Clarice Lispector

Clarice Lispector

Biografía
Nacemento	(uk) Хая Пинхасiвна Лиспектор 10 de decembro de 1920 Chechelnyk, Ucraína (pt)
Morte	9 de decembro de 1977 (56 anos) Río de Xaneiro, Brasil
Causa da morte	cancro de ovario
Residencia	Río de Xaneiro (1959–1977) Washington, D.C. (1952–1959) Berna (1946–1949) Nápoles (1944–1946) Río de Xaneiro (1935–1944) Recife (1925–1935) Maceió (1922–1925)
Relixión	Xudaísmo
Educación	Faculdade de Direito da Universidade Federal do Rio de Janeiro (pt)
Actividade
Ocupación	guionista, novelista, pintora, xornalista, tradutora, escritora
Pseudónimo literario	Helen Palmer Terelu
Obra
Obras destacables (1943) Perto do Coração Selvagem (pt) (1960) Laços de Família (livro) (pt) (1964) A Paixão segundo G.H. (pt) (1977) A Hora da Estrela
Familia
Cónxuxe	Maury Gurgel Valente (1943–1959)
Irmáns	Elisa Lispector
Premios
(2011)  Orde do Mérito Cultural (1978)  Premio Jabuti de Literatura (1961)  Premio Jabuti de Literatura
Sinatura
Descrito pola fonte	Obálky knih, Metzler Autorinnen Lexikon, (p.314–315) >>>:Lispector, Clarice Latin American Women Writers: an Encyclopedia (en)
Sitio web	claricelispector.com.br

Clarice Lispector, nada en Chechelnyk, República Popular de Ucraína, o 10 de decembro de 1920 e finada en Río de Xaneiro o 9 de decembro de 1977, foi unha escritora e xornalista brasileira autora de novelas, contos e ensaios, sendo considerada unha das escritoras brasileiras máis importantes do século XX e a maior escritora xudía desde Franz Kafka. A súa obra está repleta de escenas cotiás simples e tramas psicolóxicas, sendo considerada unha das súas principais características a epifanía de personaxes comúns en momentos do cotiá.

É unha das figuras máis influentes da literatura brasileira e do modernismo sendo considerada unha das principais influencias da nova xeración de escritores brasileiros. É incluída pola crítica especializada entre os principais autores brasileiros do século XX.

As súas principais obras marcan cada período da súa carreira. Perto do coração selvagem foi o seu libro de estrea; Laços de família, A paixão segundo G.H., A hora da estrela e Um sopro de vida son os seus últimos libros publicados.

Ampliación

Clarice Lispector, nada en Chechelnyk, República Popular de Ucraína, o 10 de decembro de 1920 e finada en Río de Xaneiro o 9 de decembro de 1977, foi unha escritora e xornalista nada en Ucraína e naturalizada brasileira — e declaraba, en canto á súa brasilidade, ser pernambucana —, autora de novelas, contos e ensaios, sendo considerada unha das escritoras brasileiras máis importantes do século XX e a maior escritora xudía desde Franz Kafka. A súa obra está repleta de escenas cotiás simples e tramas psicolóxicas, sendo considerada unha das súas principais características a epifanía de personaxes comúns en momentos do cotiá.

Naceu nunha familia xudaica de Rusia que perdeu sas súas rendas coa Guerra Civil Rusa e se viu obrigada a emigrar como consecuencia da persecución á que estaban sendo sometidos os xudeus entón, con diversos exterminios en masa. Clarice chegou ao Brasil, aínda pequena, en 1922, cos seus pais e dúas irmás. A escritora dicía non ter ningunha ligazón con Ucraína - "Naquela terra eu literalmente nunca pisei: fun cargada no colo" - e que a súa verdadeira patria era o Brasil. Inicialmente, a familia pasou un breve período en Maceió, até se mudar para o Recife, onde Clarice creceu e onde, aos oito anos, perdeu a nai. Aos catorce anos de idade, trasládase co pai e as irmás para o Río de Xaneiro, onde a familia se estabilizou, e onde o seu pai viría a falecer, en 1940.

Estudou dereito na Universidade Federal do Río de Xaneiro, coñecida como Universidade do Brasil, a pesar de, na época, ter demostrado máis interese polo medio literario, no cal ingresou precozmente como tradutora, logo se consagrando como escritora, xornalista, contista e ensaísta, tornándose unha das figuras máis influentes da literatura brasileira e do modernismo e sendo considerada unha das principais influencias da nova xeración de escritores brasileiros. É incluída pola crítica especializada entre os principais autores brasileiros do século XX.

As súas principais obras marcan cada período da súa carreira. Perto do coração selvagem foi o seu libro de estrea; Laços de família, A paixão segundo G.H., A hora da estrela e Um sopro de vida son os seus últimos libros publicados. Faleceu en 1977, un día antes de completar 57 anos, como consecuencia dun cancro de ovario. Deixou dous fillos e unha vasta obra literaria composta de novelas, novelas curtas, contos e crónicas.

Biografía

Nacemento

Ruínas da sinagoga de Chechelnyk, aldea onde Clarice naceu.

Rexistrada como Chaya Pinkhasovna Lispector (en ruso Хая Пинхасовна Лиспектор), Clarice Lispector naceu o 10 de decembro de 1920 na aldea de Chechelnyk, rexión da Podolia, entón parte da República Popular de Ucraína e hoxe parte da moderna Ucraína. Filla dos xudeus rusos Pinkhas Lispector e Mania Lispector (nada Krimgold), naceu en medio dos preparativos da familia para a fuga do país, polo antisemitismo resultante da Guerra Civil Rusa (1918-1920). Pinkhas Lispector era un comerciante, fillo do relixioso Shmuel Lispector e da burguesa Heived. Pinkhas e Mania casaran no ano novo de 1889, por determinación dos pais. Do casamento nacerían tres fillas: Leah, en 1911; Tania, en 1915; e Chaya (ou Haia), en 1920.

