Wikipedia:A Galipedia, unha ferramenta para a aprendizaxe e o ensino

Esta páxina é un ensaio, non se trata dunha política ou guía oficial.

Contén recomendacións ou opinións dun ou máis usuarios da Wikipedia. Algúns ensaios representan normas e usos amplamente aceptados pola comunidade, mentres que outros só representan puntos de vista minoritarios. Os ensaios teñen unha función orientativa e informativa, mais en ningún caso normativa.

A Galipedia, unha ferramenta para a aprendizaxe e o ensino é unha proposta para a presentación da Galipedia e a Wikipedia en xeral no ámbito educativo. Foi desenvolvida por Usuario:Agremon con motivo da exposición sobre a Galipedia / Wikipedia realizada para Inforensino 2007 (Inforensino07), o 14 de setembro de 2007. Outra versión foi presentada nas I Xornadas de software libre no ensino (Ourense, 20 de outubro de 2007).

Hoxe en día as aulas estanse a abrir ó mundo a través das NTIC dispoñibles pola sociedade. Aquí quere presentarse, dentro da diversidade dos posibles, un dos recursos dispoñibles, amosando que é, cal é a súa filosofía e algunha das súas posibilidades educativo/formativas.

Introdución: Que é a Galipedia / Wikipedia?

A galipedia é a rama galega da wikipedia, enciclopedia libre, aberta, colaborativa e multilingüe baseada na tecnoloxía wiki, e polo tanto, acumulativa. Colaboración, apertura, crecemento, calidade, son verbas que de xeito separado poden axudar a definir a wikipedia, e por xunto expresan o seu sentido.

Este é un proxecto internacional feito coas achegas de milleiros de voluntarios, co propósito de facer unha enciclopedia libre, accesible, colaborativa e de balde en moitos idiomas. O obxectivo é a plena transmisión da sabedoría e o coñecemento sen restricións editoriais nin comerciais. O desenvolvemento da Wikipedia está aberto a toda persoa con acceso mediante un navegador web interesada en contribuír.

A Wikipedia ten edicións en máis de 200 linguas das cales 28 superan os 100 000 artigos, e segue aumentando. A versión inglesa é a maior enciclopedia mundial, con máis de 3 000 000 de artigos. A versión galega naceu o 8 de marzo de 2003, e na actualidade conta con 217.414 artigos.

É un dos proxectos da Fundación Wikimedia, irmán doutros como wikilibros, Galizionario, etc, con características semellantes pero adicados a outras orientacións.

Características

Existen tres características esenciais do proxecto Wikipedia que definen conxuntamente a súa función na web:

É unha enciclopedia, entendida como soporte que permite a compilación, o almacenamento e a transmisión da información de forma estruturada.
É unha wiki, polo que, con pequenas excepcións para optimizar a súa xestión, pode ser editada por calquera.
É de contido aberto e utiliza a licenza GFDL (GNU Free Documentation License).

Tamén se pode definir a partir do que non é:

Un dicionario. Neste sentido compleméntase co Galizionario ou con Wikispecies;
Un xornal. O proxecto irmán correspondente é Wikinoticias;
Un almacén de textos no dominio público, como Galifontes.
Unha colección de citas ou frases célebres, das que se dispón en Galicitas.
Unha colección de imaxes (aínda que as teña). Elas están en Commons;
Unha colección de receitas, manuais ou libros en xeral Galilibros;
Unha fonte primaria, pois toda enciclopedia colle outras fontes como tales;
Unha zona de probas (aínda que dispón dunha zona de probas para facer pequenas experiencias);
Un foro de debate, pois trátase de obter artigos obxectivos (aínda que dispón dunha zona de discusión sobre o funcionamento propio da Galipedia);
Un almacén de vínculos a outros sitios, pois non é un portal de anuncios.

Como se presenta?

Wikipedia posúe unha contorna bastante intuitiva. Os elementos fundamentais son:

A Caixa de navegación: xusto debaixo do logo, posúe as ligazóns:

Portada: leva á páxina principal
Portal da comunidade: páxina de traballo dos wikipedistas; indícanse as tarefas pendentes, acontecementos, etc.
Actualidade: con noticias relevantes. Na galipedia trata sobre a propia historia da enciclopedia.
Cambios recentes: permite ver en tempo real os cambios no contido de Wikipedia.
Artigos de Calidade: Artigos que a comunidade da Galipedia considerou especialmente valiosos, de entre os miles que compoñen a Galipedia.
Páxina aleatoria: abre un artigo ó chou.
Axuda: páxina con ligazóns a distintos temas de axuda.
Doazóns: explica como contribuír economicamente á Fundación Wikimedia.

