Lolita Díaz Baliño
  | |
| Biografía | |
|---|---|
| Nacemento | 6 de xaneiro de 1905 A Coruña, España |
| Morte | 3 de novembro de 1963 (58 anos) A Coruña, España |
| Actividade | |
| Ocupación | pintora |
| Membro de | |
| Familia | |
| Irmáns | Indalecio Díaz Baliño Camilo Díaz Baliño Ramiro Díaz Baliño |
| Descrito pola fonte | Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada Dicionario biográfico de Galicia Enciclopedia Galega Universal |
 | |
María Dolores Díaz Baliño, máis coñecida polo hipocorístico Lolita Díaz Baliño, nada na Coruña o 6 de xaneiro de 1905[1] e finada o 3 de novembro de 1963 na mesma cidade[2], foi unha pintora e profesora galega, debuxante e acuarelista. Foi a primeira muller membro da Real Academia Galega de Belas Artes, xunto con Carmen Corredoyra. Durante moito tempo foron as únicas mulleres da institución. A Asociación Galega de Profesionais da Ilustración e a Consellaría de Cultura da Xunta de Galicia dedicáronlles o Día da Ilustración de 2021.
Orixes familiares
[editar | editar a fonte]O seu pai, o ortigueirés Germán Díaz Teijeiro, dedicábase ás obras públicas.[3] A súa nai era a ferrolá Camila Melitona Baliño López. En 1897 o matrimonio trasladouse desde a cidade departamental ata A Coruña, onde naceron catro dos seus nove fillos[4][5]. Dolores foi a última filla, irmá de Camilo Buenaventura (pintor e escenógrafo), Camila Melitona Miluca (quen casou cun redactor de El Eco de Galicia), Germán (falecido sendo bebé), Gonzalo (comerciante), Indalecio (delineante e escultor), Germán (comerciante e músico), Joaquín (que emigrou a Cuba e máis tarde a Miami) e Ramiro (siluetista e comerciante). Foron tíos seus Indalecio Díaz Teijeiro, deputado provincial, e Gustavo Díaz Teijeiro, empregado do Goberno Civil da Coruña. Tamén destaca a súa relación co escritor Ramón Armada Teixeiro, primo carnal seu.[6]
Traxectoria
[editar | editar a fonte]A primeira nova que menciona a Lolita data do entroido de 1917, en que participou nunha das carrozas con 12 anos. Acompañábana a tarde do 18 de febreiro, nunha «carroza de flores e mascaróns de cor amarelo, de moito efecto», entre outras, as súas tías Asunción e Dolores Díaz Teijeiro.[8] Destas festas, o fotógrafo coruñés Pedro Ferrer fixo unha gran cantidade de fotografías, parte da súa colección "Pueblos, Paisajes, Arte y Costumbres de Galicia".[9]
Porén, a primeira posta a proba de Lolita nas artes seica non foi na pintura, senón na fotografía. Xunto coa Sociedade Fotográfica da Coruña, o Circo (ou Reunión) de Artesáns da cidade organizou para mediados de maio de 1924 un concurso e exposición de fotografías. No evento participaron fotógrafos profesionais como Buch e afeccionados como o meteorólogo Pío Pita, o avogado Gabriel Monelos Rodríguez, o técnico de aduanas e coñecido editor de postais Juan Coma, o membro da Comisión Xeográfica de Galicia, escritor e poeta Máximo Navarro e o avogado José García Vidal, quen resultou gañador da medalla de ouro do certame. Díaz Baliño participou cunha «graciosa cabeciña de nena», que chamou a atención «pola xusteza da gama de grises da máscara e a oportunidade en sorprender (sic) co obxectivo un simpático xesto na retratada».[10] Dita obra valeulle unha medalla de prata.[11]
Comezou a colaborar cos seus debuxos na revista sadense Mariñana desde o número 21, do 1 de novembro de 1925. Nesa publicación tamén viña colaborando desde tempo antes Máximo Navarro.[13] Porén, a súa colaboración foi breve, pois só publicou outros dous debuxos repartidos entre os números 22 e 23. Eran debuxos de innegable influencia folclorista na temática que retrataban o universo feminino. Porén, tiña un recoñecible estilo común a outros artistas de publicacións coetáneas.