A fuga foi ideada primeiramente por Mania Lispector e a súa familia, que xa emigrara na súa maior parte para América do Sur co fin de traballar en organizacións xudaicas. No entanto, Pinkhas concordou coa emigración só polo avance dos pogroms, no fin da década de 1910. Por volta de 1918, a pobreza fixo que a familia se mudase para a cidade de Haisyn, tamén na Podolia (na actual Rexión de Vinnytsia), onde ocorreran algúns pogroms. Durante un deles, por volta de 1919, Mania foi estuprada por un grupo de soldados, que lle terían transmitido sífilis.

A prohibición da emigración de xudeus fixo que os Lispector buscasen medios ilegais nunha primeira tentativa, que fallou e que fixo que se mudasen para unha aldea máis próxima das fronteiras, Chechelnyk. No inverno de 1921, conseguiran deixar a Ucraína após alcanzaren o río Dnister, a través do cal foran levados á cidade de Soroco, entón pertencente á Romanía e actualmente a Moldova. Aló viviron nun albergue, e Mania foi internada nun hospital de caridade. Planearan a fuga de Europa, co intento de emigrar para o Brasil ou para os Estados Unidos, opción esta que acabou por ser inviábel debido á aprobación do Emergency Quota Act, que dificultaba a emigración de Europa Oriental.

O 27 de xaneiro de 1922, o consulado ruso en Bucarest concédelle á familia pasaportes válidos para a emigración ao Brasil, que foi feita nunha viaxe que pasou de Hamburgo a Budapest e Praga. En Praga embarcaran nun navío brasileiro que os levou, en condicións precarias, a Maceió, onde a irmá de Mania, Zicela, e o seu marido, Joseph (ou José) Rabin os esperaban. No Brasil, os nomes rusos foran substituídos por nomes da onomástica da lingua portuguesa, coa excepción de Tania: Pinkhas pasou a ser Pedro; Mania transformouse en Marieta; Leah virou Elisa; Chaya virou Clarice.

Infancia

Avenida Marquês de Olinda nos anos 1930, en Recife, para onde se mudou aos cinco anos.

En Maceió, a familia continuou a vivir en condicións precarias e enfrontou algúns conflitos a consecuencia das dificultades económicas e culturais. Para sustentar a familia, Pedro tornouse vendedor ambulante, comprando roupas vellas e usadas en áreas carentes para revendelas aos comerciantes da cidade, e tamén deu algunhas aulas particulares de lingua hebrea para os fillos dalgúns veciños e vendía cortes de liño. A situación mellorou só cando Pedro, ao lado de José, pasou a fabricar xabón, como facía en Ucraína.

En 1924, aos catro anos de idade, Clarice ingresou no xardín de infancia. En 1925, após tres anos morando en Maceió, mudouse, pouco despois do seu pai, para Recife coa súa nai e irmás, posibelmente como consecuencia dos conflitos familiares e do desexo de Pedro de mellorar as condicións da familia mudándose para un centro económico que presentaba tamén unha poboación xudaica máis cohesionada. Viviran no barrio Boa Vista.

En 1928, aos sete anos, aprendeu a ler e a escribir. En 1930, pouco despois, escribiu, inspirada por unha peza que vira, a súa primeira peza teatral, Pobre menina rica, de tres actos e cuxas páxinas se perderon. En 1931, enviou contos para a páxina infantil do Diário de Pernambuco, mais o xornal non publicou os seus textos porque “os outros dicían así: ‘Era unha vez, e iso e aquilo...’. E os meus eran sensacións. ... Eran contos sen fadas, sen piratas. Entón ninguén quería publicar”.. Após completar o xardín de infancia, ingresou no ensino primario, na Escola João Barbalho, mostrando bastante interese polas matemáticas e pasando a dar aulas desa disciplina aos fillos dos veciños.

Por volta desa época, mudáranse para a rúa Imperatriz Teresa Cristina. En 1930, no terceiro curso, Clarice ingresou no Colégio Hebreu-Iídiche-Brasileiro, onde aprendeu hebreo e yiddish. O estado de Mania agravouse, e Clarice escribiu, para tentar agradala, contos e pezas, mais o 21 de setembro de 1930, aos corenta e dous anos, Mania Lispector morreu e foi sepultada no Cemiterio Israelita do Barro. En homenaxe á nai, Clarice compuxo a súa primeira peza para piano.

O 15 de decembro, o seu pai deu inicio ao proceso de nacionalización, solicitando un documento inicial. O 17 de xuño de 1931, encamiñou un pedido de naturalización. En 1932, Clarice, aos doce anos, foi aprobada, ao lado da irmá Tania e da prima Bertha, no Ginásio Pernambucano. En 1933, decidiu tornarse escritora cando “tomei posesión da vontade de escribir ... vinme de repente nun baleiro. E nese baleiro non había quen me puidese axudar”. Na súa última entrevista en vida, ela dixo que na súa formación literaria “mesturei todo. Eu lía novela para rapazas, novela rosa, mesturado con Dostoievski. Eu escollía os libros polos títulos e non polos autores.(...) Mesturei todo. Fun ler, aos trece anos, Hermann Hesse, ‘O lobo estepario’,(...) e tiven un choque. Aí comecei a escribir un conto que non acababa nunca máis. Terminei rachandoo (...)”. A familia mudouse para unha casa propia na avenida Conde da Boa Vista.

Adolescencia

Barra da Tijuca, no Río de Xaneiro, na década de 1950, onde pasou a adolescencia.

O 7 de xaneiro de 1935, con 14 anos, mudouse coa familia para o Río de Xaneiro, no navío inglés Highland Monarch, onde o seu pai esperaba proseguir cos avances do seu negocio e conseguir bos maridos para as súas fillas nos círculos xudaicos cariocas. Elisa, entre tanto, ficou aínda algúns meses en Recife traballando, indo para o Río de Xaneiro pouco máis tarde e prestando concurso para o Ministério do Trabalho. A pesar de ter conquistado as mellores notas, non había prazas, e ingresou no posto grazas á amizade da familia co político Agamenon Magalhães, entón ministro do traballo e anteriormente profesor de xeografía de Clarice e Tania. En 1938, Tania tamén se tornou funcionaria pública.

Pasan a primeira semana no Río de Xaneiro na residencia dun matrimonio xudaico no barrio Flamengo e despois moran nunha casa antiga preto do Campo de São Cristóvão. Estabilízanse na cidade enseguida, ocupando parte da casa 341 da rúa Mariz e Barros, no barrio da Tijuca. Clarice entón estudaba o cuarto ano do ximnasio no colexio Sílvio Leite, na mesma rúa da súa casa.

