Avespa do castiñeiro

A avespa do castiñeiro, Dryocosmus kuriphilus, é unha especie de avespa formadora de bugallos (familia dos cinípidos).

Orixinaria da China, atópase distribuída por moitas outras partes do mundo, especialmente no hemisferio norte; a súa área de distribución abrangue diversos países de Asia, América do Norte e Europa.

Ataca moitas especies de castiñeiros (xénero Castanea), incluíndo a maioría de variedades cultivadas. Está considerada como a peor peste mundial que afecta os castiñeiros.

A presenza de bugallos desta especie tamén incrementa a probabilidade de que a árbore sexa infectada polo cancro do castiñeiro, causado por un fungo. Os bugallos abertos deixados por estas avespas poden seren usados como vía de entrada para que o fungo infecte os tecidos do castiñeiro. Aínda que a avespa pode voar, distribúese por novos territorios máis frecuentemente grazas a actividades humanas, como a plantación de novas árbores e o transporte de madeira infectada.

Nun principio considerouse unha especie pertencente ao xénero Biorhiza. Posteriormente foi formalmente descrita en 1951 co seu actual nome. Daquela invadira os castiñeiros do Xapón.

Características

A femia adulta mide entre 2,5 e 3 milímetros de longo e é de cor negra brillante coas patas acastañadas. Produce uns ovos brancos duns 0,2 milímetros de longo e as larvas, tamén brancas, miden uns 2,5 milímetros. O macho adulto da especie nunca foi observado.

Reprodución

A femia deposita os seus ovos nos xermolos dos castiñeiros e chegan a producir ao redor de 100 ovos. A avespa produce ovos fértiles mediante un tipo de partenoxénese coñecida como telitoquia, sen a participación dun macho. As larvas eclosionan pero non se desenvolven inmediatamente. Inician o seu crecemento á seguinte primavera, cando comeza o desenvolvemento dos rebentos da árbore. É entón cando as larvas inducen a formación dos bugallos ou carrabouxos, de cor averdada ou rosada e de máis de 2 centímetros. Ditas larvas desenvólvense no interior do bugallo protector e emerxen del como adultos. Os bugallos secan e vólvense leñosos. Poden resultar moi daniñas para a árbore, pois interfiren na formación do froito e reducen a colleita máis dun 70 %.

Distribución

As especies de castiñeiro (xénero Castanea) afectadas pola avespa do castiñeiro son C. sativa, C. dentata, C. crenata, C. mollissima, C. seguinii e C. henryi. Por agora non foi observada en C. pumila.

Esta especie atópase distribuída por varios países de Asia, América do Norte e Europa tal e como se mostra na seguinte táboa.

Continente	País	Status
América	EEUU	Presente, distribución restrinxida
Asia	China	Presente, estendida
Asia	Xapón	Presente, estendida
Asia	Corea do sur	Presente, sen detalles
Asia	Nepal	Presente, sen detalles
Europa	Austria	Presente, poucos casos
Europa	Bélxica	Presente, distribución restingida
Europa	Croacia	Presente, distribución restingida
Europa	República Checa	Temporal, en proceso de erradicación
Europa	Dinamarca	Ausente, confirmado por sondaxe
Europa	Finlandia	Ausente, sen rexistro de peste
Europa	Francia	Presente, distribución restrinxida
Europa	Alemaña	Presente, distribución restrinxida
Europa	Grecia	Presente, distribución restrinxida
Europa	Hungría	Presente, distribución restrinxida
Europa	Italia	Presente, estendida
Europa	Países Baixos	Presente, distribución restrinxida
Europa	Portugal	Presente, distribución restrinxida
Europa	Eslovenia	Presente, poucos casos
Europa	España	Presente, distribución restrinxida
Europa	Suíza	Presente, distribución restrinxida
Europa	Turquía	Presente, distribución restrinxida
Europa	Reino Unido	Presente, poucos casos

Distribución na Península Ibérica

A especie foi localizada por primeira vez en 2012 na zona oeste de Cataluña (comarcas de Alt Empordà, Baix Empordà, Garrotxa, Gironès, A Selva, Maresme, Osona, Vallès Oriental). Posteriormente foi localizada en Cantabria (2013) e Galicia (2014).

Medidas de control

As medidas de control inclúen a poda de xermolos infectados e o uso de mallas. Estes métodos non son aplicables a un gran número de plantas, como é o caso de plantacións comerciais. Os pesticidas adoitan non resultar efectivos debido a que o insecto se atopa protexido dentro dos bugallos. Un método de control que resultou exitoso é a introdución da avespa Torymus sinensis, da familia dos torímidos. Este parasitoide é usado como un axente de control biolóxico de pragas contra as avespas formadoras de bugallos no Xapón. Existe unha investigación en marcha para determinar outras localizacións onde puidese ser apropiado liberar este parasitoide. Varios outros parasitoides foron relacionados coas avespas formadoras de bugallos, incluíndo aos torímidos Torymus beneficus, T. sinensis, T. geranii e Megastigmus nipponicus, os ormíridos Ormyris punctiger e O. flavitibialis, e os euritómidos Eurytoma brunniventris e E. setigera. Estas especies non resultan axentes de control efectivos debido á súa non moi elevada taxa de parasitismo.

Asentamento de Torymus sinensis en Galicia

O 5 de maio de 2021 na Fraga de Areosa (Mesía), xestionada pola Dirección Xeral de Planificación e Ordenación Forestal da Consellería do Medio Rural, despregouse un exército de Torymus sinensis, o grande inimigo natural da avespa do castiñeiro. Desde que en 2018 emnpezaron a soltarse en Galicia estes insectos, por primeira vez comezaron a recibirse notificacións de particulares que os ven nos montes. «Podemos dicir que o T. sinensis xa é galego ou, polo menos, empeza a asentarse en Galicia», en palabras de José Martel, xefe do Servizo de Súde a Vitalidade do Monte. Esta noticia aliviou un pouco a ameaza da avespa do castiñeiro, aínda que non é para relaxarse: está en xogo o futuro dun sector que, só comercializando o froito, move na Comunidade, segundo datos de Medio Rural, máis de 50 millóns de euros. Os insectos despregados en Areosa chegaron de Italia, país pioneiro do seu emprego na loita contra esta avespa, e son só unha parte das moitas lexións (desde abril lévanse soltando en Galicia 1,6 millóns de individuos, e o investimento previsto por Medio Rural par a combater a praga este ano de 2021 é de 2,2 millóns de euros). Actualmente hai máis de 20 persoas soltando espécimes de T. sinensis nesta época, porque é xusto cando comezan a brotar os castiñeiros. Onde e cando facelo é un labor dos rastrexadores que, axudados por asociacións, cooperativas e membros da "IXP Castaña de Galicia", van comprobando cando comezan a despertaren as árbores do seu letargo invernal. O grande obxectivo é que este loitador quede en Galicia. Nun 42 % do territorio da Comunidade superouse xa a porcentaxe de parasitación de Dryocosmus kuriphilus nun 5 %. Isto é bo, pero hai que continuar combaténdoo.