Angata
  | |
| Biografía | |
|---|---|
| Nacemento | (rap) María Angata Veri Tahi 'a Pengo Hare Koho c. 1853 Illa de Pascua, Chile |
| Morte | decembro de 1914 (60/61 anos) Hanga Roa, Chile |
| Outros nomes | Angata |
| Relixión | Igrexa católica |
| Actividade | |
| Ocupación | misioneira |
| Familia | |
| Parentes | Riro Kāinga, curmán |
Angata, cuxo nome completo era María Angata Veri Tahi ʻa Pengo Hare Koho,[1] nada c. 1853 e finada en Hanga Roa en decembro de 1914, foi unha líder relixiosa católica rapanui da Illa de Pascua dende finais do século XIX até comezos do XX. Despois de experimentar unha visión profética na que Deus lle ordenou que recuperase as terras e o gando da illa, liderou unha rebelión infrutuousa contra a empresa Williamson-Balfour Company, no seu intento por crear unha teocracia baseada no catolicismo e nos valores espirituais rapanui.
Traxectoria
[editar | editar a fonte]Angata naceu contra o ano 1853 no seo do clan Miru.[2] Entre 1864 e 1866, os misioneiros franceses da Congregación dos Sagrados Corazóns de Xesús e María estabelecéronse na Illa de Pascua e converteron a moitos dos rapanui ao cristianismo durante un período de grave colapso da poboación indíxena, causado pola incursión de esclavistas peruanos e a introdución de doenzas europeas.[3]
En 1871 Angata e o seu primeiro marido, Daniel Manu Heu Roroa, viaxaron até Mangareva nas Illas Gambier (na Polinesia Francesa) xunto co misioneiro Hippolyte Roussel. O matrimonio tivo dous fillos. Segundo os informes, o seu esposo dáballe malleiras tan violentas que fixo que ela quedase permanentemente corcovada. Os curmáns dela asasinárono en represalia por estes abusos.[2][4] Aos poucos, o 13 de xuño de 1874 casou por segunda vez con Pakomīo Māʻori Ure Kino.[5]
En Mangareva comezou a aprender as escrituras cristiás de memoria. O misioneiro Roussel instruíuna para convertela en catequista ou mestra laica para a nova Congregación dos Sagrados Corazóns de Xesús e María.[2][4]
Regreso á Illa de Pascua
[editar | editar a fonte]
_(Back_View)_December_1886.jpg)
Cando Angata regresou á Illa de Pascua en outubro de 1879, traballou como co-catequista e asistente de Nicolás Pakarati e Pakomīo Māʻori Ure Kino (c. 1816/1836–1908/1909), con quen casara en Mangareva. Convertéronse nos principais líderes espirituais da illa ante a ausencia dun misioneiro residente.[6][7][8] Angata e o seu segundo esposo tiveron seis fillos xuntos. Supostamente, os nenos tiñan parte de herdanza vasca europea por parte do seu pai, aínda que Angata e Pakomīo afirmaban que eran descendentes de sangue puro rapanui.[9]
En 1892, Angata organizou a moitas das mulleres da illa para apoiar ao seu curmán Siméon Riro Kāinga (do clan Miru ao igual que Angata) para o posto de ‘Ariki ou Rei da Illa de Pascua contra o seu rival na reclamación Enrique Ika, tamén do clan Miru. O posto quedou vacante pola morte de Atamu Tekena, que cedeu a illa a Chile en 1888. Argumentouse que Riro Kāinga foi finalmente o elixido pola súa boa aparencia, mais unha gran parte do seu éxito debeuse tamén á forte influencia de Angata na xente.[10][11][12]
Riro tentou sen éxito reclamar a soberanía indíxena da illa en ausencia do control directo de Chile dende 1892 até 1896. Porén, Chile reafirmou a súa reclamación e a illa foi arrendada posteriormente a Enrique Merlet e a súa empresa de cría de gando. Restrinxiron o acceso dos insulares á maioría das terras agás un asentamento amurallado en Hanga Roa, do cal non podían saír sen permiso. O mozo rei Riro tentou protestar contra o abuso da compañía, mais morreu en circunstancias sospeitosas en Valparaíso.[10][13]
Rebelión de 1914
[editar | editar a fonte]En 1895, Chile arrendou a illa á Compañía Merlet.[14]