En 1936, terminou o ximnasio e ingresou, o 2 de marzo de 1937, nunha escola preparatoria, a Facultade de Dereito da Universidade Federal do Río de Xaneiro, entón chamada de Universidade do Brasil. A decisión causou estrañamento na época, tanto por Clarice ser muller canto por non pertencer á elite carioca, mais era xustificada polos seus desexos de mudanzas sociais, pois “o que eu vía [en Recife] me facía como me prometer que non deixaría aquilo continuar”.

De acordo con ela, “como eu non tiña orientación de ningunha especie sobre o que estudar, fun estudar dereito”. A pesar da resistencia do pai, que temía mudanzas estresantes na filla, ela seguiu cos seus plans e tiña un obxectivo: “A miña idea... era estudar dereito para reformar os cárceres”.

En 1938, mudou de escola preparatoria, pasando para o colexio Andrews, na praia de Botafogo, onde se declarou nacida en Pernambuco. Por esa época volveu dar clases, desta vez para axudar a renda familiar a través de clases particulares de matemáticas e portugués, alén de aprender mecanografía e lingua inglesa.

No Río de Xaneiro, os negocios de Pedro non obtiveran grande avance, a pesar de ter conseguido con dificultade un emprego de representante comercial. O seu desexo de casar as fillas, entre tanto, logrouse a través de Tania, que casou no inicio de 1938 con William Kaufmann, un xudeu comerciante de móbeis e decorador.

Por esa época deuse o Estado Novo, por Getúlio Vargas, ben como o avance da segunda guerra mundial e a intensificación informal das relacións do Brasil con Alemaña nazi e outros réximes ditatoriais, que fixeron que o antisemitismo penetrase no Brasil e novamente interferise na vida da familia Lispector, cuxo pai, sionista, inclusive arrecadaba fondos para os xudeus en Palestina, a pesar dos riscos.

Universidade do Brasil

Dereito

Faculdade de Direito da Universidade Federal do Río de Xaneiro actualmente, onde se formou.

En 1939, morando na rúa Lúcio de Mendonça, no barrio Maracanã, ela ingresou no curso superior na Facultade de Dereito da Universidade Federal do Río de Xaneiro ao mesmo tempo en que traballa como secretaria nunha oficina de avogacía e nun laboratorio, alén de xa estar facendo traducións de textos científicos para revistas.

En 1940, aos dezanove anos, o seu interese polo dereito diminuíra, ao mesmo tempo que por literatura aumentado, e publicou, o 25 de maio, o seu primeiro conto coñecido, Triunfo, na revista Pan, en que expresa os pensamentos dunha muller abandonada polo seu compañeiro. A posición política da revista de apoio aos réximes ditatoriais, que era semellante as doutras revistas dese período, todas censuradas, non foi tida en conta por Clarice ao publicar o conto.

En agosto, o seu pai atopouse mal e foi levado a un médico, que o informou de que a súa vesícula biliar precisaría ser retirada a través dunha cirurxía considerada simples, que foi marcada para o 23 de agosto. Após volver da clínica cunha forte dor, Pinkhas Lispector morreu tres días despois, o 26 de agosto de 1940, aos 55 anos.

Tania, por xa estar casada e ter unha residencia, foi quen a partir de entón tomou conta das dúas irmás, insistindo para que elas fosen morar con ela e o seu marido no apartamento nos xardíns do Palacio do Catete, onde, debido ao tamaño, Elisa tivo que durmir na sala e Clarice no cuarto de empregada, no cal pasaba o tempo estudando e escribindo.

Nesa época, insatisfeita co traballo de oficina, buscou entrar na área do xornalismo, a pesar das dificultades levantadas ás mulleres. De acordo co que diría anos máis tarde nunha entrevista, pasou a andar polas redaccións de revistas ofrecendo os seus contos, até que probabelmente un día chegou á redacción da revista Vamos Ler!, dirixida ao público masculino de clase alta.

A prensa na época era estritamente censurada polo goberno de Getúlio Vargas e estaba so o xugo do órgano recentemente creado do Departamento de Imprensa e Propaganda, que permitía a circulación de determinados periódicos, como o Vamos Ler!, onde Clarice mostrou os seus textos ao xornalista Raimundo Magalhães Júnior, secretario do ministro de propaganda, Lourival Fontes.

Eu son tímida e ousada ao mesmo tempo. Chegaba alá nas revistas e dicía: “Eu teño un conto, vostede non o quere publicar?”. Aí me lembro que unha vez foi o Raymundo Magalhães Jr. que ollou, leu un pedazo, ollou para min e dixo: “Vostede copiou isto de quen?”. Eu dixen: “De ninguén, é meu”. El dixo: “Entón vou publicar”.

Xornalismo

Museu Imperial, en Petrópolis, en cuxa inauguración coñeceu o presidente Getúlio Vargas.

O primeiro texto publicado na revista foi probabelmente Eu e Jimmy, o 10 de outubro de 1940, un conto con temática feminista centrado na relación amorosa entre un home e unha muller. Despois diso, de acordo con Tania, Clarice buscou entrar en contacto con Fontes para conseguir entrar definitivamente na prensa.

A pesar das dificultades para entrar na área, na cal, de acordo con Tania, “non se facía nada se non se tiñan relacións”, Clarice buscou entrar en contacto con Fontes, o cal “gustou dela e contratouna” para traballar como tradutora na Agência Nacional, unha axencia de noticias do goberno. Como non había praza para tradutor, foi designada como editora e reporteira, a única muller alí que ocupaba tal cargo.

No equipo da Agência Nacional, coñeceu Lúcio Cardoso, un escritor e xornalista mineiro entón con 26 anos, xa respectado no medio literario. Desenvolveu unha forte amizade por el, que compartía os mesmos gustos literarios que ela, e chegou a desenvolver unha paixón non correspondida, pois Cardoso era homosexual. A amizade con Cardoso e co restante do equipo ábrelle novas posibilidades profesionais e literarias, que fan que ela pase entón a escribir e publicar prolificamente.