Caixa de procura: permite ir ou buscar un artigo.

A Caixa de Ferramentas: con distintos tipos de ferramentas útiles para os wikipedistas;

As interwikis, ou ligazóns wiki a outras linguas: ligazóns do mesmo artigo noutros idiomas.

As Pestanas: situadas na parte superior, permiten interactuar co artigo. Os usuarios non rexistrados só verán as catro primeiras:

Artigo: é a que aparece por defecto para a consulta do artigo
Discusión: páxina onde os usuarios deixan os seus puntos de vista referentes ao artigo. Son auténticos espazos de discusión centrada no artigo de referencia; no caso das páxinas de usuario, esta pestana é a zona de comunicación que utilizarán outros usuarios para os seus comentarios, consellos, peticións de axuda, etc.
Editar: permite pasar ao modo edición.
Historial: lista todas as edicións do artigo, con distintos datos de cada unha delas.
Mover: permite cambiar de nome un artigo.
Vixiar/Deixar de vixiar: engade ou quitación un artigo da lista dun usuario.

As Categorías: situado na parte inferior, enlaza coas distintas categorías á que pertence o artigo.

Como se varían os artigos? Modo edición. Accédese ao seleccionar a pestana "Editar". É similar a un procesador de texto plano co código wiki. Posúe unha serie de ordenanzas de edición na parte superior que pode ampliarse. Tamén aparecen os seguintes posibilidades na parte inferior:

Gravar a páxina.
Mostrar previsualización: utilízase para ver como quedan os cambios antes de gravar a páxina.
Mostrar cambios: mostra os cambios realizados.

Ten cabida a Galipedia na aula?

Son moitas as cuestións que o personal docente se pode preguntar ao respecto.

Preguntas básicas diversas

A Galipedia, e a Wikipedia en xeral, pode ter moios xeitos de utilidade para as actividades escolares; é dicir, que hai motivo para facerse preguntas sobre ela, como as diversas cuestións plantexabeis sobor do papel a desenvolver por unha enciclopedia cunha licenza que permite reproducir o seu contido. A súa potencia como ferramenta, en xeral ou en particular na educación, aumentará coa propia actividade.

En canto ás ideas, conceptos como dominio público, GNU, Creative Commons, copyleft, e contribución voluntaria para beneficiar á sociedade poden ser ideas únicas básicas en educación. Coa Wikipedia, os educadores poden investigar novos conceptos educativos basados na solidariedade, o apoio mutuo e o traballo cooperativo.

Unha pregunta recurrente é: É a Wikipedia precisa e fiable?. A resposta debe ser 'En xeral, si'. O seu propio desenvolvemento, con crecemento e mellora e revisións continuos, mellora ao tempo de xeito continuo a súa fiabilidade como enciclopedia, ofrecendo co tempo máis temas e artigos máis detallados. Os colaboradores están constantemente comparando o que len co que saben, e corrixen ou amplían os artigos, incrementando así pouco a pouco a súa precisión e profundidade. De xeito natural, os artigos máis editados resultan máis fiables. Ademais, a miúdo os textos iniciais son transcrición ou tradución doutras enciclopedias libres ou de fontes de dominio público, orixe xa depurada que van actualizando os sucesivos editores. A Wikipedia é cada vez máis citada como orixe informativa.

Non obstante, calquera pode ir a case calquera páxina e modificala introducindo información incorrecta, e aínda crear un novo artigo con contido constituído por mentiras ou medias verdades. Mais, probablemente esa información non permaneza moito tempo. Moitos usuarios rastrexan as listas de contribucións (especialmente as de artigos que poden resultar polémicos) e borran ou reverten axiña as achegas que evidentemente sexan erróneas. Compróbanse os cambios recentes, sobre todo os de usuarios anónimos; os usuarios rexistrados contan cunha «Lista de seguimento» na que aparecen rexistradas as modificacións dos artigos que antes seleccionara o usuario. É común que unha entrada se atope na «Lista de seguimento» de varios colaboradores. Se un usuario anónimo ou un usuario relativamente novo cambia algún dato sen xustificalo, é probable que provoque alarma. Os editores vandálicos poden ver vetada a edición (a parte de ver revertidos os seus cambios ou entradas enteiras), como xa ten ocorrido moitas veces na Galipedia. Mesmo a IP de centros educativos, aínda que gozan de preferencia e 'discriminación positiva' por parte dos administradores^[2].

