Saltar ao contido

Wallmapu

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
(Redirección desde «Wall Mapu»)
Mapa que mostra unha interpretación da presenza histórica dos mapuches entre os séculos XVI e XXI baseada en datos de Melin et al. (2015).

Wallmapu, tamén chamado Wall Mapu, Wallontun Mapu[1] ou Woyontu Mapu (do mapuche: wall mapu ou waj mapu, e; wallontu mapu, wajontu mapu ou woyontu mapu; que quere dicir territorio circundante, conxunto de territorios circundantes ou universo, respectivamente) é o nome dado por algúns grupos e movementos indixenistas, ademais de sectores sociais e políticos, ao territorio que os mapuches habitan ou habitaron historicamente no Cono Sur de América do Sur: dende o río Limarí polo norte[2] até o arquipélago de Chiloé polo sur, na ribeira suroriental do océano Pacífico, e dende o centro e sur do interior da Provincia de Buenos Aires até a Patagonia, na ribeira suroccidental do océano Atlántico, abranguendo territorios soberanos da actuais Chile e a Arxentina.

A orixe do termo atópase disputado, por unha banda, por quen lle atribúe unha orixe moderna durante a expansión do indixenismo da década de 1990,[3][4] e por outro, por quen lle atribúe unha orixe ancestral oralmente transmitida ou kimun (do mapuche: kimün, kimvn, 'coñecemento' ou 'saber') do pobo mapuche[5] (na súa orixe faría referencia ao concepto de "Universo" na relixión mapuche e non unha entidade política).[1] Aínda que até a década dos 90 o seu uso concentrábase no movemento autonomista mapuche, a partir do estalido social de Chile do ano 2019 o seu recoñecemento aumentou entre a poboación xeral.[6]

Etimoloxía

[editar | editar a fonte]
Bandeira Wenufoye creada en 1992 pola organización indixenista denominada Consello de Todas as Terras; principal símbolo do movemento autonomista mapuche, en Chile (principalmente) e na Arxentina.
Aucán Huilcamán, recoñecido activista mapuche.

Wall significa en mapuche "ao redor", "rodear" ou "circundante" e Mapu "terra" ou "territorio", polo tanto, Wallmapu quere dicir "terra de arredor" ou "territorio circundante". O wall, como idea circundante, esférica, as marxes ou as beiras do mapu reconfígurase en relación co winka. Esta forma expresada no discurso leva unha serie de medidas que rompen cos sistemas epistémicos e lévanos a mudar de sentido, por tanto, de concepcións territoriais.[7][8]

Orixe e uso do termo

[editar | editar a fonte]

O termo comezou a ser utilizado masivamente fóra do mundo mapudungun falante, a partir do Consello de Todas as Terras no seu nome en mapudungun, Aukiñ Wallmapu Ngulam, unha vez fundada a organización en 1990,[9][10] en resposta ao que os movementos indixenistas chaman "represión", e o suposto descoñecemento dos Títulos de Mercé[11] e consecuente onda migratoria de mapuches dende a zona centro-sur ás grandes urbes de Chile, provocada pola ditadura militar chilena.[12] O grupo caracterizouse por realizar revisionismo histórico e reivindicar unha postura política oposta aos intereses do estado chileno na zona, especialmente en consignas ligadas "á recuperación dos territorios ancestrais" e "a autonomía territorial política do pobo mapuche". Neste proceso, ademais, levaron adiante un proceso de elaboración da bandeira nacional mapuche Wenufoye en 1992, así como tamén outras cinco bandeiras asociadas aos principais territorios con presenza mapuche no sur de Chile.[13] A partir do ano 2005 o termo tamén foi promovido polo partido nacionalista mapuche Wallmapuwen.

O Consello logrou fortalecer a noción de autodeterminación a través dun longo desenvolvemento ideolóxico que levaron adiante distintos intelectuais. Paralelamente ao Consello, a fins 1989 varios grupos iniciaron tomas de terra en Lumaco[14] e outras zonas. Nos anos 90, as ideas autonomistas tamén están presentes nalgúns cárceres da rexión.[15]

Mentres nas urbes se consolidaba a transición á democracia, nos campos indíxenas do sur viña configurando un proxecto político que os seus mesmos dirixentes denominaron "a reconstrución do Wallmapu", e que foi ignorado pola clase política chilena.[15]

A construción da central hidroeléctrica Ralco, a cal ocupou cemiterios de comunidades indíxenas, marcou un punto de crebe nas relacións de comunidades mapuche co estado chileno, o que levaría á radicalización do movemento autonomista formándose en 1997 a Coordinadora Arauco-Malleco trala queima de tres camións de Forestal Arauco, o que iniciaría o conflito na Araucania. O feito marcou un punto de inflexión no desenvolvemento do "Movemento Político Autonomista Mapuche" e foi un amplo tema de discusión para intelectuais mapuches.[15]

