Carapintadas

Os carapintadas foron varios grupos de activistas militares de extrema dereita que levaron a cabo varios alzamentos entre 1987 e 1990 contra o goberno de Raúl Alfonsín e logo de Carlos Menem na Arxentina. O alcume alude ao uso de pintura de camuflaxe por parte dos insurrectos, que tomaron varias bases militares e batéronse contra as forzas leais ao goberno constitucional en busca da finalización dos procesos levantados contra os protagonistas da guerra sucia. Aínda que os líderes carapintadas foron arrestados, xulgados e condenados a prisión, a maioría dos participantes nos feitos non recibiu castigo, e aínda os xefes foron indultados polo entón presidente Carlos Menem en 1989.

Primeiro alzamento

O primeiro dos levantamentos carapintadas tivo lugar na Pascua de 1987. En protesta contra as accións xudiciais levadas a cabo polo goberno contra os responsábeis dos innumerábeis delitos e violacións aos dereitos humanos acontecidos durante o Proceso de Reorganización Nacional, o maior Ernesto Barreiro, un elemento de intelixencia que tivera participación activa na represión ao movemento obreiro e popular en Córdoba, negouse a prestar declaración ante a Cámara Federal de Córdoba en relación a cargos de tortura e asasinato que se lle imputaban, datados durante o seu servizo como xefe de interrogatorios no centro clandestino de detención de A Perla.

Barreiro foi arrestado, a petición do xuíz competente, pola autoridade militar, e confinado no Comando de Infantaría Aerotransportada 14 do Terceiro Corpo de Exército, na provincia de Córdoba. Cando a policía intentou facerse cargo de Barreiro polo desacato á xustiza, o persoal do cuartel—130, entre oficiais e soldados— amotináronse, exigindo o cesamento dos xuízos.

Outras dependencias militares sumáronse á acción, ante a férrea oposición da poboación civil, en especial as tropas ao mando do tenente coronel Aldo Rico —entón ao mando do Rexemento de Infantaría de San Javier (Misiones)—,que se acuartelou na Escuela de Infantaría de Campo de Maio. Aos reclamos dos xa alcumados carapintadas incluían a destitución do xefe do Exército, o xeneral Héctor Ríos Ereñú —formulando que os xefes que impartiron as ordes “hoy están en libertad desprocesados, ascendidos y gozando de un privilegio que no merecen"— e esixindo unha solución política para os xuízos aos represores do proceso. E dicía Rico que “si quienes dieron las órdenes van a la justicia no tenemos ningún problema en ir todos a la justicia, pero ningún hombre de bien que vista uniforme militar puede ampararse escudándose en el sacrificio de sus subalternos”.

Porén, a actitude política e pública fronte ao alzamento foi uniforme; os principais partidos do país —UCR, PJ, UCD, PDC, PI, PC e PS— subscribiron a Acta de Compromiso Democrático, opoñéndose á actitude dos militares pero recoñecendo varios grados de responsabilidade na represión. Este último punto levou ás forzas de esquerda —o MAS, o PCR, o PO, e as Nais de Praza de Maio— a distanciarse do grupo dos asinantes. Manifestacións populares fixéronse presentes en Campo de Maio e a Praza de Maio, esixindo a rendición dos sublevados. Alfonsín parlamentou con Rico en Campo de Maio, acordando as condicións da rendición, no que se lle cuestionaría logo como un acto de debilidade política. Ao seu regreso, desde o balcón da Casa Rosada, anunciaría a capitulación dos amotinados.

Barreiro fuxiu, e foi capturado dúas semanas máis tarde. Tanto el como Rico pasarían a mans da xustiza, Barreiro a militar e Rico a civil, sendo xulgado en San Isidro por insurrección. Finalmente, meses máis tarde, a lei de Obediencia Debida satisfaría algúns dos seus reclamos. Rico foi o único que permaneceu en prisión, que debería cumprir na Escola de Suboficiais de Campo de Maio, á espera do xuízo.

Segundo alzamento

Sería novamente Rico a principal figura do segundo conato de rebelión, que tivo lugar en xaneiro de 1988 na localidade corrientina de Monte Caseros. O 30 de decembro concedéraselle o privilexio de arresto domiciliario; dúas semanas máis tarde, enviou un comunicado afirmando que descoñecía a autoridade do Estado Maior do Exército e dos tribunais militares por non ver garantida a xustiza, e escapou. A autoridade militar, o tenente xeneral José Dante Caridi, sucesor de Ríos Ereñú, declarou a Rico en rebelión, e o ministerio de Interior ordenou a súa captura inmediata.