En 1941, o traballo como reporteira fai que sexa enviada a diversas localidades, como, por exemplo, á inauguración privada do Museu Imperial en Petrópolis, o 1º de maio, onde coñeceu Getúlio Vargas; e a Belo Horizonte, en xullo. Durante as viaxes, publicou textos en periódicos de diversos lugares.

O 19 de xaneiro, publicou o artigo Onde se ensinará a ser feliz no periódico paulista Diário do Povo, sobre un evento presidido pola primeira-dama Darcy Vargas. O 9 de agosto, o conto Trecho sae en Vamos Ler!, sobre a espera dunha muller polo seu compañeiro nun bar; o día 30, Cartas a Hermengardo, triloxía de textos, no semanario Dom Casmurro, destinado á mocidade da clase alta, en que unha muller aconsella un home ouvir os seus instintos.

No mesmo ano tamén escribe outros contos que serán publicados só na colectánea póstuma A bela e a fera (1979): en setembro, Gertrudes pede um conselho; en outubro, o seu conto de xuventude máis longo, Obsessão, cuxo protagonista, Daniel, reaparecerá na súa segunda novela, O lustre (1946), anos máis tarde, e que estaba baseado en Cardoso, un home polo que a narradora se apaixona e que a guía; e en decembro, Mais dois bêbados.

Tamén dá partida a novos proxectos na universidade, aínda obxectivando o sistema penitenciario, a través da colaboración coa revista universitaria A Época, onde publicou os ensaios Observações sobre o fundamento do direito de punir, en agosto, e Deve a mulher trabalhar?, en setembro.

O primeiro ensaio chamou a atención de estudosos posteriores por dicir que “O home é punido polo seu crime porque o Estado é mais forte que el, a Guerra ... non é punida porque se encima dun home están os homes encima dos homes nada mais hai”, o que foi interpretado tanto como unha xustificación filosófica e maquiavélica para a ditadura e o nazismo canto un eco dun ateísmo incipiente de Clarice. Despois dese afastamento, no entanto, na mesma ela época pasou a aproximarse novamente á relixión a través de lecturas de Franz Kafka, tamén xudeu, e do filósofo Baruch de Espinoza, de quen foi encontrada unha antoloxía francesa na biblioteca de Clarice datada en 14 de febreiro de 1941 e que inspirou a escrita da súa primeira novela, Perto do coração selvagem (1942).

Perto do coração selvagem

Manchete do xornal A Noite, en cuxa redacción traballou como redactora.

Por intermedio de Cardoso, pasou a frecuentar o grupo de amigos que se encontraba no bar Recreio, na Cinelândia, e era composto por literatos como Vinicius de Moraes, Cornélio Pena, Rachel de Queiroz e Otávio de Faria. A través da Agência Nacional tamén coñeceu o poeta Augusto Frederico Schmidt, que foi entrevistado por ela a propósito de fibras industriais, máis que, fronte á admiración que Clarice expresou pola súa poesía, deu inicio a unha amizade con ela que duraría o resto da súa vida.

Os textos escritos para a Agência Nacional nesa época seguen a liña editorial feita para agradar a censura do réxime de Vargas, resumíndose en entrevistas con coroneis e xenerais estranxeiros de paso polo Brasil e de coberturas de inauguracións de locais ligados ao goberno.

Co primeiro salario de xornalista comprou o libro Felicidade, de Katherine Mansfield, que a influenciaría ao longo da vida e sobre o cal comentara que “Este libro son eu!” na súa primeira lectura.

Ao final do ano, coa paixón por Cardoso superada, iniciou unha relación amorosa con Maury Gurgel Valente, futuro marido e entón compañeiro universitario de dereito. Maury, nacido en 1921 no Río de Xaneiro, iniciou o curso en 1938, un ano antes dela, e mudouse de países case tanto canto Clarice na infancia.

En 1942, pasou as dúas semanas das vacacións de xaneiro na facenda Vila Rica, en Avelar, no Río de Xaneiro, onde mantivo correspondencia con Maury. Os dous ansiaban casar, mais el fora aprobado en agosto de 1940 no exame para o servizo estranxeiro e transformándose en diplomático brasileiro, prohibido por tanto, pola lexislación da época, casar cunha estranxeira, no caso Clarice, aínda non naturalizada brasileira.

A naturalización só podería ser requirida tras o aniversario de 21 anos, en 10 de decembro de 1941, e a petición foi organizada despois por Samuel Malamud, avogado da Podolia e amigo da familia. Nas súas tentativas de apresurar o proceso, chegou a escribir a Getúlio Vargas, pois el preguntara o motivo de aínda non estar naturalizada, mais o proceso seguiu o tempo normal.

En febreiro, trasladouse para a redacción do xornal A Noite, cuxa redacción estaba dividida con Vamos Ler! e, así como esta, unha extensión do órgano gobernamental para o cal a Agência Nacional tamén traballaba. O 2 de marzo, gañou o seu primeiro rexistro profesional, traballando oficialmente como redactora cun salario de 600 mil reis.

Tivo o primeiro contacto con textos de escritores modernistas como Fernando Persoa, Cecília Meireles, Manuel Bandeira e Carlos Drummond de Andrade, a través de lecturas feitas co amigo Francisco de Assis Barbosa. Este último aconsellouna no proceso de escrita da súa primeira novela.

En marzo, comezou a planear a súa primeira novela, Perto do coração selvagem, concluído en novembro e constituído basicamente de borradores e escritos separados, unidos nun libro por suxestión de Lúcio Cardoso, que tamén suxeriu un título, "Perto do coração selvagem", retirado dunha pasaxe do libro Retrato do artista cando novo, de James Joyce, cuxas técnicas, para Cardoso, remitían ás de Clarice.

Tamén en marzo deu inicio a O lustre.

Casamento e diplomacia

Calçada do Largo da Pólvora, para onde se mudou en misión diplomática do seu marido.

O 12 de xaneiro de 1943, obtivo a naturalización, e, o 23 de xaneiro, en cerimonia civil, casou con Maury Gurgel Valente. Os dous múdanse temporalmente para a casa dos sogros, Mozart e Maria José Gurgel Valente, no barrio da Glória, e despois para a rúa São Clemente, en Botafogo.