O xerente de Merlet prohibiu a realeza nativa na illa, aínda que Enrique Ika e Moisés Tuʻu Hereveri foron elixidos reis brevemente.[15][16] En 1913, o novo rei, Simeón Riroroko, foi deportado a Valparaíso onde morreu asasinado.[17] Nesas circunstancias, Angata asumiu o liderado nominal do clan Miru e liderou a oposición ao control da compañía.[18][19] A Williamson-Balfour Company tomou máis tarde o control do rancho de Merlet e continuou maltratando o pobo rapanui.[20] En 1914, Angata tivo unha visión profética na que Merlet estaba morto. Isto inspirouna a liderar unha rebelión infrutuosa contra a compañía, afirmando que Deus quería que os insulares recuperasen a súa illa, matasen o gando do rancho e celebrasen un banquete.[21][22][23] O 30 de xuño de 1914, enviou ao seu xenro Daniera Maria Teave Haukena cabo do xerente da compañía Henry Percy Edmunds cunha declaración de que os nativos tiñan a intención de recuperar a terra e o gando da compañía.[24]
A rebelión foi esmagada o 5 de agosto cando o buque naval chileno Baquedano chegou e arrestou a catro dos seus líderes. O comandante Almanzor Hernández declarou que os rapanui estaban "totalmente xustificados en facer todo o que fixeran". Máis tarde, comentou que se alegraba que non houbesen asasinado a Edmunds. Ningún dos nativos foi castigado, e tres dos líderes encarcerados foron liberados. Porén, o xenro de Angata, Daniera, foi deportado ao continente[21] na Baquedano, pero non hai noticias do seu desembarco.[5]
A rebelión, que tiña a intención de estabelecer un reino de Deus baseado no catolicismo e nos entendementos dos rapanui, tivo o efecto negativo de provocar que o goberno chileno impuxese unha administración máis forte. Nomeouse un funcionario colonial separado (non afiliado á compañía). A illa foi aberta á inmigración dende o continente para diminuír a influencia e o peso demográfico dos insulares nativos.[25][26]
Malia os cambios, o movemento de independencia conseguiu manterse na illa até o presente.[27][28][29] Os muros que confinaban aos rapanui nun asentamento de Hanga Roa foi derrubado en 1966.[30]
Durante a Expedición Mana á Illa de Pascua en 1914, a antropóloga inglesa Katherine Routledge reuniuse e falou con Angata no punto álxido da súa rebelión. Routledge tentou disuadir a "profetisa", termo co que se refería a ela, e á súa xente de continuar as súas redadas e de que matasen o gando da illa.[22] Ela describiu a Angata durante a súa entrevista:
Ela era unha anciá fráxil, de cabelo agrisado e ollos expresivos, cunha personalidade claramente atractiva e magnética. Levaba pendurado do pescozo unha especie de medallón relixioso, unha cruz vermella, penso, sobre un fondo branco, e a súa filla, que a sostiña, levaba unha pequena foto do Salvador nun marco de Oxford. Colleume da man amablemente durante a entrevista, chamándome "Caterina". ... Mentres falaba das incursións, a súa faciana endureceuse e os seus ollos volvéronse fanáticos; dixo algo sobre "Deus" cun aceno cara a arriba, como era o seu costume cando pronunciaba o seu nome. Apresureime a aliviar a tensión dicindo que "Todos debemos adorar a Deus", e alegroume ver que se me permitía participar na Deidade. O seu comportamento suavizouse de novo, e ollando cara ao ceo declarou, cunha confianza segura que á súa maneira era sublime, "Deus nunca permitirá que os kanakas sexan asasinados ou feridos."[31]Routledge 1919, p. 145
Angata morreu en decembro de 1914, meses despois de terse reunido con Routledge.[2] Ao seu funeral, celebrado o 29 de xaneiro de 1915, asistiu a antropóloga inglesa.[32][33] Foi enterrada no cemiterio de Igrexa da Santa Cruz de Hanga Roa, a carón doutros dos primeiros misioneiros católicos: Eugène Eyraud, Nicolás Pakarati e Sebastian Englert.[34][35]
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ Van Tilburg 1994, p. 34; Van Tilburg 2003, p. 295;
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Pakarati 2015a, pp. 16–17.