A mediados do ano seguinte apareceu a súa primeira participación nunha exposición colectiva como pintora. Co gallo das Festas do Apóstolo Santiago organizouse unha "Exposición de Arte Galego" (ao estilo das que xa se levaban celebrando moitos anos na Coruña) coa intención de exhibiren «importantes obras os mais xeniais artistas da Rexión» e ofreceren «conferencias os máis reputados críticos da Arte».[14] A data inicialmente prevista para dar inicio ao certame era o 15 de xullo de 1926, aínda que finalmente se inaugurou o día 21[15] no Colexio de San Clemente, que xa fora sede da sección arqueolóxica na Exposición Rexional de 1909. Dita exposición estivo aberta ata o 15 de agosto.[12]
Dividíronse as vinte salas da mostra en tres seccións: Arte contemporánea, Obras de pintores falecidos e Retratos de personalidades extintas de Galicia (sic). Na primeira participaron, ademais de Díaz Baliño, Fernando Álvarez de Sotomayor, Juan Luis, Francisco Lloréns, Carlos Sobrino Buhigas, Alfonso Daniel Rodríguez Castelao, María Corredoira, Antonio Fernández Gómez, Elvira Santiso, Manuel Abelenda Zapata, Amando Suárez Couto, Enrique Mayer, Manuel Castro Gil, Arturo Souto e Ramón Torrado. Entre os segundos, os falecidos, cabe salientar a Ramón Parada Justel e Dionisio Fierros Álvarez. Tamén foi exposto mobiliario do ebanista Urbano Anido González.[16], así como unha mostra da obra do arquitecto Rafael González Villar[7]
O seu paulatino achegamento aos movementos rexionalistas, malia a súa educación e pensamento conservadores, materializouse na participación en diversas manifestacións. Unha delas foi a homenaxe tributada á coral Cántigas da Terra no desaparecido Teatro Linares Rivas (no actual nº 7 dos Cantóns coruñeses entre 1920 e 1940) a tarde do 3 de febreiro de 1927. Por petición da Asociación da Prensa da Coruña, colocoulle ao seu estandarte unha gravata pintada por ela.[17] Pouco despois, o concello de Cesuras encargoulle un pergameo caligráfico por mor da visita de Afonso XIII a finais de setembro.[18] Estes feitos dan conta dunha crecente consideración no eido público da súa faciana artística.
O 30 de maio de 1929 a Deputación da Coruña concedeulle unha pensión de pouco máis de 1.250 pesetas «para que poida perfeccionar os seus estudos de pintura, en conformidade ao proposto pola Real Academia de Belas Artes da Coruña, a cuxo informe se pasou a solicitude da interesada».[19] Esta axuda puido resultar decisiva para o desenvolvemento da súa carreira, como recoñecemento desde o eido institucional á súa valía.
O 13 de febreiro de 1938 ingresou como académica de número na Real Academia Galega de Belas Artes da Nosa Señora do Rosario, co número de orde 102,[20] baixo a presidencia do arquitecto Rafael González Villar. A mesma data deu entrada a outros tres académicos, (Alfredo Souto Cuero, Carmen Corredoyra (ambos na sección de pintura) e o imaxineiro compostelán José Juan González García (na sección de escultura).[21][22] Díaz Baliño e mais Corredoyra foron as primeiras mulleres en ingresaren nesta institución. Carme Corredoyra tomou posesión ao día seguinte (14 de febreiro), mais non consta a data en que o fixo Lolita Díaz.[23]
Recoñecemento
[editar | editar a fonte]A Asociación Galega de Profesionais da Ilustración (AGPI) e a Consellaría de Cultura da Xunta de Galicia programaron dedicarlle o Día da Ilustración de 2021[24][25]. A debuxante Iria Ribadomar fixo unha ilustración reactualizando a súa imaxe con motivo dese día.[26]
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ (Ortega 1993, p. 376)
- ↑ "Lolita Díaz Baliño, ha muerto". Hoja Oficial del Lunes (en castelán) (Santiago de Compostela). 4-11-1963. p. 10.
