XIV dinastía exipcia
| Localización | |||
|---|---|---|---|
| Xeografía | |||
| Parte de | |||
| Datos históricos | |||
| Precedido por | |||
| Sucedido por | XV dinastía exipcia  | ||
A Décimo Cuarta Dinastía de Exipto (XIV dinastía) foi unha serie de gobernantes que reinaron durante o Segundo período intermedio de Exipto ao longo da rexión do Delta do Nilo de Exipto. Durou entre 75 (c. 1725 1650 a. C.) e 155 (c. 1805 1650 a. C.) anos, dependendo do exiptólogo. A capital da dinastía foi probablemente Avaris. [1] A XIV dinastía existiu ao mesmo tempo que a XIII dinastía con sede en Menfis. Os exiptólogos identifican normalmente aos gobernantes da XIV dinastía como descendentes de Canaan (semíticos), debido ás distintas orixes dos nomes dalgúns dos seus faraóns e príncipes, como Ipqu (Semítico occidental para "graza"), Yakbim ("ia-ak-bi-im", un nome Amurru), Qareh (Semítico occidental para "o calvo"), ou Yaqub-Har.[1] Os nomes relacionados con Nubia tamén rexistran dous casos, o faraón Nehesy ("O Nubio") e a raíña Tati.
Cronoloxía
[editar | editar a fonte]A XIV dinastía ás veces combínase coas XI, a XII e a XIII dinastías no período Reino Medio de Exipto, aínda que a XIV dinastía se solapa polo menos parcialmente con calquera (ou ambas as dúas) a XIII dinastía e a XV dinastía. Máis comunmente, a XIV dinastía se agrupa coa XIII, XV, XVI e XVII no "Segundo período intermedio".
Tales son as lagoas no coñecemento da XIV dinastía, que a súa posición cronolóxica absoluta é debatida e varía ata 75 anos entre os expertoss. O exiptólogo Kim Ryholt propón que a XIV dinastía xurdiu durante finais do XII dinastía, c. 1805 a.C., durante ou pouco despois do reinado de Sobekneferu. Sostén que a poboación local cananea residente no leste do delta declarou a súa independencia e evitou posibles intentos dos faraóns de Menfis da XIII dinastía de recuperar o Delta. Segundo Ryholt, a XIV dinastía durou así desde o 1805 a.C. ata a súa desaparición baixo a XV dinastía Hicsos, c. 1650 a.C., é dicir, durou 155 anos.
Esta hipótese non é compartida por algúns exiptólogos como Manfred Bietak, Daphna Ben Tor e James e Susan Allen, que sosteñen que a XIV dinastía non puido ter xurdido antes de mediados da XIII dinastía, c. 1720 a.C., despois do reinado de Sobekhotep IV.[2][3] En concreto, sosteñen que as evidencias dos niveis de estratos nos que se descubriron os selos da dinastía establecían de xeito concluínte que a XIV dinastía só era contemporánea coa XIII dinastía no último medio século da existencia desta última, é dicir, despois do c. 1700 a.C. Ademais, Manfred Bietak datou as inscricións e os monumentos de Nehesy, posiblemente o segundo gobernante da dinastía, tamén ao redor do 1700 a.C.[4]
Tras o moi breve reinado de Nehesy, a maioría dos estudosos -entre eles, Manfred Bietak e Kim Ryholt- coinciden en que a rexión do Delta foi golpeada por unha fame prolongada e quizais cunha praga que durou ata o final da XIV dinastía.[1][5] A mesma fame puido afectar a XIII dinastía, que tamén exhibe inestabilidade e numerosos faraóns efémeros nos seus últimos 50 anos de existencia, desde c. 1700 a.C. ata 1650 a.C. O estado debilitado de ambos os reinos pode explicar, en parte, por que caeron rapidamente ante o emerxente poder de Hicsos c. 1650 aC. [1]
Asento de poder