Tres días máis tarde atopouno no Rexemento de Infantaría 4 de Monte Caseiros, cuxo comandante, o coronel Álvarez de Igarzabal declarou que adhería ao expoño de Rico, bautizado como Operación Dignidade. Caridi, á fronte do Segundo Corpo de Exército, fixo fronte ás tropas insurrectas, que se renderon sen presentar batalla. Os detidos foron numerosos; Rico, tras declarar publicamente que non se arrepentía dos seus actos e afirmar que a dúbida é a jactancia dos intelectuais, regresou a prisión. Uns 430 oficiais e soldados serían levados a xuízo polas súas accións nos dous alzamentos; aínda que os casos relativos ao terrorismo de Estado e a tortura durante a ditadura diminuíron, a protesta das faccións promilitares non cesou. Rico, desde a súa cela, converteuse na principal figura dos ultradereitistas Alerta Nacional e Movimiento por la Dignidad Nacional..

Terceiro alzamento

O terceiro e último dos alzamentos durante o goberno de Alfonsín tivo lugar o 1 de decembro de 1988, cando uns 45 oficiais da unidade Albatros, un corpo de elite da Prefectura Naval Arxentina saqueou de armas o arsenal das dependencias de Prefectura en Zárate, provincia de Buenos Aires, e rebelouse. Alfonsín considerou o problema menor, ao non provir do Exército senón dunha forza de menor importancia, pero os rebeldes trasladáronse á Escola de Infantaría de Campo de Maio, onde se sumaron a un grupo de militares que novamente coparon o cuartel. O seu líder era o entón coronel Mohamed Alí Seineldín, cabeza da facción carapintada alcumada Virgen de la Valle. Seineldín, un carismático veterano da guerra das Malvinas, asesor de Manuel Noriega na formación de comandos, e declarado membro da rama máis nacionalista e ultracatólica do exército, afirmou que o obxectivo da acción era "salvar el honor" das Forzas Armadas.

Caridi mobilizou rapidamente as tropas leais, rodeando rapidamente a guarnición de Campo de Maio. Con todo, varios grupos declararon o seu apoio aos carapintadas na provincia de Buenos Aires, así como en Córdoba e Salta; a rebelión máis importante foi a do Batallón de Loxística 10 de Vila Martelli, na periferia do Gran Buenos Aires, onde se dirixiron os rebeldes de Campo de Maio evadindo o cerco. O xeneral Isidro Cáceres foi destacado polo mando leal para enfrontalos, pero con ordes de non iniciar accións armadas salvo en caso de extrema necesidade. Acantonados alí, o 4 de decembro anunciaron as súas esixencias: a destitución de Caridi, a extensión da lei de Obediencia Debida a todo o persoal militar excepto os membros da Xunta, amnistía para os procesados polos alzamentos anteriores, e impunidade para todos os participantes neste excepto Seineldín. Baixo o eufemismo de un acuerdo para evitar el derramamiento de sangre, o goberno accedeu a estas case sen excepción. Seineldín foi procesado, así como o maior Hugo Abete, que non depuxo as armas ata varios días máis tarde. Caridi foi pasado a retiro, e as esixencias militares de incrementos orzamentarios e salariais foron atendidas.

Os indultos do goberno de Menem

Outras peticións veríanse saciadas polo indulto decretado polo novo presidente, Carlos Menem, en outubro de 1989, que incluían a 164 dos carapintadas, 39 oficiais condenados por delitos cometidos durante a represión, e os mandos culpábeis de neglixencia durante a guerra das Malvinas. Os indultados incluían aos ex xenerais Juan Sasiain, Albano Harguindeguy, Santiago Riveros, Acdel Vilas, Luciano Benjamín Menéndez e Reynaldo Bignone.

Con todo, Seineldín, volveu rebelarse o 3 de decembro de 1990, en protesta contra a crecente inxerencia do poder político na cúpula militar. O violento alzamento provocou varios mortos, e foi finalmente reducido, dando lugar a centos de arrestos e case 600 procesos por insurrección. Con todo, poucos días máis tarde Menem completaría os indultos, dando a liberdade aos membros da Xunta e outros militares e civís, varios deles condenados a prisión perpetua: Jorge Rafael Videla, Emilio Eduardo Massera, Roberto Eduardo Viola, Ramón Camps, Guillermo Suárez Mason, o exministro de Economía José Alfredo Martínez de Hoz e o ex xefe da Policía Federal Arxentina Ovidio Ricchieri. Só Seineldín, unha figura afecta aos xestos desmesurados e heroicos, permaneceu en prisión a consecuencia dos incidentes. Este foi indultado en maio de 2003 polo presidente Eduardo Duhalde.

Véxase tamén

Bibliografía

Huser, H. (2002). Argentine Civil-Military Relations. Wáshington: Center for Hemispheric Defense Studies. Libro completo (en inglés).