O 3 de maio, recibiu a carteira profesional do Ministério do Trabalho, Indústria e Comércio. O 17 de decembro, ela e o seu marido fórmanse en dereito, e non comparecen á cerimonia de graduación.

Perto do coração selvagem foi encamiñado para os dirixentes do xornal A Noite, que tamén contaba cunha editora, na cal foi publicado en decembro de 1943, con impresión de mil exemplares. A presión dos xornalistas fixo que o libro fose publicado, dando á autora cen exemplares en troco dos dereitos de venda e lucros posteriores, os cales foron enviados por ela a críticos.

A publicación foi recibida con entusiasmo no medio literario, causando principalmente eloxios da crítica especializada e comparacións con escritores europeos como Virginia Woolf, James Joyce e Marcel Proust, o que irritou Clarice, que anos máis tarde negaría a influencia e afirmaría na época non ler ningún libro deses autores. Tamén entón comezouse un proceso de mitificación da autora a través do inicio dos rumores de que Lispector era un pseudónimo dun escritor famoso. A principal crítica negativa, de Álvaro Lins, suxería que “temperamentos femininos” enfraquecían a obra.

O 11 de xaneiro de 1944, adoptou o nome de casada na carteira de traballo, Clarice Gurgel Valente. O día 19, mudouse, so licenza do A Noite, co marido para Belém debido as súas funcións como vicecónsul. Por esa época, sen ocupacións profesionais, dedicouse á lectura de escritores que descoñecía, como Jean-Paul Sartre, Rainer Maria Rilke, Marcel Proust, Rosamond Lehmann e Virginia Woolf.

En maio, mostroulle algunhas partes do seu segundo libro, O lustre, a Cardoso. O 5 de xullo, un mes tras o fin da segunda guerra mundial, recibiu a noticia de que o seu marido sería trasladado para o consulado brasileiro na comuna italiana de Nápoles.

O 19 de xullo, o matrimonio, tras algúns días no Río de Xaneiro, comezou a viaxe, parando nunha base norteamericana en Parnamirim, Natal (Río Grande do Norte), onde esperarían transporte, que chegaría primeiro a Maury e máis tarde aos seus dependentes, no caso de Clarice, seguindo as ordes enviadas polo goberno.

O 30 de xullo, embarcou, e o día seguinte chegou a Liberia, nunha base da forza aérea dos Estados Unidos en Fisherman’s Lake. O 1 de agosto, parou en Bolama, na Guinea portuguesa, e foi para Dakar, no Senegal, onde ingresou nun avión particular que a levou a Lisboa, Portugal.

En Lisboa, atendeu a unha cea dada polo poeta e diplomático brasileiro Ribeiro Couto, na cal compareceron o biógrafo João Gaspar Simões, a novelista Maria Archer e a poeta Natércia Freire, coa cal estabelecería unha longa amizade.

Despois dunha semana e media, seguiu para Casablanca, Marrocos, e despois para Alxer, Alxeria, onde se hospedou na casa do seu sogro, Mozart Gurgel Valente. O 24 de agosto, chegou a Italia, acompañada de Mozart e do amigo da familia Vasco Leitão da Cunha, onde morou na rúa Gianbattista Pergoless.

Solicitoulles permiso ás autoridades militares para poder facer traballo comunitario de axuda ás enfermeiras nun hospital norteamericano en Nápoles, para onde eran enviados os casos de guerra máis graves. Visitou diariamente o hospital, escribindo e lendo cartas para os soldados e facendo o que eles necesitasen.

O lustre

Esfinxe de Gizeh, que coñeceu na viaxe de volta do Río de Xaneiro a Nápoles, en 1946.

En outubro, Perto do coração selvagem gañou o Prêmio Graça Aranha de mellor novela do ano. En novembro, O lustre foi concluído, escrito de forma linear, ao contrario do anterior. Esperou que, co éxito do seu primeiro libro, puidese escoller entre editoras e publicar na José Olympio, mais enganouse e tivo que publicalo na editora católica Agir, con axuda de Cardoso.

En 1945 intensificou a correspondencia cos amigos brasileiros, recibindo cartas e libros de, entre outros, Manuel Bandeira, de quen recibiu Poesias completas e Poemas traducidos. Tamén pasou a reler escritores como Proust, Kafka e a poesía de Emily Brontë, traducida por Cardoso.

En 8 de maio, no fin da segunda guerra mundial, en Roma, por suxestión dun amigo en común, coñeceu o pintor surrealista Giorgio de Chirico, que pintou o seu retrato, o cal, tanto canto o artista, non a agradaron moito.

Fixo viaxes pola Italia por Florencia, Venecia e novamente Roma, visitando tamén Córdoba, en España. Coñeceu tamén o poeta e profesor italiano Giuseppe Ungaretti. Adoptou un can de palleiro que encontrou en Nápoles, chamado de Dilermando e que inspiraría algúns textos.

O 23 de novembro, Manuel Bandeira envioulle unha carta pedíndolle a segunda novela e algúns poemas para os publicar en antoloxía. En resposta á lectura deses poemas, Bandeira envioulle unha carta criticando fortemente a poesía de Clarice, o que fixo que ela queimase todos os poemas que escribira. Máis tarde, Bandeira lamentaría o facer aquel comentario, dicindo: “Vostede é poeta, Clarice querida. Até hoxe teño remorso do que dixen a respecto dos versos que vostede me mostrou. Vostede interpretou mal as miñas palabras [...] Faga versos, Clarice, e se lembre de min”.

Por esa época, nas súas cartas, Clarice pasa a demostrar saudades do Brasil e inquedanza canto á vida diplomática. En decembro, Maury é promovido a cónsul de segunda clase.

No inicio de 1946, O lustre é publicado. Clarice é enviada como correo diplomático do Ministerio das Relacións Exteriores ao Río de Xaneiro entre xaneiro e marzo, nunha rápida visita, durante a cal coñeceu novos amigos que marcarían a súa vida. Entre outras persoas, coñeceu Bluma Chafir Wainer, esposa do xornalista Samuel Wainer, Rubem Braga, Fernando Sabino, Otto Lara Resende, Hélio Pellegrino e Paulo Mendes Campos, con quen Clarice tería un romance, tras separarse do marido.