[editar | editar a fonte]A tradición Manetóniana acredita a décimo cuarta dinastía con 76 faraóns que gobernaron desde Xois en vez de Avaris. Non obstante, o exiptólogo Kim Ryholt sinala que o canon de Turín só menciona c. 56 faraóns e non ten espazo suficiente para rexistrar máis de 70 faraóns. Ryholt tamén apunta a escavacións en Avaris que revelaron a existencia dun gran palacio real que data do segundo período intermedio. Un dos seus patios albergaba unha estatua dun faraón ou oficial de alto rango, que tiña o dobre do tamaño real e levaba atributos non exipcios. Por estas razóns, Ryholt e a maioría dos exiptólogos comparten a opinión de que Avaris en vez de Xois era a sede do poder da XIV dinastía.[1]
Extensión do goberno e das relacións exteriores
[editar | editar a fonte]
Non se coñecen as fronteiras precisas do estado da XIV dinastía debido á escaseza xeral de monumentos deixados por esta dinastía. No estudo do segundo período intermedio, o exiptólogo Kim Ryholt conclúe que o territorio controlado directamente pola XIV dinastía consistía aproximadamente no delta do Nilo, coa fronteira situada ao redor de Athribis no delta occidental e Bubastis no leste. [1]
Atopáronse selos atribuíbles á XIV dinastía no Medio e Alto Exipto, nese momento territorio da XIII dinastía, e ata o sur de Dongola, máis alá da terceira catarata. Ao norte, atopáronse selos no sur de Levante, principalmente ao longo da costa mediterránea e tan ao norte como Tell Kabri, na actualidade Israel. [1] Isto indica a existencia dun importante comercio coa XIII dinastía, coss cidades estado Cananeas e Nubia.[1] Ryholt propón ademais que o faraón Sheshi, a quen ve como un gobernante da XIV dinastía, casou cunha princesa nubia, a raíña Tati, para fortalecer as relacións co reino kushita. [1]
Gobernantes
[editar | editar a fonte]A orde dos gobernantes para esta dinastía é establecida polo canon de Turín e é amplamente aceptada, excepto para os cinco primeiros gobernantes, que se dan a continuación despois de Ryholt. [1] Os nomes destes gobernantes non se dan no canon de Turín, agás posiblemente un, e Ryholt propón que se mencionen como wsf na lista, que denota unha lagoa no documento orixinal do que copiouse a lista no período Ramesside. [1] Pola contra, Ryholt identifica os cinco primeiros faraóns grazas a unha seriación dos seus selos. As súas conclusións son debatidas no estudo de Ben Tor sobre os niveis de estratos nos que se atoparon selos atribuídos aos cinco primeiros faraóns. Ben Tor conclúe que os reinados de Sheshi, 'Ammu e Yakbim datan da segunda metade da XV dinastía Hicsos e non son contemporáneos coa XIII dinastía. Así, segundo Ben Tor, estes faraóns eran probablemente gobernantes menores vasalares dos reis de Hicsos que reinaban no delta do Nilo. [2]
| Nome do faraón | Datas | Comentarios |
|---|---|---|
| Posición cronolóxica discutida, quizais un vasalo da XV dinastía | ||
| Posición cronolóxica discutida | ||
| Posición cronolóxica discutida | ||
| Posición cronolóxica discutida, quizais un vasalo da XV dinastía | ||
| Testemuñado por máis de 300 selos de scaravellos, posiblemente casado coa raíña Tati que era unha Kushita. Posición cronolóxica discutida, quizais un vasalo da XV dinastía. |
Os seguintes gobernantes non son discutidos, estando testemuñados polo canon de Turín así como, algúns deles, por fontes contemporáneas:
| Nome do faraón | Datas | Comentarios |
|---|---|---|