Pero a Wikipedia, a pesar dun estruturado sistema de permisos en función da tecnoloxía e do traballo, e como calquera cousa construída polo ser humano, non é perfecta. Case con toda certeza pode dicirse que hai información incorrecta, nalgún lugar non identificado aínda. Polo tanto, se estás a usar a Wikipedia para unha investigación ou para un traballo escolar, sempre deberás verificar a información contrastándoa con outra fonte, tal como se debera facer en calquera outra situación.

Poden os estudantes citar Wikipedia nas súas tarefas escolares? Depende do criterio do profesorado. A mellor política de referencia bibliográfica en calquera texto é ter máis dun recurso de consulta. A Galipedia pode ser un lugar excelente para empezar a buscar información. O profesorado podería preguntar ao alumnado o que fixeron para verificar a información que consultaron en Wikipedia. Mediante buscadores como Google, os estudantes poden comparar de xeito doado os contidos de Wikipedia coa información doutras páxinas web. Tamén poden comparar a información na versión de Wikipedia nun idioma coa información que haxa noutra versión de Wikipedia, así como tamén se pode comparar con outras enciclopedias na rede (como a 'Enciclopedia Libre') ou fóra dela ou libros. Ademais, a maior parte dos mellores artigos teñen seccións, por exemplo «referencias», «bibliografía de consulta» ou «ligazóns externas», que normalmente conteñen información que permite acceder a máis fontes.

Cando o estudante desexe coñecer a autoría dos artigos, pode dirixirse ao «historial» do artigo, onde aparecen recollidas as ligazóns ás páxinas dos usuarios que contribuíron ó mesmo. No historial tamén se pode comparar as distintas achegas co fin de saber quen contribuíu con determinadas partes do artigo. Ademais, existe un rexistro das contribucións de cada usuario accesible desde unha ligazón na páxina particular de cada usuario. Cada usuario, ademais de ter a súa páxina persoal onde pode expoñer as súas preferencias ou presentarse á comunidade, ten unha páxina de discusión persoal onde se lle poden deixar mensaxes. Estas funcións poden ser empregadas polo alumnado para comunicarse con calquera usuario. Ademais, se se rexístra o estudante, pode enviar unha mensaxe electrónica a outros usuarios mediante unha ligazón que hai no lateral.

Asemade, polo mesmo sistema, a Galipedia é confiable para xente miúda: non se trata dunha rede social, e as actividades doutros tipos non relacionados coa enciclopedia detéctanse e elimínanse. Porén, o feito de estar en liña implica unha supervisión das actividades por parte do profesorado que non pode ser deixada.

Pode o profesor seguir os cambios realizados por un determinado alumno? Si, se está alcumado, o que permite facer un seguimento do traballo realizado na enciclopedia.

A Wikipedia parece ser sinónimo de wiki, pero hoxe por hoxe hai moitas wikis usadas en educación, ben por centros educativos en conxunto, profesores en particular, agrupacións, etc, e poden verse tanto exemplos (www.feirasdeciencia.wikispaces.com é un intento particular en galego) como sitios de difusión e mellores prácticas (véxase o artigo "necc wikis in classroom web 2 and other", aparecido no blog www.coolcatteacher.blogspot.com en xuño de 2007 (en inglés)), onde se pode observar a chamativa sentenza 'A school that wikis together stays together!' ("A escola que wikea xunta, peromanece xunta!")

Por último neste apartado, cabe preguntar se o uso da Wikipedia responde a algunha teoría educativa. é evidente que non é a única ferramenta-resposta, como tamén ó é que encaixa en diversas teorías, como o construtivismo, ideas parciais como a de 'zona de desenvolvemento próximo' ou mesmo ideas a desenvoltar aínda como o conectivismo.

Ten sentido usar a Galipedia na aula?

Hai xa xente usándoa e ensinando a usala. Tanto receptores de datos como comunicadores. É un instrumento e polo tanto, usable como calquera outro. O grao, as posibilidades ou o xeito de uso dependen do estilo de cada quen. O mesmo plantexamente pode ter o uso de calquera outra enciclopedia, tanto en papel como dixital.

En particular, hai wikiproxectos como a Wikiversidade que están máis orientados á docencia a un determinado nivel, pero poden ter pouca actividade, necesitando de dirección e conxunción de esforzos para unha maior rendibilidade en obxectivos didácticos.

Cabe lembrar que cada quen aprende segundo o seu propio interese e o seu propio estilo de aprendizaxe... o mesmo que segue a ser válida a vella sentenza de 'cada mestriño ten o seu libriño', polo que toca a cada un a valoración final sobre o uso. E, o anterior, tanto en educación (p.ex., o valor da colaboración) como en formación (método para facer integrais).