- ↑ "Los que mueren". El Progreso (en castelán) (Pontevedra). 28-3-1929. p. 3.
- ↑ Ortega Romero sinala erroneamente que foron cinco os irmáns (Ortega 1993, p. 377), porén esquecendo o primeiro Germán (falecido sendo un bebé) e o segundo (que tamén faleceu antes da guerra civil española), e mais a Joaquín. Con todo, a falla máis estraña é a de Gonzalo, quen precisamente manifestouse como un entusiasta do franquismo, cousa que tamén parece suceder con Joaquín, quen mostrou as súas simpatías mentres vivía na Habana.
- ↑ Suárez Sandomingo (José Manuel Suárez Sandomingo (29-3-2017). "Los Díaz Baliño (1)". GaliciaDigital.com (en castelán). Consultado o 26-5-2017.) tamén afirma que só chegaron a ser sete irmáns, esquecendo tamén o primeiro Germán, a Gonzalo e a Joaquín. Engade outro nome, Avelino, de quen non atopamos referencias, polo que pode ser algún destes tres mencionados, quizais un segundo nome dalgún. Suárez Sandomingo informa no seu artigo que «a pesar dos seus sete fillos, a familia Díaz-Baliño nunca puido presumir de ser numerosa, posto que na época ter un número tan elevado de membros era algo normal. De feito, nin sequera a finais dos anos vinte o Instituto Nacional de Previsión consideraba que unha familia fose numerosa se esta non superaba os oito descendentes». Porén, como temos visto, o número de fillos vivos ao mesmo tempo na familia acadou os oito (o único falecido sendo neno foi o primeiro Germán), polo que a non consideración de familia numerosa puido vir da posibilidade de non conviviren todos xuntos.
- ↑ Así o mostra José Manuel Suárez Sandomingo no seu artigo "Los Díaz Baliño (1)".
- ↑ 7,0 7,1 "Exposición de Arte en Santiago. Artistas coruñeses". Galicia industrial y comercial: revista mensual ilustrada. 4-7-1926. p. 27.
- ↑ "El Carnaval en La Coruña. La fiesta de ayer tarde. Carrozas y coches". El Noroeste (en castelán) (A Coruña). 19-2-1917. p. 1.
- ↑ Posiblemente, é a que leva o número 10029 da serie.
- ↑ Izquierdo y Vivas (15-5-1924). "Notas de Arte. La Exposición de Fotografías del Circo". El Ideal Gallego (en castelán) (A Coruña). p. 1.
- ↑ "En la Reunión de Artesanos. Una exposición de fotografías". El Orzán (en castelán) (A Coruña). 16-5-1924. p. 1.
- ↑ 12,0 12,1 "Exposición de Arte Gallego (anuncio)". El Compostelano (en castelán) (Santiago de Compostela). 29-7-1926. p. 3.
- ↑ "Nuevos colaboradores". Mariñana (en castelán) (Sada). 1-11-1925. p. 8.
- ↑ "Grandes fiestas en Santiago de Compostela en honor del Apóstol Patrón de las Españas, que se celebrarán en la segunda quincena del mes de Julio del Año Santo de 1926, organizadas por el excelentísimo Ayuntamiento". El Compostelano (en castelán) (Santiago de Compostela). 22-6-1926. p. 2.
- ↑ L. Olozaga (26-7-196). "Crónicas femeninas. Pequeñas cosas por L. Olozaga". El Compostelano (en castelán) (Santiago de Compostela). p. 5.
