Lingua leonesa

Leonés; Llionés
Falado en:	España
Rexións:	León e Zamora
Total de falantes:	25.000 falantes
Familia:	Indoeuropea; Itálica; Románica; Itálo-occidental; Occidental; Galo-ibérica; Ibero-románica; Ibero-occidental; Asturleonesa; Leonés
Status oficial
Lingua oficial de:	Recoñecida en Castela e León.
Regulado por:	Non está regulado.
Códigos de lingua
ISO 639-1:	--
ISO 639-2:	---
Mapa
Status
	; O asturleonés está clasificado como definitivamente en perigo polo Libro Vermello das Linguas Ameazadas da UNESCO

O leonés (llionés ou llïonés^[2]) é unha lingua románica desenvolvida a partir do latín vulgar e que forma parte do subgrupo lingüístico asturleonés xunto co mirandés e o asturiano. Tradicionalmente designouse co nome 'leonés' o dominio lingüístico todo^[3]. Non hai conciencia entre os falantes das tres modalidades lingüísticas de constituíren unha única lingua, así e todo a Academia de la Llingua Asturiana procura fomentar unha converxencia entre os diferentes estándares do dominio^[4], e tamén unha parte importante dos escritores leoneses que escriben nos seus dialectos propios adaptando as normas ortográficas da lingua asturiana, así o fan Eva González, Roberto González-Quevedo, Héctor Xil ou Xosepe Vega pero non existe unha norma común leonesa^[5]. O leonés é a lingua patrimonial de gran parte da rexión leonesa, que comprende as provincias de León, Zamora e Salamanca.

Situación actual

A situación do leonés como lingua minorizada levouno ao bordo da extinción, polo que está considerada como unha lingua en perigo pola UNESCO. Estanse a facer algúns esforzos para gañar aceptación entre a poboación urbana, así o concello de León e outros como Zamora, Coyanza, Mansilla de las Mulas ou La Bañeza fan ou fixeron campañas para o ensino do leonés, pero non forma parte do currículo escolar regrado nin se utiliza na administración^[6]. Malia que no ano 2007 a reforma do Estatuto de Autonomía de Castela e León recolleu no artigo 5.2 a protección específica do leonés por parte das institucións, a regulación da súa protección, uso e promoción aínda non se realizou. Hoxe mantense viva no norte da provincia de León, na serra da Cabreira, e tamén é falada pola xente maior do oeste de Zamora.

A pesar das dificultades, o número de xente nova que aprende e o usa (na súa maioría na escrita) rexistrou un incremento nos últimos anos, na súa meirande parte en grupos intelectuais e políticos orgullosos da súa identidade rexional/nacional, como por exemplo a Asociación Cultural de la Llingua Llïonesa El Fueyu en León e Zamora, a Asociacion Berciana en Defensa de la Llingua Llïonesa El Toralín no Bierzo. Hai tamén diversas asociacións culturais en León, que traballan para o recoñecemento e dignidade da lingua leonesa, é o caso de El Teixu, Faceira, Furmientu, Facendera pola Llengua e La Caleya.

A modalidade leonesa mirandesa goza do recoñecemento de lingua oficial en Portugal.

Provincias onde se mantén a lingua leonesa.

Presenza social

En varios concellos da provincia leonesa e de Zamora comeza a empregarse o leonés nalgunhas das súas comunicacións; e organizacións, colectivos e asociacións de distinto tipo, como Conceyu Xoven, ou o Conseyu da Mocedá de la Ciudá de Llión (Consello Local da Mocidade) utilizan o leonés na súa denominación e actividades. Hai varias asociacións que defenden esta lingua, como Furmientu, Facendera pola Llengua, La Caleya, Faceira,El Teixu, El Fueyu en León e Zamora, El Toralín na Comarca do Bierzo.

Recoñecemento legal

A única referencia legal que existe actualmente aparece na reforma do Estatuto de Castela e León, que marca no artigo 5ª do Título Preliminar:

«o leonés será obxecto de protección específica por parte das institucións polo seu particular valor dentro do patrimonio lingüístico da Comunidade. A súa protección, uso e promoción serán obxecto de regulación».

A Deputación provincial de León promoveu o leonés coa sinatura dun convenio coa Asociación Cultural da Lingua Leonesa "El Fueyu" para o ensino do leonés, así como os concellos de León, Mansiella (Mansilla de las Mulas), Coyanza (Valencia de Don Juan), La Bañeza e Zamora.

