Italiano do Norte
O italiano do Norte, italiano setentrional ou padano (nome recente), ou cisalpino (nome de uso menos frecuente) é un grupo lingüístico que pertence ás linguas románicas. Fálase en todo o norte de Italia e nalgunhas rexións veciñas (Tecino en Suíza, Istria en Croacia e en Eslovenia, Mónaco e San Marino).
Características
[editar | editar a fonte]As definicións do italiano do Norte son contraditorias:
- Def. 1: É un grupo de dialectos da lingua italiana, segundo a lingüística románica tradicional (véxase por ex. Gian Battista Pellegrini[1], Pierre Bec, Jacques Allières[2]). Porén, para que esta definición sexa válida é preciso entender por lingua italiana, como nas obras do lingüista alemán Gerhard Rohlfs[3],[4], o conxunto dos dialectos románicos da Italia (e mesmo de Córsega), entre os que destaca o idioma italiano literario e oficial, que provén do dialecto florentino de Dante, Bocaccio e Petrarca.
- Def. 2: É unha lingua románica, diferente do italiano, segundo certos lingüistas como Heinrich Schmid [5], Andreas Schorta[6] e, sobre todo, Geoffrey Hull.[7],[8]
- Def. 3: Existen reivindicacións segundo as que cada dialecto do italiano do Norte é unha lingua diferente, véxase a clasificación de Ethnologue. [1] Esta opinión é escasamente aceptada polos lingüistas tradicionais, coa excepción do piemontés grazas ao seu dinamismo particular. Respecto ao uso na vida de todos os días, o véneto é, hoxe en día, o máis empregado e o que resiste mellor á presión do italiano estándar.
Distribución xeográfica
[editar | editar a fonte]O dominio lingüístico do italiano do Norte corresponde máis ou menos a Italia do Norte ou Padania.
O límite meridional, entre o italiano do Norte e o italiano en sentido estrito, corresponde á liña La Spezia-Rimini, ou con máis precisión xeográfica, a liña Massa-Senigallia. A separación entre as linguas románicas marcada por esta liña divídeas en dous grandes grupos: a Romania occidental (mesmo o italiano setentrional) e a Romania oriental (incluso o Italiano do Centro-Sur). O grupo galoitálico é á vez separado doutros grupos románicos do Nordés (Veneto, Trentino, Friuli, Tirol do Sur) por unha liña que corre ao sueste de Bolzano/Bozen e pola costa oriental do Lago de Garda ao norte de Mantua e o río Po.
O límite setentrional, entre o italiano do Norte (e o retorrománico) e outras linguas (románicas, xermánicas ou eslavas), corresponde ás fronteiras políticas entre os varios pobos xermánicos dominantes da Alta Idade Media, isto é entre longobardos, francos e bávaros, que están reflectidas no superestrato lingüístico das linguas románicas actuais:
- Italiano do Norte (menos o romañolo: A Romaña pertencía ao Imperio Bizantino): idioma dos longobardos.
- Occitano: idioma dos francos, aínda que con menor impacto que no francés.
- Arpitano: idem e anteriormente idioma dos burgundios.
Cara ao norte, o italiano do Norte (e o retorrománico) lindan co alto alemán suízo, derivado do idioma dos alamáns e ao alto alemán bávaro, derivado do idioma dos bávaros e falado actualmente en (Austria e en Tirol). Nesta zona, Romania submersa, houbo substitución lingüística do retorrománico.
Cara ao leste, o italiano do Norte (e o friulanoretorrománico) actualmente con dúas linguas do grupo eslavo: esloveno e croata.
Clasificación
[editar | editar a fonte]Os dialectos do italiano do Norte clasifícanse do seguinte xeito:
- Grupo galoitálico (un erro frecuente é o de confundir o galoitálico – con substrato lingüístico gálico (lingua dos galos) e ligúrico (lingua dos lígures antigos) – con todo o italiano do Norte).
- piemontés.
- lígur (incluído o monegasco e o roiasco).
- lombardo (occidental ou ínsubre e oriental ou oróbico).
- emiliano-romañolo.
- Grupo véneto.
Segundo Pierre Bec[9] no pasado, debeu existir algún tipo de unidade diacrónica entre entre o italiano do Norte e o grupo retorrománico: romanche en Suíza e ladino e friulano en Italia. Este lazo estreito e evidente foi investigado en maior profundidade polo xa citado lingüista australiano Geoffrey Hull, levándoo á conclusión apuntada anteriormente (definición 2).
Táboa comparativa
[editar | editar a fonte]| Lingua | Frase |
|---|---|
| Latín | (Illa) Claudit semper fenestram antequam cenet. |
| Italiano (florentino antigo) | (Ella) chiude sempre la finestra prima di cenare. |
| Toscano (florentino moderno) | Lei la 'hiude sempre la finestra pria di'ccenà. |
| Piemontés | Chila a sara sempe la fnestra dnans ëd fé sin-a/siné. |
| Lígur | Lê a særa sénpre o barcón primma de çenâ. |
| Lígur tabarquino | Lé a sère fissu u barcun primma de çenò. |
| Lombardo occidental | (Lee) la sara semper su la finestra primma de sena. |
| Lombardo oriental | (Lé) La sèra sèmper sö la finèstra prima de senà. |
| Emiliano boloñés | (Lî) la sèra sänper la fnèstra prémma ed dsnèr. |
| Romañolo fanés (Fano, Marcas del Norte) | Lìa chìud sèmpr la fnestra prema'd'cnè. |
| Veneciano | Ła sàra/sèra senpre el balcón vanti senàr/dixnàr. |
| Romanche | Ella clauda/serra adina la fanestra avant ch'ella tschainia. (Retorrománico) |
| Ladino nonés (Val di Non, Trento) | (Ela) la sera semper la fenestra inant zenar. (Retorrománico) |
| Friulano | Jê e siere simpri il barcon prin di cenâ.(Retorrománico) |
| Istriano (Rovèigno, ital. Rovigno; croata: Rovinj) | Gila insiera senpro el balcon preîma da senà. |
| Galego | (Ela) pecha sempre a fiestra antes de cear. |
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ Pellegrini, G.B. (1975) “I cinque sistemi dell'italoromanzo”, Saggi di linguistica italiana (Turin: Boringhieri), pp. 55-87
- ↑ Allières, Jacques (2001), Manuel de linguistique romane, coll. Bibliothèque de grammaire et de linguistique, París: Honoré Champion
- ↑ Rohlfs, Gerhard (1937) La struttura linguistica dell’Italia, Leipzig: s.n.
- ↑ Rohlfs, Gerhard 1966-69 Grammatica storica della lingua italiana e dei suoi dialetti. (3 vol: Fonetica. Morfologia. Sintassi e formazione delle Parole), Einaudi, Torino.
- ↑ Schmid, Heinrich (1956) Über Randgebiete und Sprachgrenzen", Voz Romanica, XV, pp. 79-80
- ↑ Schorta, Andrea (1959) "Il rumantsch - grischun sco favella neolatina", Annalas da la Società Retorumantscha, LXXII, pp 44-63).
- ↑ Hull, Geoffrey (1989) Polyglot Italy:Languages, Dialects, Peoples, CIS Educational, Melbourne
- ↑ Hull, Geoffrey (1982) The linguistic unity of Northern Italy and Rhaetia, tese doutoral, University of Western Sydney.
- ↑ Bec, Pierre (collab. Octave NANDRIS, Žarko MULJAČIĆ) (1970-71), Manuel pratique de philologie romane, Paris: Picard, 2 vol, vol 2, p.316