O 8 de marzo, é comunicada a transferencia de Maury para Berna, Suíza. O día 21, Clarice volve a Italia a través de Exipto, onde coñeceu a esfinxe de Gizeh. Ao chegar a Napóles, a mudanza xa estaba preparada e, debido a un rumor falso de que os hoteis suízos non aceptaban cans, tivo que abandonar Dilermando.

En Berna, mudouse primeiro para o hotel Bellevue-Palace e despois para a rúa Ostring. Afronta novas dificultades de adaptación e pasa a frecuentar os cinemas case diariamente. Tamén comeza novas lecturas de autores como Henrik Ibsen, Theodore Dreiser, Jean Cocteau e Simone de Beauvoir.

Continúa escribindo e publica algúns contos no xornal carioca A manhã, no suplemento Letras e Artes: O crime, o 25 de agosto, inspirado no abandono do seu can e que máis tarde sería reescrito como O crime do professor de matemática, sería o primeiro conto do libro Laços de família. O jantar é publicado o 13 de outubro.

No fin do ano, frecuenta o terapeuta Ulysses Girsoler. Ela e Maury pasan o Aninovo en Francia, coa parella Wainer, a convite de Bluma.

Madurez e morte

Estatua da escritora e o seu can Ulisses, no Leme, inaugurada en 2016 (Fernando Frazão/Agência Brasil)

O 10 de agosto de 1948, nace en Berna, Suíza, o seu primeiro fillo, Pedro Lispector Valente. O 10 de febreiro de 1953, nace Paulo Lispector Valente, o segundo fillo de Clarice e Maury, en Washington, D.C., nos Estados Unidos.

Cando neno, o seu fillo máis vello, Pedro, destacaba pola súa facilidade de aprendizaxe e bo comportamento, porén, na adolescencia, a súa falta de atención nos estudos e extrema ansiedade acompañada de axitación consigo mesmo e coa familia, foron diagnosticadas como esquizofrenia. Clarice sentíase culpábel, sen saber o porqué, pola doenza mental do fillo, e tivo dificultades para lidar coa situación, recorrendo a psicólogos, psiquiatras e internamentos, pois o meniño era moi agresivo.

En 1959, Clarice sepárase do marido, debido ao feito del estar sempre viaxando polo traballo, exixindo que ela o acompañase todo o tempo. Non querendo renunciar á súa carreira e querendo coidar do fillo esquizofrénico nun local fixo, sen as constantes viaxes, que deixaban o meniño máis nervioso, sen as constantes mudanzas de escola do outro fillo, que non estaba facendo amizades, e cansada das desconfianzas e celos do marido, Clarice deu fin á relación. O exmarido fica na Europa, e ela volve a vivir permanentemente no Río de Xaneiro cos seus fillos, indo morar con eles nun apartamento no Leme. No mesmo ano asina a columna "Correio feminino - Feira de Utilidades", no xornal carioca Correio da Manhã, so o pseudónimo de Helen Palmer. No ano seguinte, asume a columna "Só para mulheres", do Diário da Noite, como ghostwriter da actriz Ilka Soares.

O 14 de setembro de 1966, provoca, involuntariamente, un incendio ao durmir deixando o seu cigarro aceso. O carto fica destruído, e a escritora é hospitalizada, ficando entre a vida e a morte por tres días. A súa man dereita é case amputada debido ás feridas. Mesmo despois de pasado o risco de morte, fica hospitalizada por dous meses. Clarice comezara a fumar e beber aínda na adolescencia, en canto compuña os seus poemas.

En 1975, é convidada a participar do Primeiro Congreso Mundial de Bruxaría, en Cali, en Colombia. Fai unha pequena presentación na conferencia, e fala do seu conto "O ovo e a Galinha", que, traducido para o español, tivo éxito entre os participantes. Ao volver ao Brasil, a viaxe de Clarice gaña ares mitolóxicos, con xornalistas describindo (falsas) aparicións da autora vestida de negro e cuberta de amuletos. Esa imaxe consolídase, e Clarice é referida como "a grande bruxa da literatura brasileira". Sobre a súa obra, o amigo Otto Lara Resende declara: "non se trata de literatura, mais de bruxaría."

Pouco tempo despois da publicación da novela A Hora da Estrela, Clarice é hospitalizada, cun cancro de ovario detectado tarde demais e inoperábel. A doenza espallarase por todo o seu organismo. Clarice faleceu o 9 de decembro de 1977, un día antes do seu 57° aniversario. O seu corpo foi sepultado no Cemiterio Israelita do Caju, no Río de Xaneiro, o día 11 de decembro. Até a mañá do seu falecemento, mesmo so sedativos, Clarice aínda ditaba frases para a súa mellor amiga, Olga Borelli, que sempre estivera ao lado da amiga, desde a xuventude.

Durante toda a súa vida, Clarice foi amiga de grandes escritores, como Fernando Sabino, Lúcio Cardoso, Rubem Braga, San Tiago Dantas entre outros.

Obra

Como tradutora

Jorge Luis Borges, escritor cuxo conto foi a súa única tradución do español.

Sábese que Clarice Lispector dominaba polo menos sete idiomas: portugués, inglés, francés e español, fluentemente; hebraico e yiddish, con algunha fluencia; e ruso, con pouca fluencia levada da infancia. Como tradutora para o portugués, mentres, utilizou soamente o inglés, o francés e o español.

Alén de contos e artigos, traduciu en total 35 libros de diversos xéneros e escritores: 13 do inglés; 10 do francés; e 2 probabelmente do inglés ou do francés e talvez do español ou do grego. Contándose contos, foron máis de 40 traducións.

En 1941, antes de dar inicio á súa carreira literaria, cando comezou a traballar na revista Vamos Ler como reporteira, tamén contribuía con traducións, sendo a súa primeira o conto Le missionaire, de Claude Farrère.

En 1963, tras un hiato de máis de vinte anos, volveu a esta actividade coa tradución do inglés da novela The winthrop Woman, de Anya Selton, pola editora Ypiranga . Nos seguintes seis anos, lanzou outras dúas traducións do inglés por Ypiranga, unha de Agatha Christie e outra de Alistair MacLean.

