopeas e da Chronicle of the Cid de Robert Southey, mais engadindo á personaxe da infanta o papel dunha muller rexeitada que maquina contra o Cid, unha vez que semella ser recusada por el; porén, omite a historia de que Urraca e Rodrigo medraron como compañeiros achegados en Zamora. A película fai que, como irmá máis vella e provocadora, xogue coas pelexas dos seus irmáns Afonso e Sancho pola súa cidade e por ela mesma, á parte de insinuar sutilmente os rumores incestuosos que existían sobre ela e Afonso. O filme torna á infanta na gobernante de Calahorra, no canto de Zamora. Urraca é representada pola actriz francesa Geneviève Page.

Xenealoxía

[editar | editar a fonte]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
16. Sancho II de Navarra
 
 
 
 
 
 
 
8. García II de Navarra
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
17. Urraca Fernández de Castela
 
 
 
 
 
 
 
4. Sancho III de Pamplona
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
18. Fernando Bermúdez de Cea
 
 
 
 
 
 
 
9. Ximena Fernández
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
19. Elvira Díaz de Saldaña
 
 
 
 
 
 
 
2. Fernando I de León
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
20. García Fernández, Conde de Castela (=26)
 
 
 
 
 
 
 
10. Sancho García, Conde de Castela
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
21. Ava de Ribagorza (=27)
 
 
 
 
 
 
 
5. Muniadona de Castela
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
22. Gómez Díaz, Conde de Saldaña
 
 
 
 
 
 
 
11. Urraca Gómez
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
23. Muniadona Fernández de Castela
 
 
 
 
 
 
 
1. Urraca de Zamora
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
24. Ordoño III de León
 
 
 
 
 
 
 
12. Vermudo II de León
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6. Afonso V de León
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
26. García Fernández, Conde de Castela (=20)
 
 
 
 
 
 
 
13. Elvira García
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
27. Ava de Ribagorza (=21)
 
 
 
 
 
 
 
3. Sancha de León
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
28. Gonzalo Menéndez, Conde de Portugal
 
 
 
 
 
 
 
14. Menendo González, Conde de Portugal
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
29. Ilduara (Ildonza) Peláez
 
 
 
 
 
 
 
7. Elvira Méndez
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
15. Tutadona
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ "Orraca na Guía de nomes da RAG". academia.gal. Consultado o 8 de xullo de 2022. 
  2. ↑ Martínez Díez, Gonzalo (2003). Alfonso VI: señor del Cid, conquistador de Toledo. (Historia). Madrid: Temas de Hoy. p. 33. ISBN 978-84-8460-251-4. 
  3. ↑ Sánchez Candeira 1999, p. 231.
  4. ↑ Flórez, Henrique (1761). Marin, Antonio, ed. Memorias de las reynas catholicas (en castelán) I. Madrid. p. 157. 
  5. ↑ 5,0 5,1 (Arco y Garay 1954, p. 187)
  6. ↑ "Sala del Cáliz". Museo de San Isidoro (en castelán). Consultado o 4-10-2018. 
  7. ↑ (Arco y Garay 1954, pp. 187-188)
  8. ↑ Martín López 2004, pp. 956-957.
  9. ↑ Prada Marcos 1998, p. 8.
  10. ↑ Elorza 1990, pp. 53-54.
  11. ↑ Prada Marcos 1998, pp. 8-9.
  12. ↑ 12,0 12,1 Viñas, Verónica (23-4-2006). "Fracasa la investigación para poner nombre a los «93 reyes» de San Isidoro". Diario de León (en castelán). Arquivado dende o orixinal o 24-08-2018. Consultado o 01-10-2018. 
  13. ↑ Álvaro Cunqueiro. Aniversario do seu nacemento (1911-2011). 2011. p. 4. 
  14. ↑ Abuín González, Anxo; F. Vieites, Manuel (2007). Cento vinte e cinco anos de teatro en galego. Galaxia. pp. 116 e 120. 

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas

[editar | editar a fonte]
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Urraca_de_Zamora&oldid=6666441»