| O faraón mellor testemuñado da dinastía, deixou o nome en dous monumentos en Avaris. O seu nome significa "O Nubio".[6] | ||
| - | ||
| Canon de Turín: reinado 1 ano, 5 meses, 15 días | ||
| Canon de turín: reinado 3 anos [-] meses, 1 día | ||
| Testemuñado por unha soa estela en Saft el-Hinna, no Delta[7] | ||
| Canon de Turín: reinado 1 ano | ||
| - | ||
| - | ||
| Perdido na lista real de Turín | ||
| - | ||
| - | ||
| - | ||
| - | ||
| Testemuñado por un tarro que leva o seu prenome. Polo menos 5 meses de reinado. | ||
| wsf na lista real de Turín, indicando unha lagoa no documento dende o que foi copiada a lista | ||
| con Nehesy, Nebsenre e Merdjefare, único faraón indiscutible coñecido de fontes contemporáneas | ||
| - | ||
| - | ||
| - | ||
| - | ||
| - | ||
| - | ||
| - | ||
| - | ||
| - | ||
| - | ||
| - | ||
| - | ||
| Oito liñas perdidas na lista real de Turín | ||
| - | ||
| - | ||
| - | ||
| Tres liñas perdidas na lista real de Turín | ||
| - | ||
| - | ||
| - | ||
| Cinco liñas perdidas na lista real de Turín |
Finalmente, varios gobernantes testemuñados por artefactos contemporáneos e non citados polo canon de Turín poden datarse na XIV [1] ou XV dinastía.[8] As súas identidades e posición cronolóxica aínda non están claras:
| Nome do faraón | Certificados |
|---|---|
Cronolxgía da XIV dinastía
[editar | editar a fonte]Cronoloxía estimada:
- Primeiro faraón: Nehesi, 1705 (Ryholt)
- Último faraón: Juihemuet (?) c. 1650 a. C. (?)
- Véxase tamén: Cronoloxía do Antigo Exipto.
Cronograma do Segundo Período Intermedio
[editar | editar a fonte]| Xois | Avaris | Baixo Exipto | Exipto Medio | Alto Exipto | Baixa Nubia |
|---|---|---|---|---|---|
| XIII dinastía exipcia | |||||
| XIV dinastía exipcia | |||||
| XV dinastía exipcia | |||||
| Dominación dos Hicsos | XVI dinastía exipcia | Dominación dos Hicsos | |||
| Dinastía Kushita | |||||
| XVII dinastía exipcia | |||||
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 Kim Ryholt, The Political Situation in Egypt during the Second Intermediate Period, Museum Tusculanum Press, (1997)
- ↑ 2,0 2,1 Bulletin of the American Schools of Oriental Research (BASOR) 315, 1999, pp.47-73.
- ↑ Janine Bourriau, "The Second Intermediate Period (c.1650-1550 BC)" in Ian Shaw (ed.) The Oxford History of Ancient Egypt, Oxford University Press, 2000. pp.192 194
- ↑ Bourriau, "The Second Intermediate Period," pp.178-179, 181
- ↑ Manfred Bietak, "Egypt and Canaan During the Middle Bronze Age," BASOR, 281 (1991), pp. 21-72, esp. p. 38, available online
- ↑ Darrell D. Baker, The Encyclopedia of the Pharaohs: Volume I - Predynastic to the Twentieth Dynasty 3300–1069 BC, Stacey International, ISBN 978-1-905299-37-9, 2008, p. 277
- ↑ Kenneth Kitchen: Ramesside Inscriptions, Blackwell Publishing 1993, ISBN 0631184279, p.546
- ↑ Daphna Ben-Tor: Scarabs, Chronology, and Interconnections: Egypt and Palestine in the Second Intermediate Period, Volume 27 of Orbis biblicus et orientalis / Series archaeologica: Series archaeologica, Academic Press Fribourg 2007, ISBN 978-3-7278-1593-5, excerpts available online
Véxase tamén
[editar | editar a fonte] |
Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: XIV dinastía exipcia  |
Outros artigos
[editar | editar a fonte]| Dinastía precedente | Dinastía | Dinastía seguinte |
|---|---|---|
| Décimo terceira Dinastía | Décimo cuarta Dinastía c. 1725 - 1650 a.C. |
Décimo quinta Dinastía |