- ↑ "La Exposición del Arte Gallego". El Compostelano (en castelán) (Santiago de Compostela). 28-7-1926. p. 3.
- ↑ "La fiesta de mañana. Homenaje a "Cántigas da Terra"". El Orzán (en castelán) (A Coruña). 2-2-1927. p. 1.
- ↑ "Pergamino para el Rey". El Eco de Santiago (en castelán) (Santiago de Compostela). 6-9-1927. p. 1.
- ↑ "Comisión Provincial. La sesión de ayer". El Eco de Santiago (en castelán). 31-5-1929. p. 1. De acordo a esta nova, o monto que percibiría era a parte proporcional aos meses que restaban do ano en curso dunha pensión de 2.000 pesetas.
- ↑ López Naya, Juan Raúl; Torres Casal, José (2006-2007). Síntesis histórica y relación de presidentes numerarios de la Real Academia Gallega de Bellas Artes de Nuestra Señora del Rosario, desde 1850 hasta el presente (PDF). Abrente (en castelán). 38-39 (A Coruña). p. 339. ISSN 0212-6117.
- ↑ "La Coruña. Acuerdos de la Academia de Bellas Artes". El Pueblo Gallego (en castelán) (Vigo). 17-2-1938. p. 7.
- ↑ "Acuerdo de la Academia de Bellas Artes". El Progreso (en castelán) (Lugo). 18-2-1938. p. 2.
- ↑ (Ortega 1993, p. 373)
- ↑ "Lolita Díaz Baliño, pioneira entre as ilustradoras recoñecidas". Nós Diario. 25-1-2021. Consultado o 27-1-2021.
- ↑ Pin, Irene. "Os trazos soñadores de Lolita Díaz Baliño". Nós Diario. Consultado o 29-1-2021.
- ↑ 20minutos (25-1-2021). "El Día da Ilustración homenajea por primera vez a una mujer: Lolita Díaz Baliño, pionera del sector en Galicia". www.20minutos.es - Últimas Noticias (en castelán). Consultado o 30-3-2022.
Véxase tamén
[editar | editar a fonte]Bibliografía
[editar | editar a fonte]- VV.AA. (1926). Exposición de Arte Gallego. Catálogo (en castelán). Santiago de Compostela: Concello de Santiago de Compostela. p. 53.
- Couselo Bouzas, José (1950). La pintura gallega (en castelán). A Coruña: Porto y Cía. Editores. p. 173.
- Martínez-Barbeito Morás, Isabel (1957). Catálogo del Museo Provincial de Bellas Artes de La Coruña (en castelán). A Coruña: Moret. p. 212.
- Mon Rodríguez, Fernando (1967). La pintura actual en Galicia (notas para un ensayo) (en castelán). Vigo: Faro de Vigo. p. 205.
- García Iglesias, José Manuel; Costa Clavell, Xavier; Chamoso Lamas, Manuel; Filgueira Valverde, José; Otero Núñez, Ramón; Paz Andrade, Valentín; Alonso Montero, Xesús; González Garcés, Miguel; Fernández del Riego, Francisco; Pablos Holgado, Francisco; Castro Arines, José de; Mon Rodríguez, Fernando (1981). Plástica gallega (en castelán). Roberto Quinteiro / Arquiu MAS (fotografías). Vigo: Caja de Ahorros Municipal de Vigo. p. 551. ISBN 84-7231-603-3.
- Chamoso Lamas, Manuel; González Garcés, Miguel; Mon Rodríguez, Fernando; Naya Pérez, Juan; Álvarez Martínez, Laureano; Sandomingo García, Teodoro; Urgorri Casado, Fernando (1983). Exposiciones. Homenaje a pintores coruñeses (en castelán). A Coruña: Deputación da Coruña. p. 112.