Polo mundo xa se levaron a cabo diversos proxectos para achegar a Wikipedia ao medio escolar:

En agosto de 2007, en Cataluña fixéronse charlas introdutorias para o profesorado, creouse un grupo on-line (que usaba outros recursos, como blogs) e púxose unha ligazón na web da Consellería de Educación.

Vexa estoutros artigos encol do valor da Wikipedia ou o seu uso educativo:

"Wikipedia in the Classroom: Consensus Among Educators?", artigo de Andy Carvin, 3 de xullo de 2006 (en inglés).
"Wikipedia and my district", artigo de Christopher Craft, 10 de outubro de 2006 (en inglés).
"Wikipedia in Education", artigo en www.teacherjay.wordpress.com, 17 de xullo de 2007 (en inglés).
"Wikipedia: What the critics say", artigo de Angela Newton, 9 de febreiro de 2006 (en inglés).
"Turning Wikipedia into an Asset for Schools", artigo de Andy Carvin, 11 de xullo de 2005 (en inglés).

Estratexias para facer máis rendible o seu uso

A seguir propóñense unha serie de ideas de traballo na aula, colaborativas coa Galipedia, colaborativas a secas ou non colaborativas:

Creación de novos artigos: aínda que a idea principal é que os alumnos desenvolvan artigos relacionados co seu currículo educativo, é probable que moitos destes artigos xa estean creados. Dentro da preparación da clase polo profesor entrará o ver se existen ou non os artigos, ou se merece a pena amplialos (vexa aquí os artigos en progreso). Neste caso poden desenvolverse artigos de historia ou xeografía local, biografías de personaxes ilustres da poboación, etc. Esta suxestión refírese a termos máis de colaboración que do que se entende normalmente por 'uso'.
Traducións doutras Wikipedias: o profesorado de linguas estranxeiras pode propoñer actividades de tradución de artigos noutras linguas, que ou ben non existan na Galipedia, ou ben sexan traballos sinxelos de aumento dos contidos. En coordinación co profesorado doutras materias, poderíanse elixir aqueles temas que se estean desenvolvendo nun momento dado, o que axudaría a un mellor desenvolvemento curricular. Resulta de interese a tradución dos artigos destacados noutras wikipedias e que son de gran calidade.
Lectura de artigos: existen artigos que poden ser escoitados, o que resulta interesante para usuarios que non poidan ver, para estudantes da lingua, etc. Os artigos destacados serían as ideais para gravar a súa lectura, aínda que se pode facer con calquera artigo.
Deseño de imaxes: son moitos os artigos que gañarían en calidade cunha boa imaxe, xa sexan debuxos, esquemas ou fotografías. Os profesores de debuxo, tanto artístico como técnico, poden propoñer que os alumnos suban os seus traballos a Wikimedia Commons para ser utilizados nos artigos da Wikipedia.
Como base enciclopédica en continuo aumento.

No texto Wikilibros y la Universidad Javeriana dise:

En que consiste esta materia e como está estruturada? - Esta materia chámase Introdución á informática e o que se pretende cos wikis é deixar constancia do feito en clase. Isto co fin de que os mesmos estudantes lean, melloren e aporten sobre os contidos dos seus compañeiros para crear un produto colectivo de alta calidade.
Que se esixe? - Publicar todos os traballos que fagamos durante o transcurso do curso e así mesmo ir mellorándoos a medida que se atopen erros para ter cada vez un mellor produto.
Que vos parece ter que facer prácticas nunha materia deste xeito? Resúltavos máis duro, máis interesante...? -É desde logo moito máis interesante porque déixase un legado para que estudantes de futuros semestres poidan complementar e mellorar nosos wikis. Non é máis difícil e é unha excelente forma de compartir coñecemento.
Que mellorariades? -Polo momento a dinámica é excelente. O ideal sería que cando acabaramos a materia sigamos facendo exercicios como por non perder práctica e logo chegar a facer un moi bo wikibook porque o problema é que a materia nada máis dura un semestre; así, sería máis interesante se colaboraramos por afección, gusto ou como o queiran chamar.