- ↑ Gonschor 2008, pp. 64–66.
- ↑ 4,0 4,1 Fischer 2005, pp. 129–130, 143, 147, 167–172
- ↑ 5,0 5,1 "Angata. Rebelión Rapa Nui de 1914". pueblosoriginarios.com (en castelán). Consultado o 3 de decembro de 2022.
- ↑ Fischer 2005, pp. 129–130, 166.
- ↑ Fischer 1997, pp. 128–129.
- ↑ Pakarati 2015a, pp. 6–7.
- ↑ Langdon 1995, pp. 110–112.
- ↑ 10,0 10,1 Gonschor 2008, pp. 66–70.
- ↑ Fischer 2005, p. 147.
- ↑ McCall 1997, pp. 115–116.
- ↑ Fischer 2005, pp. 152–154.
- ↑ Foerster González & Montecino Aguirre 2016, p. 92
- ↑ Pakarati 2015a, pp. 13–16.
- ↑ Pakarati 2015b, pp. 3–14.
- ↑ "MARÍA ANGATA (1853-1914)". mujeresbacanas.com (en castelán). Consultado o 3 de decembro de 2022.
- ↑ Pakarati 2015b, p. 11.
- ↑ Fischer 2005, p. 154.
- ↑ Fischer 2005, pp. 156–164.
- ↑ 21,0 21,1 Fischer 2005, pp. 166–172.
- ↑ 22,0 22,1 Van Tilburg 2003, pp. 148–163.
- ↑ Delsing 2004, pp. 26–28.
- ↑ Delsing 2004, pp. 26–28, 30.
- ↑ McCall 1992, pp. 17–23.
- ↑ McCall 1997, p. 117.
- ↑ Gonschor 2008, pp. 185–193.
- ↑ Simonetti, Marcelo (16 de outubro de 2011). "Los dominios del rey". La Tercera (Santiago). Arquivado dende o orixinal o 11 de novembro de 2016. Consultado o 26 de marzo de 2017.
- ↑ Nelsen, Aaron (30 de marzo de 2012). "A Quest for Independence: Who Will Rule Easter Island's Stone Heads?". Time (Nova York City). Arquivado dende o orixinal o 27 de marzo de 2017. Consultado o 26 de marzo de 2017.
- ↑ Fischer 2005, p. 216–217.
- ↑ Tradución do orixinal en inglés: "[S]he was a frail old woman with grey hair and expressive eyes, a distinctly attractive and magnetic personality. She wore suspended round her neck some sort of religious medallion, a red cross, I think, on a white ground, and her daughter who supported her carried a small picture of the Saviour in an Oxford frame. She held my hand most amiably during the interview, addressing me as "Caterina." ... As I spoke of the raids her face hardened and her eyes took the look of a fanatic; she said something about "God" with the upward gesture which was her habit in speaking His name. I hastened to relieve the tension by saying that "We must all worship God," and was happy to find that I was allowed a share in the Deity. Her manner again softened, and looking up to heaven she declared, with an assured confidence, which was in its way sublime, "God will never let the Kanakas be either killed or hurt."
- ↑ Routledge 1919, p. 149.
- ↑ Van Tilburg 2003, p. 175.
