Laticífero

Extracción de látex dunha árbore de *Hevea brasiliensis* (árbore do caucho).

En Botánica, denomínase laticífero a unha estrutura que segrega látex, un líquido mesto, cremoso, xeralmente de aspecto branco-leitoso (como en Euphorbia) ou outras veces transparente (como en Allium) ou coloreado (amarelo en Argemone). A función dos laticíferos non está clara, pero podería ser un sistema interno de excreción, ou de defensa. A secreción é intracelular. A natureza do látex é moi variada; a matriz acuosa pode conter carbohidratos, ácidos, sales, alcaloides, lípidos, taninos, mucilaxes, gomas, proteínas, vitaminas, grans de amidón, cristais etc.

Hai laticíferos nun xénero de Pteridophyta (Regnellidium) e nunhas 12.500 especies de 900 xéneros de dicotiledóneas e monocotiledóneas. Son característicos de varias familias, tales como: Asclepiadaceae, Apocynaceae, Caricaceae, Euphorbiaceae e Papaveraceae.

Os laticíferos liberan o látex ao cortalos, xa que están turxentes e en equilibrio osmótico co parénquima que os rodea, e flúen cara a zona do corte, onde se perdeu a turxencia.

Distribución na planta

Xeralmente están distribuídos por toda a planta, pero poden quedar limitados a certos tecidos. Son moi freceuntes nos talos, pero tamén nas follas, e algunhas veces poden aparecer na raíz e froitos.

Nos laticíferos non artículados xeralmente os tubos principais están na parte externa do cilindro vascular, pero poden ramificarse á medula, cótex e chegar á epiderme. Nas follas seguen os tecidos vasculares e ramifícanse no mesofilo ata a epiderme.

Os laticíferos articulados están asociados ao floema. Aos pelos epidérmicos dos invólucros florais das cicoriáceas chegan laticíferos. Os laticíferos de Papaver somniferum están asociados ao floema e desenvólvense tamén no mesocarpo do froito, de onde se extrae o seu látex (opio). En monocotiledóneas como Musa están asociados ao tecido vascular e tamén no córtex, pero en Allium están separados do tecido vascular e están preto da superficie de follas e escamas.

Clasificación

Son un grupo moi heteroxéneo, non só desde o punto de vista metabólico, senón tamén desde o punto de vista da súa anatomía e ontoxenia. Clasifícanse en dous tipos: os que están feitos dunha soa célula, que se chaman non articulados, e os que están formados por moitas células, denominados articulados.

Laticíferos non articulados

Son células normalmente moi longas, estendidas desde a raíz ás follas, xeralmente en tecidos parenquimáticos, aínda que poden atravesar o xilema e floema. En Ficus poden chegar ata a cutícula. As súas paredes son celulósicas, con hemicelulosas e substancias pécticas. Frecuentemente son multinucleadas, e manteñen un metabolismo activo mentres os tecidos que as rodean permanezan vivos. O citoplasma forma unha delgada capa parietal, que pode conter grans de amidón de diversas formas. Necesitan permanecer vivas para poder crecer e invadir novos tecidos. O látex está nun gran vacúolo central ou en varios; a secreción é écrina. Nalgunhas especies os laticíferos son non ramificados: Cannabis (Moraceae), Urtica (Urticaceae), Vinca (Apocynaceae). O ápice das células chega ata a veciñanza dos meristemas, e decote invade os tecidos acabados de formar, por crecemento intrusivo. Xeralmente non presentan comunicacións intercelulares. Unha vez instaladas nos tecidos, o seu crecemento é simplástico co resto das células. Noutras especies os laticíferos son ramificados, formando unha extensa rede: Asclepiadaceae, Ficus (Moraceae), Nerium (Apocynaceae), Euphorbia e Jathropha (Euphorbiaceae). En Asclepias syriaca e Nerium oleander comprobouse que os laticíferos conteñen pectinase; crese que este encima se excreta nos ápices da célula, para abrandar a lámina media da parede celular nos tecidos que serán invadidos. As células iniciais destes laticíferos pódense ver xa no embrión, como en Cryptostegia, Nerium oleander e Euphorbia. Nalgunhas plantas fórmanse novas iniciais en tecidos novos; así unha planta adulta terá máis laticíferos ca unha plántula.

Laticíferos articulados

Son cadeas de células laticíferas, conectadas entre si. En Allium cada célula conéctase coas veciñas por plasmodesmos; noutros casos como en Musa hai verdadeiras perforacións na parede común, de maneira que o laticífero maduro se parece a un vaso do xilema. Cando a parede terminal está completamente ocupada pola perforación pódense confundir con laticíferos non articulados. En moitos laticíferos articulados, o protoplasma dexenera no estadio final de desenvolvemento, ou sexa que a secreción é holócrina. Nalgunhas especies, os laticíferos son articulados non anastomosados, como en Allium (Alliaceae), Musa (Musaceae), Manilkara zapota (Sapotaceae), Ipomoea (Convolvulaceae). O seu desenvolvemento ten lugar pola continua desdiferenciación de células parenquimáticas en células laticíferas nos extremos. A medida que as novas células se diferencian en laticíferas fórmanse as perforacións que as comunican coas células máis vellas. Primeiro, a parede transversal primaria engrosa e incha, logo disólvese a lámina media, e por último establécese unha verdadeira perforación que comunica o citoplasma das dúas células veciñas.

Noutras especies os laticíferos son articulados anastomosados, porque os laticíferos se fusionan uns con outros, formando unha rede tridimendional que atravesa a planta enteira: Argemone, Papaver (Papaveraceae), Carica (Caricaceae), Cichorium, Lactuca, Taraxacum kok-saghyz (Compositae), Hevea, Manihot (Euphorbiaceae). A fusión entre laticíferos veciños ocorre tamén por diferenciación de células parenquimáticas en laticíferas, formando unha ponte. En Hevea brasiliensis, a árbore da cal se extrae o caucho, os máis importantes están no floema e córtex. A extracción realízase por sangrado facendo cortes oblicuos cun coitelo especial, nun ángulo de máis ou menos 30°, de esquerda a dereita. O caucho está presente no citoplasma, en glóbulos complexos chamados lutoides, de 1-5 µm de diámetro e rodeados por unha membrana. Constitúe ata un 30% do látex de Hevea.

Véxase tamén

Bibliografía

Strassburger, E. 1994. Tratado de Botánica. 8va. edición. Omega, Barcelona, 1088 p.
Esau, K. 1976. Anatomía Vegetal. Omega. Páxinas 346-362. ISBN 84-282-0169-2.
Mahlberg P. G. 1993. Laticifers - an historical perspective. Botanical Review 59: 1-23