Gramática do interlingue

---

Este artigo é, polo de agora, só un bosquexo. Traballa nel para axudar a contribuír a que a Galipedia mellore e medre.

---

O interlingue, é un idioma auxiliar internacional creado en 1922 por Edgar de Wahl, quen buscou lograr a máxima regularidade gramatical e manter un carácter natural. O vocabulario baséase en palabras prexistentes de varios idiomas e un sistema de derivación que utiliza prefixos e sufijos recoñecibles.

Alfabeto

A (a), B (be), C (ce), D (de), E (e), F (ef), G (ge), H (ha), I (i), J (jot), K (ka), L (el), M (em), N (en), O (o), P (pe), Q (qu), R (er), S (es), T (te), U (u), V (ve), W (duplic ve), X (ix), Y (ypsilon), Z (zet)

As letras pronúncianse como en galego, excepto:

• c antes de e, i, e pronúnciase como ts, no resto de casos, como k;
• g ande de e, i, e pronúnciase como j en francés, no resto dos casos, como a g de gato;
• h pronúnciase como en inglés;
• j como en francés;
• q pronúnciase como en alemán e inglés;
• t pronúnciase ts antes de ia, ie, io, iu, no resto de casos, como en español;
• v como en inglés;
• x = ks;
• z = ds;
• zz = ts (como en pizza en italiano);
• ch como a ch andaluza ou como k antes de consoantes

Artigo

Como o inglés, o occidental ten un artigo determinado e outro indeterminado. O artigo determinado é li, e o indeterminado, un.

O final do artigo determinado pódese cambiar a lo (masculino), la (feminino), lu (neutro), lis (plural), los (masculino plural), e las (feminino plural). Destas formas, as máis comúns son lu e lis: lu é igual que o lo do español, como en Ne li aprension de un lingue es lu essential, ma su usation (O esencial dun idioma non é a súa aprendizaxe senón o seu uso) e lis úsase con palabras que son difíciles de escribir en plural como lis s (as eses).

Substantivos

O plural faise engadindo -s despois dunha vocal, ou -es despois da maioría de consoantes. Para evitar cambios de pronuncia e de acentuación, ás palabras que terminan en -c, -g e -m só se lles engade unha -s: un libre, du libres, un angul, tri angules, li tric, li trics, li plug, li plugs, li album, pluri albums, li tram, du trams.

Pronomes persoais

Galego	Suxeito	Obxecto	Posesivo	Determinante posesivo
eu	yo	me	mei	mi
ti	tu	te	tui	tu
el	il	le	sui	su
ela	ella	la
iso	it
nós	noi	nos	nostri	nor
vós	vu	vos	vestri	vor
eles	illos	los	lor	lor
elas	ellas
eles (xeral)	ili

Verbos

Tempos simples

	Forma	Interlingue	Inglés	Notas
Infinitivo	ar / er / ir	amar / decider / scrir	to love / to decide / to write
Presente	a / e / i	yo ama / decide / scri	I love / decide / write
Pasado	-t	yo amat / decidet / scrit	I loved / decided / wrote	stress thus falls on the last syllable: yo amat
Futuro	va + inf.	yo va amar / decider / scrir	I will (shall) love / decide / write	va on its own is not a verb (to go = ear or vader)
Condicional	vell + inf.	yo vell amar / decider / scrir	I would love / decide / write	Also used for hearsay: Un acusation secun quel il vell har esset... - An accusation alleging him to have been... (lit. an accusation according to which he would have been...)
Imperativo	a! / e! / i!	ama! / decide! / scri!	love! / decide! / write!	Imperative of esser is esse.

Correlativos

	Para interrogar	Para mostrar	Indeterminado	Negación	Ningunha indicación	Total
Cantidade	quant	tant	alquant	nequant	quantcunc	totmen
Tempo	quande	tande	alquande	nequande	quandecunc	sempre
Lugar	u?	ta, ci	alcú	necú	úcunc	partú
Persoas	qui	ti	alqui	nequi	quicunc	omni
Cousas	quo	to	alquo	nequo	quocunc	omno
Persoas e cousas	quel	tel	alquel	nequel	quelcunc	chascun
Calidade	qual	tal	alqual	nequal	qualcunc
Modo	quam	tam	alquam	nequam	quamcunc

Adverbios

O interlingue ten adverbios primarios e adverbios derivados. Os adverbios primarios non se xeran a partir doutras partes do discurso e, por tanto, non se forman usando terminacións especiais: tre (moi), semper (sempre), etc.

Os adverbios derivados fórmanse agregando o sufixo -men a un adxectivo (rapid = rápido, rapidmen = rapidamente), relacionado co francés - ment, a español -mente e outros. A terminación - men inspirouse no francés provenzal e falado (que non pronuncia a t en -ment) e elixiuse sobre -mente para evitar conflitos coa terminación do substantivo - ment e outros substantivos no idioma derivados do tempo pasado en -t.​ Os adxectivos poden usarse como adverbios cando o sentido é claro:​

Il ha bon laborat = Traballou ben

Noi serchat long = Buscamos moito tempo

Formación de palabras

Derivación

Artigo principal: Regula de De Wahl.

Un exemplo de derivación tomado da revista Cosmoglotta.

Diagrama de fluxo mostrando a derivación de nomes a partir de verbos usando a Regra de Wahl.