- Mon Rodríguez, Fernando (1987). Pintura Contemporánea en Galicia. VV.AA. (fotografías). A Coruña: Caixa Galicia. p. 148. ISBN 84-85858-28-X.
- Filgueira Valverde, José; Acuña Rodríguez, José Enrique (1990). Portadas: los artistas gallegos y el libro, 1900-1936 (en castelán). A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza. p. 32.
- Álvarez Martínez, Laureano; Naya Pérez, Juan; Martínez-Barbeito Morás, Carlos; García-Sabell Rivas, Domingo; Otero Núñez, Ramón; Fernández Gago, Carlos; López Calo, José; Goicoa Fernández, Mercedes (1990). Exposición antológica de la Real Academia Gallega de Bellas Artes Nuestra Señora del Rosario (en castelán). Laureano Álvarez Martínez (comisario). A Coruña: Concello da Coruña. p. 80.
- Sobrino Manzanares, María Luisa; Liaño Pedreira, María Dolores (1991). Catálogo del patrimonio artístico de la Diputación de A Coruña I. Pintura y escultura (Tomo 1) (en castelán). Antonio Garrido Moreno (fotografías). A Coruña: Deputación provincial da Coruña. p. 344. ISBN 84-86040-51-5.
- Ortega, M.ª del Socorro (1993). Dos pintoras miembros de la "Real Academia Gallega de Bellas Artes de Nuestra Señora del Rosario" (PDF). Simpósio Internacional Muller e Cultura. Compostela, 27-29 de febreiro de 1992 (en castelán). Aurora Marco (coord.) (Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela, Servizo de Publicacións e Intercambio Científico). pp. 373–382. ISBN 84-8121-041-2.
- Graña Pérez, Beatriz (2003). Voces da memoria: Galegas exiliadas, emigradas e resistentes durante o réxime franquista. Premio Xohana Torres de Investigación. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela, Servizo de Publicacións e Intercambio Científico. p. 175. ISBN 84-9750-267-1.
- Vilanova Rodríguez, Alberto (2003). "Díaz Baliño, María Dolores". Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada. 14 (dias-eme). Lugo: El Progreso. p. 6-7. ISBN 84-87804-15-2.
- "Díaz Baliño, María Dolores". Diccionario enciclopédico galego universal. 21 (depre-dies). La Voz de Galicia. 2003. p. 106. ISBN 84-7680-450-4.
- Pereira Bueno, Fernando (2004). A presenza das mulleres pintoras na arte galega, 1858-1936. A Coruña: Ediciós do Castro. p. 196. ISBN 84-8485-154-0.
- Acuña Rodríguez, Xosé Henrique (2005). Os Artistas de Ánxel Casal: arte e edición nunha Galiza entusiasmada. Xulio Gil et alt. (ilustradores). Santiago de Compostela: Concello de Santiago / Auditorio de Galicia. p. 391. ISBN 84-88484-47-X.
- "Díaz Baliño, María Dolores". Diciopedia do século 21 1. Edicións do Cumio, Editorial Galaxia e Ediciós do Castro. 2006. p. 699.
- Marco López, Aurora (2007). Dicionario de mulleres galegas: (das orixes a 1975). Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, Consellería de Cultura e Deporte. p. 566.
- Fernández Castiñeiras, Enrique; García Iglesias, José Manuel; Garrido Moreno, Antonio; Liaño Pedreira, María Dolores; Senén López-Gómez, Felipe; López Vázquez, José Manuel B.; Monterroso Montero, Juan M.; Rodríguez Fernández, Luis Jaime; Rodríguez Martínez-Retortillo, Rosa María; Valle Pérez, José Carlos (2011). Catálogo del patrimonio artístico de la Diputación de A Coruña II. Artes Plásticas (1990-2010) (Tomo 1) (en castelán). Luis López "Gabú" (fotografías). A Coruña: Deputación provincial da Coruña. p. 356. ISBN 978-84-9812-149-0.
 |
Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Lolita Díaz Baliño  |