Andy Carvin indica no seu artigo "Turning Wikipedia into an Asset for Schools" (en inglés) que como unhas entradas teñen máis calidade e referencias que outras, pódese tomar unha clase e dividila en grupos, dándolles a escoller temas sobre calquera asunto. Poñamos por caso, os cabalos, os golfiños, o voleibol, etc. Despois, déixaselles que procuren información na Wikipedia e que cotexen as fontes dos artigos, se as teñen, collendo cada un unha parte do reseñado no mesmo para verificar, producindo no proceso un rastro que poden ir apuntando en papel ou nun ficheiro. Despois, expónse na clase o resultado das investigacións e auméntanse as referencias e/ou contido, ou ben no seu caso, pode dar lugar a correccións, resultando un traballo tanto de aprendizaxe de uso de fontes múltiples como colaborativo. Aínda pode poñerse na sinatura do historial un selo como 'comprobado polos estudantes'...

Para os educadores, a implicación da xente nova coa Wikipedia proporciona unha oportunidade de examinar a comprensión que teñen da seguridade en liña e ensinar prácticas apropiadas. Os educadores poden utilizar Wikipedia como xeito de ensinar a estudantes a desenvolver a xerarquía de credibilidade (por exemplo, estándar de aprendizaxe 2.10.1 da LOMCE para 1º de Bacharelato), a comprensión lectora (LGB1.10.1, LGB2.1.2, LGB2.1.3), a redacción escrita correcta (LGB2.2.1, LGB2.10.2, LGB2.10.3), esencial para a investigación, tamén cando se fai sobre Internet, ou a incluír nos seus pensamentos a propiedade das ideas (dominio público, licenzas etc). Asemade, corrixir na Wikipedia é unha oportunidade para aprender a corrixir segundo as NOMIG (LGB2.2.5) participar en procesos editoriais colectivos e revisión por pares. E tamén para desenvolver habilidades para a escritura (LGB2.2.1 & al.), equipándose mellor para ter o seu propio estilo, autonomamente (LGB1.10.2) en xéneros más creativos. Ou mesmo para exercitar a neutralidade e a tolerancia nas súas ideas e expresións.

Vexa tamén o curso completo Viquiaules (en catalán)^{[Ligazón morta]} sobre o tema.

Algo que xa hai

Xa existen na Galipedia unha serie de artigos dirixidos ao mundo educativo, de xeito transversal, creados ou en creación:

gl:A ciencia ten nome de muller; Arrigo sobre o papel das mulleres na ciencia, para animar ás mulleres ó estudo científico e estudar e comprender mellor a súa participación na ciencia.

Ciencia, Tecnoloxía e Sociedade; Artigo sobre a interacción entre estes tres compoñentes. Pretende ser unha axuda na materia do mesmo título que máis adiante, cun adecuado desenvolvemento, poida ser movida a outros wikiproxectos.

Galería de paxaros; páxina con fotos de paxaros e ligazóns correspondentes, aproveitable en bioloxía.

Galería de ríos de Galicia; páxina con fotos e conexións a outros recursos sobre ríos, aproveitable en xeoloxía e/ou xeografía.

Hai moitas máis galerías, especialmente as galegas: de dolmens, de cruceiros, de cogomelos, de fauna e flora, de veleiros, de festas, de praias, de graffitis, de hospitais, de montes, de igrexasde moitas e moi diferentes ideas. O conxunto podes atopalo na Categoría:Galerías de imaxes de Galicia. Tamén podes optar por utilizar os recursos da Categoría:Listas, onde habitualmente se achega información máis textual que visual.

Por onde empezar?

Unha idea de como achegarse á Galipedia a nivel de usuario pode ser:

Creación dunha conta de usuario para o centro escolar;
Deseño da páxina de usuario;
Coñecer e utilizar as páxinas de axuda e zona de probas, e imitando o que se pode ver en calquera artigo cando se preme a 'editar', na parte superior.
Consultar con outros wikipedistas; O ambiente adoita ser amable e hai moita xente disposta a axudar aos novos usuarios; podes poñerte en contacto con centros con contas de usuario común (IES Mendiño de Redondela, IES Pazo da Mercé das Neves, IES A Estrada), ou vexa artigos sobre centros educativos, ben sobre institutos galegos de secundaria (como o IES Lamas de Castelo de Carnota ou o IES Porta da Auga de Ribadeo), ben sobre colexios galegos de primaria.
Comentar a idea de colaborar/usar a Galipedia con outros compañeiros ou mesmo alumnos.
Poñerse en marcha!!!

A Galipedia na práctica

Na medida do posible, faranse demostracións e/ou prácticas sobre o uso:

Inscrición, concepto e método.

Capacidades básicas de edición e creación de entradas.

Consideracións.

Asemade, poden consultarse diversas novas para ter unha imaxe máis ampla do tema. Por exemplo (en cada unha dela hai ligazóns a outras novas relacionadas),