Leonés/asturiano/mirandés

O leonés, asturiano e mirandés son os tres glotónimos pertencentes ao dominio lingüístico leonés ou asturleonés. Para a codificación do asturiano sustentouse a base no dialecto central falado en Asturias, base do asturiano normativo. O leonés que se escribe na actualidade está formado maioritariamente por variedades do leonés occidental, o que conta con diferenza con máis falantes patrimoniais. O mirandés deu maior preponderancia ao propio mirandés que ao sendinés, servindo o primeiro de modelo normativo.

Sociolingüística

Asturianos e leoneses consideran os dous idiomas como "linguas diferentes": mentres un 82,6% dos asturianos consideran que non existe asturiano máis aló das fronteiras da comunidade autónoma (II Estudo Sociolingüístico de Asturias. Llera Ramo e San Martín Antuña, 2002), no I Estudiu Sociollingüísticu de Lleón (González Riaño e García Arias, 2006) case o 70% dos leoneses do norte da provincia de León dicían que leonés e asturiano non eran a mesma lingua. Os mirandeses, xa desde a Convenção Ortográfica da Língua Mirandesa de 1999, aínda que falan de "Zonas leonesas en Portugal" identifican o mirandés como un idioma diferenciado.

Exemplo

Tomouse o artigo 1º, da Declaración Universal dos Dereitos Humanos:

Tódolos seres humanos ñacen llibres y iguales en dignidá y dreitos y, dotaos cumo están de razón y concéncia, han portase fraternalmente los unos pa coños outros.

Llengua llionesa e linguas romances

Leonés	Portugués	Francés	Italiano	Veneciano	Español	Piemontés	Latín	Galego
faere	fazer	faire	fare	far	hacer	fé	facere	facer
fiyu	filho	fils	figlio	fio(l)	hijo	fieul	filius	fillo
fame	fome	faim	fame	fame	hambre	fam	famis	fame
gochu	porco	cochon	maiale	porse(l)o	cerdo	crin	sus	porco / cocho
vieyu	velho	vieux	vecchio	vecio	viejo	vecc	vetus	vello
chovere	chover	pleuvoir	piovere	piòvar	llover	pieuve	pluere	chover

Notas

↑ Moseley, Christopher e Nicolas, Alexandre. "Atlas of the world's languages in danger". unesdoc.unesco.org. Consultado o 11 de xullo de 2022.
↑ Alonso, Héctor Villazala (agosto 11, 2017). "Fontina de Palabras: Manipulaciones y errores acerca de la lengua leonesa. PARTE I: la ï". Fontina de Palabras. Consultado o 2020-11-16.
↑ Ramón Menéndez Pidal El dialecto leonés, 1906
↑ Carlos Valcárcel: Xeolingüística da periferia románica atlántica: linguas e lugares. Universidade de Santiago de Compostela, 2008, páxina 574
↑ J.R.Morala Rodríguez, José R. y Ma Cristina Egido Fernández (2009), “A vueltas con una norma para el leonés”, en José R. Morala (ed.), El Leónés en el siglo XXI. Un romance milenario ante el reto de su normalización, Instituto Castellano y Leonés de la Lengua, Colección Beltenebros, 23, pp. 209-241
↑ European Charter for Regional or Minority Languages – Third report of the Committee of Experts in respect of Spain 2012

Véxase tamén

Ligazóns externas

[1] Moseley, Christopher e Nicolas, Alexandre. "Atlas of the world's languages in danger". unesdoc.unesco.org. Consultado o 11 de xullo de 2022.

[2] Alonso, Héctor Villazala (agosto 11, 2017). "Fontina de Palabras: Manipulaciones y errores acerca de la lengua leonesa. PARTE I: la ï". Fontina de Palabras. Consultado o 2020-11-16.

[3] Ramón Menéndez Pidal El dialecto leonés, 1906

[4] Carlos Valcárcel: Xeolingüística da periferia románica atlántica: linguas e lugares. Universidade de Santiago de Compostela, 2008, páxina 574

[5] J.R.Morala Rodríguez, José R. y Ma Cristina Egido Fernández (2009), “A vueltas con una norma para el leonés”, en José R. Morala (ed.), El Leónés en el siglo XXI. Un romance milenario ante el reto de su normalización, Instituto Castellano y Leonés de la Lengua, Colección Beltenebros, 23, pp. 209-241

[6] European Charter for Regional or Minority Languages – Third report of the Committee of Experts in respect of Spain 2012

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]