Publicou, en 1968, na Revista Jóia, a crónica Traduzir procurando não trair, en que comentou as súas preocupacións no proceso de tradución para manter a fidelidade e outras reflexións sobre o oficio.

En 1969, publicou a súa primeira e única tradución do español, do conto Historia de los dos que soñaron, de Jorge Luis Borges, no Jornal do Brasil. En 1973, a súa primeira tradución do francés, Lumière allumées, de Bella Chagal, pola editora Nova Fronteira.

No resto da súa vida, publicou diversas traducións, tanto en periódicos como en editoras. A última tradución publicada en vida foi a do francés da novela Le bluff du futur, de Georges Elgozy, en 1976, pola editora Artenova. Dúas traducións, mentres, aínda serían publicadas postumamente, do francés: L’homme au magnétophone, de Jean-Jaques Abrahams, en 1978, pola Imago; e da tradución francesa Curtain, de Agatha Christie, en 1987, pola Editora Record.

As editoras en que máis publicou foron a Artenova, nun total de 11, a Nova Fronteira, 6, e a Ypiranga, 4. Os anos máis prolíficos foron 1975, con 8, 1976, con 4, e 1974, con 4.

Na súa última década da súa vida, en 1970, pouco despois de cando comezou a escribir textos infantís, tamén fixo tres traducións adaptadas dirixidas para o público infantil e xuvenil, todas pola editora Abril Cultural: publicada en 1973, do inglés, Gulliver’s travels, de Jonathan Swift; The history of Tom Jones, a foundling, de Henry Filding; e postumamente en 1980, do francés, L’Ïle Mystérieuse, de Jules Verne.

En 1970, publicou unha tradución baseada en O talismã, de Walter Scott, por Ediouro. Tamén publicou contos reescritos a partir de traducións de Edgar Allan Poe en 1974 e 1975, que aparentemente foron escritos nun mesmo período e posteriormente reunidos en Histórias Extraordinárias de Allan Poe, por Ediouro, de data non informada.

Traducións da súa obra

A paixão segundo G.H. (1964), traducido para 22 linguas.

No total, a obra de Clarice Lispector recibiu máis de 200 traducións para máis de 10 idiomas, do checo ao xaponés, sendo máis de 179 traducións integrais de libros e 25 de contos publicados en xornais. Os seus libros máis traducidos son principalmente novelas:A hora da estrela, con 22 traducións; A paixão segundo G. H., tamén con 22; Perto do coração selvagem, con 18; Laços de família, con 16; e Uma aprendizagem ou O livro dos prazeres, con 15.

As traducións foron iniciadas pronto despois do inicio da súa carreira literaria e recibiron unha boa acollida da crítica especializada, sendo os idiomas con máis tradución o español, o inglés e o francés.

En 1954, o seu primeiro libro a ser traducido foi lanzado en Francia: Perto do coração selvagem, en tradución de Denise-Teresa Moutonnier pola editora Plon. A tradución desagradou Clarice, que enviou reclamacións sobre erros ao editor, Pierre de Lescure, mais acabou por preferir finxir que a tradución nunca existiu. En 1955, veu a primeira tradución para o español: Água viva, por Haydeé Yofre para a Sudamericana. En 1961, a primeira para o inglés: A maçã no escuro, por Gregory Rabassa para a editora da Universidade de Texas.

En 1963, tivo a súa primeira tradución para o alemán como a primeira tradución dun dos seus libros de contos: Laços de família, por Marianne Eyre, Margareta Ahlberg e Arne Lundgren, para a Norstedts. En 1964, tamén para o alemán: A maçã no escuro, por Curt Meyer-Clason para a Classen. En 1966, dúas das súas obras son traducidas para o alemán: Onde estivestes de noite? por Sarita Brandt para a Suhrkamp; e o conto A imitação da rosa por Curt Meyer-Clason para a Claassen.

En 1969, A paixão segundo G. H., para o español, por Juan García Gayo para a Monte Avila. En 1973, a primeira para o checo: Perto do coração selvagem, por Přeložila Pavla Lidmilová para a Odeon; e tamén o primeiro libro de contos traducido para o español, Laços de família, por Haydeé Yofre Barroso para a Sudamericana.

En 1974, dúas traducións para o español: A maçã no escuro, por Juan García Gayo para a Sudamericana; e o conto infantil O mistério do coelho pensante, por Mario Trejo para a De La Flor.

En 1975, outras dúas para o español: Uma aprendizagem ou o livro dos prazeres, por Juan García Gayo para a Sudamericana; e A via crucis do corpo, por Haydeé Yofre Barroso para a Santiago Rueda.

En 1977, ano da súa morte, ten tres obras traducidas: A paixão segundo G. H. para o inglés, por Jack H. Tomlins para a Knopf; Perto do coração selvagem para español, por Basilio Losada para a Alfaguara; e o conto Uma esperança, de Felicidade clandestina, para o español, baixo o título de La araña, por Haydeé Yofre Barroso para a Corregidor.

Despois da súa morte, a súa obra popularizouse cada vez máis, alcanzando un ápice na década de 1980, con case dúas traducións por ano, despois do cal recibiu unha nova tradución practicamente todos os anos.

Despois de traducións por diversos tradutores para diversas tradutoras, editoras específicas comezaron un proceso de edición con criterio das súas obras, con tradución e proxecto gráficos padronizados, dando un novo ápice de tradución da obra de Clarice Lispector, iniciado na década de 2000 e que aínda continúa.

Das novas traducións destácase a serie liderada por Bejamin Moser para a editora británica Penguin Books na década de 2010, que foi iniciada coa publicación da biografía Why this world, en 2011, e tiña como intención traducións máis fieis que as anteriores. O obxectivo da serie, de acordo con Moser, que convidou outros catro tradutores para a tarefa, é facilitar ao público anglófono traducións máis fieis que as anteriores, que tentarían corrixir certas características da escrita da autora.

A serie forma parte doutra maior dedicada á difusión da literatura latina e foi publicada en 2014, contando con catro traducións: Perto do coração selvagem, pola tradutora australiana Alison Entrekin; Água viva, polo editor Stefan Tobler; A paixão segundo G. H., pola poeta e académica Idra Novey; Um sopro de vida, polo profesor universitario brasileiro Johnny Lorenz; e A hora da estrela, por Moser.