O mesmo ano realizouse o "Congreso Nacional do Pobo Mapuche" con participación das organizacións territoriais emerxentes. Devandito encontro incorporou o concepto de "territorialidade indíxena" até entón ausente, esixindo o seu recoñecemento e protección. Ademais propuxo que as Áreas de Desenvolvemento Indíxena constituísen "espazos de autoxestión, de participación indíxena, e de protección do territorio fronte a proxectos que prexudican o medio ambiente". O mesmo Congreso propuxo a autonomía como "eixo de articulación do novo diálogo que impulsa o pobo mapuche na súa relación co estado e a sociedade chilena..."[16]

A CAM defínese como anticapitalista e declárase "en resistencia contra o neoliberalismo", utilizan a violencia como método para "recuperar" ou tomar os terreos que alegan como usurpados durante a ocupación da Araucania os cales se atopan actualmente en poder de latifundistas e industrias extractivistas,[17] nestes lugares é onde buscan exercer control territorial o cal ven como "eixo para a autodeterminación e o desenvolvemento integral do militante indíxena".[18] Os dirixentes da CAM (como Héctor Llaitul) son unha xeración posterior á dos fundadores do Consello de Todas as Terras (como Aucán Huilcamán), máis separatista ou "nacionalitaria" e disposta a ocupar os territorios de facto para edificar a "Nación Mapuche".[18]

Na actualidade existe un conflito entre os estados de Chile e a Arxentina e diversos grupos indixenistas. O principal eixo nas demandas destes grupos é a autonomía territorial e a restitución das terras ocupadas polo pobo mapuche xa sexa en recoñecemento polo estado chileno a partir dos Títulos de Mercé[11] (redutos de ducias de hectáreas por familia recoñecidos a algunhas comunidades posterior ao gran roubo de terras provocado polas campañas coñecidas como a Pacificación da Araucania e a Conquista do Deserto).

Polémica polo uso do termo

[editar | editar a fonte]

O termo Wallmapu ao ser unha contraposición ao termo Araucania (o cal foi tradicionalmente utilizado pola historiografía para describir unha parte do territorio habitado polos mapuches) non é aceptado pola totalidade da historiografía ou discurso político de Chile e a Arxentina, polo que o seu uso vai ligado a unha postura indixenista da historia.

O goberno de Gabriel Boric en Chile é o primeiro no país en empregar o termo en declaracións, o que non estivo alleo de respostas por parte da oposición[19][20][21] e de políticos e organizacións da Arxentina.[22][23]

O concepto Wallmapu adoita ser utilizado en referencia a un país e a unha nación mapuche independente ("País Mapuche"),[24] sendo dende o seu inicio unha postura claramente separatista en relación co estado chileno e arxentino.[25][26] Porén, en termos estritos e no uso cotián e filosófico Wallmapu tamén foi definido como "Universo".[1]