- ↑ "Holy Cross Church in Hanga Roa". Imagine Easter Island. Arquivado dende o orixinal o 28 de marzo de 2017. Consultado o 27 de marzo de 2017.
- ↑ Fischer 2005, pp. 41, 143, 146, 148, 151, 158, 165, 166, 167, 168, 169, 171, 177, 180, 184–5, 193, 208, 250–251
Véxase tamén
[editar | editar a fonte] |
Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Angata  |
 |
A Galipedia ten un portal sobre: Muller |
Bibliografía
[editar | editar a fonte]- Delsing, Riet (May 2004). "Colonialism and Resistance in Rapa Nui" (PDF). Rapa Nui Journal (Los Ocos, CA: The Easter Island Foundation) 18 (1): 24–30. OCLC 930607850. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 23 de setembro de 2014. Consultado o 29 de novembro de 2022.
- Fischer, Steven R. (2005). Island at the End of the World: The Turbulent History of Easter Island. Londres: Reaktion Books. ISBN 978-1-86189-245-4. OCLC 254147531.
- Fischer, Steven R. (1997). Rongorongo: The Easter Island Script : History, Traditions, Texts. Oxford: Clarendon Press. ISBN 978-0-19-823710-5. OCLC 247739920.
- Foerster González, Roelf; Montecino Aguirre, Sonia (2016). "A 100 años de la rebelión de Angata: ¿resistencia religiosa o secular? Las complicidades tire1 y los múltiples sentidos de la revuelta de 1914 en Rapa Nui". Chungará, Revista de Antropología Chilena 48 (1): 91–101. doi:10.4067/S0717-73562016005000004.
- Gonschor, Lorenz Rudolf (agosto de 2008). Law as a Tool of Oppression and Liberation: Institutional Histories and Perspectives on Political Independence in Hawaiʻi, Tahiti Nui/French Polynesia and Rapa Nui (PDF) (MA thesis). Honolulu: University of Hawaii at Manoa. OCLC 798846333. hdl:10125/20375. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 02 de xaneiro de 2020. Consultado o 29 de novembro de 2022.
- Langdon, Robert (decembro de 1995). "Pakomio Maori: red-haired, blue-eyed key to Easter Island's prehistoric past" (PDF). Rapa Nui Journal (Los Ocos, CA: The Easter Island Foundation) 9 (4): 109–117. OCLC 193099949. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 12 de novembro de 2020. Consultado o 29 de novembro de 2022.
- McCall, Grant (1992). D. H. Rubinstein, ed. "37 Days that shook the (Rapanui) world: The Angata cult on Rapanui". Proceedings of the Pacific History Association (Mangilao: University of Guam Press): 17–23. OCLC 27362070.
- McCall, Grant (September 1997). "Riro Rapu and Rapanui: Refoundations in Easter Island Colonial History" (PDF). Rapa Nui Journal (Los Ocos, CA: The Easter Island Foundation) 11 (3): 112–122. OCLC 197901224. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 23 de setembro de 2014. Consultado o 29 de novembro de 2022.
- Pakarati, Cristián Moreno (2015) [2010]. Los últimos 'Ariki Mau y la evolución del poder político en Rapa Nui.
- Pakarati, Cristián Moreno (2015). Rebelión, Sumisión y Mediación en Rapa Nui (1896–1915).
- Routledge, Katherine (1919). The Mystery of Easter Island: The Story of an Expedition. Londres: Printed for the author by Hazell, Watson and Viney. OCLC 955343438.
- Van Tilburg, JoAnne (1994). Easter Island: Archaeology, Ecology and Culture. Washington, DC: Smithsonion Institution Press. ISBN 978-1-56098-510-5. OCLC 32163979.
- Van Tilburg, JoAnne (2003). Among Stone Giants: The Life of Katherine Routledge and Her Remarkable Expedition to Easter Island. Nova York: Scribner. ISBN 978-0-7432-4480-0. OCLC 253375820.