Traducións ao galego

• Estíbaliz Espinosa traduciu Felicidade clandestina.
• Felicidade clandestina (2024), tradución de Moisés Barcia. Contén varios relatos. Aira Ed.

Libros

Artigo principal: Lista de obras de Clarice Lispector.

Romance Perto do coração selvagem (1943) O lustre (1946) A cidade sitiada (1949) A maçã no escuro (1961) A paixão segundo G. H. (1964) Uma aprendizagem ou o livro dos prazeres (1969) Água viva (1973) Um sopro de vida (1978) Novela A hora da estrela (1977) Contos Laços de família (1960) A legião estrangeira (1964) Felicidade clandestina (1971) Onde estivestes de noite? (1974) A via crucis do corpo (1974) O ovo e a galinha (1977) A bela e a fera (1979)

Literatura infantil O mistério do coelho pensante (1967) A mulher que matou os peixes (1968) A vida íntima de Laura (1974) Quase de verdade (1978) Como nasceram as estrelas (1987) Crónicas Para não esquecer (1978) A descoberta do mundo (1984) Correspondencia Correspondências (2002) Minhas queridas (2007) Entrevistas Entrevistas (2007) Artigos de xornais Outros Escritos (2005) Correio Feminino (2006) Só para mulheres (2006)

Notas

Referencias

Véxase tamén

Bibliografía

• Lispector, Clarice (1954). Près du coeur sauvage. Paris: Plon. 
• Lispector, Clarice (1955). Agua viva. Buenos Aires: Sudamericana. 
• Lispector, Clarice (1961). The apple in the dark. Austin: University of Texas. 
• Lispector, Clarice (1964). Der apfel im dunkeln: roman. Hamburg: Claassen. 
• Lispector, Clarice (1966). Wo warst du in der nacht. Frankfurt am Main: Suhrkamp. 
• Lispector, Clarice (1966). Die nachahmung der rose: erzählungen. Hamburg: Claassen. 
• Lispector, Clarice (1973). Blízko divokého srdce života. Praha: Odeon. 
• Lispector, Clarice (1963). Familjeband. Stockholm: Norstedts. 
• Lispector, Clarice (1974). El mistério del conejo que sabia pensar: cuento policial para chicos. Buenos Aires: De La Flor. 
• Lispector, Clarice (1973). Lazos de família: cuentos. Buenos Aires: Sudamericana. 
• Lispector, Clarice (1974). La manzana en la obscuridad. Buenos Aires: Sudamericana. 
• Lispector, Clarice (1975). Um aprendizaje o el libro de los placeres. Buenos Aires: Sudamericana. 
• Lispector, Clarice (1975). El via crucis del cuerpo. Buenos Aires: Santiago Rueda. 
• Lispector, Clarice (1977). The passion according to G.H. New York: Knopf. 
• Lispector, Clarice (1977). Cerca del corazón salvaje. Madrid: Alfaguara. 
• Lispector, Clarice (1977). La araña. Buenos Aires: Corregidor. 
• Lispector, Clarice (2014). Hour of the Star. United Kingdom: Penguin Classics. ISBN 9780141392035. 
• Lispector, Clarice (2014). Breath of Life. United Kingdom: Penguin Classics. ISBN 9780141197371. 
• Lispector, Clarice (2014). Agua Viva. United Kingdom: Penguin Classics. ISBN 9780141197364. 
• Lispector, Clarice (2014). Passion According to G.H. United Kingdom: Penguin Classics. ISBN 9780141197357. 
• Lispector, Clarice (2014). Near to the Wildheart. United Kingdom: Penguin Classics. ISBN 9780141197340. 
• Selton, Anya (1963). Matriz de bravos. Ypiranga. 
• Chagal, Bella (1973). Luzes acesas. Nova Fronteira. 
• Elgozy, Georges (1976). O blefe do futuro. Artenova. 
• Abrahams, Jean-Jaques (1978). O homem do gravador. Nova Fronteira. 
• Christie, Agatha (1987). Cai o pano: o último caso de Poirot. Record. 
• Swift, Jonathan (1973). Viagens de Gulliver. Abril Cultural. 
• Filding, Henry (1973). Tom Jones. Abril Cultural. 
• Verne, Júlio (1980). A ilha misteriosa. Abril Cultural. 
• Poe, Edgar Allan. Histórias Extraordinárias de Allan Poe. Ediouro. 
• Scott, Walter (1970). O talismã. Ediouro. 
• Ferreira, Teresa Cristina Montero (1999). Eu sou uma pergunta: Uma biografia de Clarice Lispector. Río de Xaneiro: Rocco. 
• Gilio, Maria Esther (1976). Tristes trópicos: Com Clarice Lispector en Rio. Triunfo. 
• Gotlib, Nádia Battella (2008). Clarice - Fotobiografia. São Paulo: Editora da Universidade de São Paulo. ISBN 9788570606891. 
• IMS (2004). Clarice Lispector. Cadernos de Literatura Brasileira. Volume 7. Instituto Moreira Salles. 
• Lispector, Clarice (1994). A descoberta do mundo. Río de Xaneiro: Francisco Alves. 
• Lispector, Clarice (2005). Outros Escritos. Río de Xaneiro: Rocco. 
• Lispector, Elisa (2006). No exílio. São Paulo: José Olympio. ISBN 8503008629. 
• Lispector, Elisa (2012). Retratos antigos. UFMG. ISBN 8570419384. 
• Lockhart, Darrell B. (2013). Jewish Writers of Latin America: A Dictionary. Routledge. 
• Moser, Benjamin (2011). Clarice, uma biografia. Cosac Naify. ISBN 9788575037669. 
• Singer, Isidore; Cyrus, Adler (1906). The Jewish Encyclopedia: A Descriptive Record of the History to the Present Day: Agricultural Colonies in the Argentine Republic 12. New York: Funk & Wagnalls. 

Outros artigos

• Existencialismo

Ligazóns externas

• Biografía
• Gotlib, Nádia Battella. Clarice Fotobiografia
• Arquivo pessoal da escritora, localizado na Fundação Casa de Rui Barbosa
• Conto: "Mineirinho". Por Clarice Lispector.