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 "NUESTRO PUEBLO HUILLICHE DE LA TIERRA QUIERE SEGUIR SIENDO DE LA TIERRA" (PDF). Consejo General de Caciques de Chiloé. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 15 de marzo de 2022. Consultado o 15 de marzo de 2022. 
  2. ↑ "Procesos territoriales en el mapunche wajontu mapu: prehistoria y resistencia anticolonial (siglo XVI – XVIII)". Arquivado dende o orixinal o 4 de marzo de 2016. Consultado o 17 de abril de 2015. 
  3. ↑ Meza, Cristian (6 de xullo de 2022). "Uso del término “Wallmapu” volvió a tomarse la comisión de acusación constitucional en contra de Izkia Siches". El Dinamo. 
  4. ↑ ""Wallmapu": Historiador chileno afirma que término "no proviene de la cultura ancestral mapuche"". T13. 31 de marzo de 2022. Consultado o 31 de marzo de 2022. 
  5. ↑ Anónimo (2022-04-06). "Declaración Departamento de Historia sobre el término Wallmapu". Departamento de Historia (en castelán). Consultado o 2023-01-28. 
  6. ↑ Habert, Guillermo Pacheco; Torres-Alruiz, María Daniela; Vargas, Rodrigo Cuevas (2020). "Emergencias simbólicas en la Plaza Dignidad del “18-O” chileno. Representaciones socioespaciales y re-significaciones del “Negro Matapacos” y la bandera Wenüfoye". Revista Intervención (en castelán) 10 (2): 67–89. ISSN 2452-4751. doi:10.53689/int.v10i2.100. Consultado o 2023-01-28. 
  7. ↑ Rendón, Ana Matías (2020). "Wallmapu: Espacio-Tiempo Mapuche". Universidade Nacional Autónoma de México. Consultado o 15 de marzo de 2022. 
  8. ↑ Caniuqueo, Sergio, Pablo Mariman, Rodrigo Levil y José Millalen (2006). Escucha Winka. LOM. p. 54. Consultado o 03/03/2022. 
  9. ↑ "La autonomía a debate Autogobierno indígena y Estado plurinacional en América Latina" (PDF). FLACSO. 2010. p. 30. Consultado o 18 de marzo de 2022. 
  10. ↑ Mariman, José (abril de 1995). "La Organización mapuche Aukiñ Wallmapu Ngulam". Denver, Estados Unidos: Mapuche Info. Arquivado dende o orixinal o 16 de agosto de 2022. Consultado o 18 de marzo de 2022. 
  11. ↑ 11,0 11,1 Cano Christiny, Daniel (2011-06). "Martín Correa y Eduardo Mella, Las razones del "illkun"/enojo. Memoria, despojo y criminalización en el territorio mapuche de Malleco". Historia (Santiago) 44 (1): 203–205. ISSN 0717-7194. doi:10.4067/S0717-71942011000100009. Consultado o 2023-01-28. 
  12. ↑ Espinoza Araya, Claudio; Mella Abalos, Magaly (2013). "Dictadura militar y movimiento Mapuche" (en castelán). Consultado o 2023-01-28. 
  13. ↑ J.A. Moens (agosto de 1999). "La poesía mapuche: expresiones de identidad" (PDF). Universidade de Utrech. Consultado o 15 de marzo de 2022. 
  14. ↑ "Lumaco: la cristalización del movimiento autodeterminista mapuche". Revistas Usach. 2013. Consultado o 15 de marzo de 2022. Fue el inicio de un desarrollo ideológico de un sector del pueblo Mapuche que señaló su anti capitalismo como un eje articulador, y a la resistencia, se simbolizó en la irrupción de la violencia política como instrumento para la reconstrucción de lo que llamaron Wallmapu. 
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Caniuqueo, Sergio, Pablo Mariman, Rodrigo Levil y José Millalen (2013). Rebelión en Wallmapu Resistencia del pueblo-nación mapuche. Santiago de Chile: Aún Creemos en Los Sueños. 
  16. ↑ "INFORME DE LA COMISIÓN VERDAD HISTÓRICA Y NUEVO TRATO" (PDF). Memoria Chilena. 2003. p. 113. Consultado o 18 de marzo de 2022. 
  17. ↑ Canales Tapia, Antileo, E., & Nahuelquir, F. (2016). Zuamgenolu : pueblo mapuche en contexto de estado nacional chileno, siglos XIX-XXI (1a. ed.). USACH. p. 78. 
  18. ↑ 18,0 18,1 Rebelión en Wallmapu Resistencia del pueblo-nación mapuche. Santiago de Chile: Aún Creemos en Los Sueños. 2013. p. 24. 
  19. ↑ "Diputado RN contra ministra Siches: “La región de La Araucanía no se llama Wallmapu”". T13. 14 de marzo de 2022. Consultado o 15 de marzo de 2022. 
  20. ↑ "Presidente forestal ante negativa a renovar Estado de Excepción: "Desconocen lo que está ocurriendo"". Biobio. 25 de febreiro de 2022. Consultado o 15 de marzo de 2022. 
  21. ↑ "CONFLICTO EN CHILE VAMOS: CHAHUÁN APUNTÓ A LA “MANERA DE CONSTRUIR COALICIÓN”". La Nación. 14 de marzo de 2022. Consultado o 15 de marzo de 2022. 
  22. ↑ ""No existe ningún Wallmapu": polémica en Argentina por concepto empleado por la ministra Siches". Biobio. 31 de marzo de 2022. Consultado o 31 de marzo de 2022. 
  23. ↑ "Controversia política por uso del “Wallmapu”". La Tercera. 31 de marzo de 2022. Consultado o 31 de marzo de 2022. 
  24. ↑ Concha, Loreto (18 de marzo de 2022). "¿Qué es el Wallmapu?". Radio Duna. Consultado o 22 de marzo de 2022. 
  25. ↑ "Los caminos del Wallmapu (País mapuche)". CSIC. 30 de xuño de 2010. Consultado o 15 de marzo de 2022. La definición de un espacio propio del “País Mapuche” (Wallmapu), compuesto por regiones que se extienden a uno y otro lado de la cordillera andina, es un punto de partida clave en el proceso de reivindicación nacionalista. Si una base territorial con fronteras precisas asume una importancia capital en todo proyecto de nación, el “desmembramiento” de la población mapuche —considerando su dispersión en territorios de Chile y Argentina— exigiría, a juicio de los pensadores del “País mapuche”, consolidar las áreas de mayor concentración de habitantes de este origen (en concreto la Araucanía, con capital en Temuco) y promover al mismo tiempo el retorno de los que emigraron a los centros urbanos (Naguil 2005: 6). 
  26. ↑ "Conflicto Estado chileno-Wallmapu: Intereses materiales, argumentos y argucias ideológicas" (PDF). UFRO. Consultado o 15 de marzo de 2022. -El Wallmapu, un País rico 

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Outros artigos

[editar | editar a fonte]
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wallmapu&oldid=6825588»