A aplicación da regra de De Wahl aos verbos, e o uso de numerosos sufixos e prefixos, creouse para resolver as irregularidades coas que os creadores doutros proxectos lingüísticos anteriores ao occidental infestaran as súas obras. Estes víronse obrigados a elixir entre regularidade e formas antinaturais, ou irregularidade e formas naturais. A opinión predominante antes da súa aplicación era que as formas naturais debían sacrificarse co fin da regularidade, mentres que aqueles que optaban polo naturalismo víanse obrigados a admitir numerosas irregularidades ao facelo ( Idiom Neutral, por exemplo, tiña unha lista de 81 verbos con radicais especiais​ usados ao formar derivados), un paradoxo resumido por Louis Couturat en 1903 da seguinte maneira:

En resumo, un atópase fronte á antinomia de que as palabras que son internacionais non son regulares e as palabras que son regulares non son internacionais; a opinión predominante [de naturalistas como Julius Lott e de Wahl] era que a regularidade debía sacrificarse pola internacionalidade na formación das palabras.

As regras creadas por de Wahl para resolver isto describíronse por primeira vez en 1909​ nas Discusións da Academia pro Interlingua de Peano e son as seguintes:

1. Se despois da eliminación de -r ou -er do infinitivo, a raíz termina en vogal, agrégase a -t final. Crear (crear), crea/t-, crea/t/or, crea/t/ion, crea/t/iv, crea/t/ura.
2. Se a raíz termina nas consoantes d ou r, transfórmanse en s: decid/er (decidir), deci/s-, deci/s/ion deci/s/iv. Adherer (adherirse), adhe/s-, adhe/s/ion.
3. En todos os demais casos, con seis excepcións, a eliminación da terminación dá a raíz exacta: duct/er, duct-, duct/ion.

Unha vez aplicadas estas regras, o occidental quedou con seis opoñas excepción. Son:

1. ced/er, cess- (concesión)
2. sed/er, sess- (sesión)
3. mov/er, mot- (moción)
4. ten/er, tent- (tentación)
5. vert/er, vers- (versión)
6. veni/r, vent- (advento)

Os sufixos agréganse á raíz verbal ou ao tema presente do verbo (o infinitivo menos - r). Un exemplo disto último é o sufijo - ment: move/r, move/ment (non movetment), experi/r, experi/ment (non experimentment) e -ntie (inglés -nce): tolera/r (tolerar), tolera/ntie, existe/r (existir), existe/ntie.

Afixos

affix	meaning	affixed to	before affix	after affix	notes
-abil/-ibil	able	verbal root	posser (to be able)	possibil (possible)	-abil for -ar verbs, -ibil for -er and -ir verbs
-ada/-ida	-ade	verbal root	promenar (to stroll)	promenada (a walk, a promenade)	-ada for -ar verbs, -ida for -er and -ir verbs
-ach-	pejorative	verbal root	criticar (criticize)	criticachar (complain, whine)
-ar	general verb	noun, adjective	sicc (dry)	siccar (to dry)	General verb final in most cases for all modern verbs
-ard	pejorative noun suffix	verbal root	furter (steal)	furtard (thief)
bel-	kinship by marriage	noun	fratre (brother)	belfratre (brother-in-law)
des-	cessation	various	infectar (infect) avantage (advantage)	desinfectar (disinfect) desavantage (disadvantage)
dis-	separation, dispersion	various	membre (member) semar (sow, seminate)	dismembrar (dismember) dissemar (disseminate)
-er-	doer of verb	verbal root	lavar (wash)	lavere / lavera / lavero (washer)	-a or -o to specify female or male gender
-ette	diminutive	noun	dom (house)	domette (cottage)
ex-	ex-	noun	presidente (president)	expresidente (ex-president)
ho-	this	noun	semane (week)	ho-semane (this week)
-illio	caressive	noun	fratre (brother)	fratrillio (bro)	affixed to male nouns
ín-	in-, un-, etc.	adjective	credibil (believable)	íncredibil (unbelievable)
-innia	caressive	noun	matre (mother)	matrinnia (mom/mommy)	affixed to female nouns
-ion	-ion	perfect theme	crear (create)	creation (creation)
-iv	-ive	perfect theme	exploder (explode)	explosiv (explosive)	perfect theme: explod-er → explod → explos
-ment	-ment	present theme	experir (to experience)	experiment (experiment)
mi-	half	noun	fratre (brother)	mifratre (half-brother)
mis-	false (mis-)	various	comprender (understand)	miscomprender (misunderstand)
non-	non-	noun	fumator (smoker)	nonfumator (non-smoker)
-ntie	-nce	present theme	tolerar (tolerate) experir (to experience)	tolerantie (tolerance) experientie (experience)	-ir verbs add an e: ir → ientie
-or	-er, -or	perfect theme	distribuer (distribute)	distributor (distributor)
-ori	-ory	perfect theme	currer (run)	cursori (cursory)	perfect theme: curr-er → curr → curs
per-	through, all the way	verb	forar (pierce)	perforar (perforate)
pre-	before	various	historie (history)	prehistorie (prehistory)
pro-	to the front	verb	ducter (lead)	producter (produce)
re-	re-	verb	venir (come)	revenir (return)
step-	step-	noun	matre (mother)	stepmatre (stepmother)
-ura	-ure	perfect theme	scrir (write)	scritura (scripture)

Véxase tamén

Bibliografía

• Haas, Fritz. 1956. Grammatica de Interlingue in Interlingue. Interlingue-Servicie Winterthur (Svissia). [1] (en interlingua)
• Rodriguez, José María. 1999. Breve gramática de Interlinguie/Occidental en Gazeto Andaluzia (órgano oficial da Asociación Andaluza de Esperanto) N° 57 marzo 1999. [2] (en esperanto)