Estremadura

Para a rexión portuguesa véxase: Estremadura, Portugal.

Estremadura

Bandeira Brasón
Himno	Himno de Extremadura (en)
Localización
39°12′N 6°09′O
Estado	España
Capital	Mérida
Contén a división administrativa	Provincia de Badaxoz Provincia de Cáceres
Poboación
Poboación	1.059.501 (2021) (25,45 hab./km²)
Lingua usada	lingua estremeña Fala de Estremadura
Xeografía
Superficie	41.634 km²
Punto máis alto	Calvitero (pt) (2.401 m)
Comparte fronteira con	Andalucía Castela-A Mancha Castela e León
Creación	1883
Santo padrón	Nossa Senhora de Guadalupe (pt)
Organización política
• Xefe do goberno	María Guardiola (2023–)
Órgano lexislativo	Asemblea de Estremadura ,
Identificador descritivo
Fuso horario	UTC+01:00, horario estándar UTC+02:00, horario de verán
ISO 3166-2	ES-EX
Código NUTS	ES43
Páxina web	juntaex.es

Estremadura (en estremeño: Estremaúra, en castelán: Extremadura, na fala e portugués: Estremadura) é unha comunidade autónoma instituída na rexión natural localizada no oeste de España. Limita ao norte con Castela e León, ao leste con Castela-A Mancha, ao sur con Andalucía e ao oeste coas rexións portuguesas do Alentexo e as Beiras.

Esta comunidade autónoma ten a súa capitalidade na cidade de Mérida, e está composta polas provincias de Cáceres ao norte e Badaxoz ao sur.

Xeografía

Estremadura ten unha superficie de 41.634 km², e abrangue a provincia de Cáceres e mais a provincia de Badaxoz. Segundo o censo do ano 2006 do INE, a comunidade tiña 1 086 373 habitantes, o 2,74 % da poboación do estado, cunha densidade de 25,81 habitantes/km². O seu xentilicio é estremeño/-a.

A súa capital é Mérida (52.200 habitantes), e as capitais das provincias son Badaxoz (139.135 habitantes) e Cáceres (88.245 habitantes). Xunto a estas tres cidades, destacan Plasencia, 38.815 habitantes, na provincia de Cáceres e os municipios de Don Benito, 32.783 habitantes, e Villanueva de la Serena, 24.491 habitantes, estas dúas na provincia de Badaxoz, constitúen os maiores núcleos urbanos da rexión.

Serra de Gredos na súa parte estremeña.

Dúas grandes concas hidrográficas (a do Texo, ao norte, e a do río Guadiana, ao sul), discorren de leste a oeste polo territorio estremeño. A existencia dunha completa rede de pantanos e encoros, cunha capacidade de 19.639 hm³, soporta boa parte das potencialidades enerxéticas e agrícolas da Estremadura de hoxe.

Estremadura é unha terra de contrastes que aportan á rexión unha gran variedade de matices. O clima mediterráneo con algunha influencia atlántica, con veráns moi calorosos e invernos non excesivamente fríos, determina unha rica variedade de espazos naturais nos que a auga é a principal protagonista, e onde predomina a dehesa, ecosistema natural que combina dende tempos inmemoriais a explotación dos recursos naturais e o respecto ó medio ambiente. Entre os seus espazos naturais máis significativos cabe destacar os Parque Naturais de Monfragüe, na provincia de Cáceres, e de Cornalvo, na provincia de Badaxoz, onde viven as máis puras manifestacións da vida animal e vexetal do bosque mediterráneo.

As súas principais cadeas montañosas son ao sur da provincia de Badaxoz, e limitando coas provincias de Huelva, Sevilla e Córdoba, a Serra Morena. Ao leste, limitando con Toledo e Cidade Real, os Montes de Toledo que culminan na serra de Guadalupe (1.603 m). E ao norte o Sistema Central coas súas Serras de Francia, con límite coa provincia de Salamanca e tamén máis preto de Portugal, a Serra de Gata, onde se constata a presenza da fala do Val de Xálima.

Historia

Mosteiro de Guadalupe

Artigo principal: Historia de Estremadura.

Algúns dos pobos prerromanos que habitaron Estremadura son os vetóns, nas provincias actuais de Cáceres e Salamanca, ademais de Ávila e Toledo. Os lusos habitaban case toda a actual Estremadura e o centro de Portugal. Cerca do Guadalquivir vivían os celtas, principalmente urbanos e que non ofreceron resistencia ás tropas romanos cando chegaron.

A provincia romana de Lusitania, incluía os territorios do sur da actual Portugal e do centro-oeste da actual España, e polo tanto, os territorios da actual Estremadura. A capital era Mérida (capital actual da comunidade autónoma), bautizada co nome de Emerita Augusta, unha das cidades máis importantes do Imperio Romano.

O século III comezaron as invasións de bandas xermánicas de bárbaros que saquearon a provincia, polo que, fortificáronse as cidades, e as murallas de entón aínda sobreviven en Mérida, Coria e Cáceres. O século V, con todo, a maioría das cidades foron abandonadas tras a invasión dos alanos e os suevos. Pouco despois comezaría a época visigoda.

Coa conquista musulmá da Península Ibérica, o territorio de Estremadura quedou integrado no Al-Andalus. O 1009 creouse a Taifa de Badaxoz, unha das taifas máis extensas e poderosas da península, cunha extensión moi superior na área actual da rexión estremeña. Aínda sobreviven moitos restos arqueolóxicos desta época como a Alcazaba de Mérida, o Aljibe de Cáceres, o castelo de Trujillo e a fortaleza de Alange. A Reconquista cristiá de Estremadura foi levada a cabo principalmente polo Reino de León, na súa segunda etapa como reino independente (1072 ata 1230).

Co fin da Reconquista e o descubrimento de América, produciuse unha inmigración masiva de estremeños en América. Destacan, por exemplo, Hernán Cortés, conquistador do territorio actual de México, Francisco Pizarro, conquistador dos territorios do Perú, e Pedro de Valdivia, conquistador de Chile. O culto á virxe de Guadalupe, moi importante en México, orixinouse en Estremadura.

Praza de Badaxoz

Durante a guerra de Independencia española, formouse a Xunta de Estremadura, para organizar desde a descentralización a defensa do territorio. Con todo, en restaurarse o réxime liberal, Estremadura foi dividía en dous: a Alta Estremadura e a Baixa Estremadura, que en 1822 foron coñecidas como as provincias de Cáceres e Badaxoz.

O 13 de xullo de 1931 celebrouse en Badaxoz unha reunión da Asociación de Prensa, invitando ás entidades económicas e culturais pedíndolles cooperación para redactar as bases dun proxecto de estatuto rexional. O 27 de xullo do mesmo ano convocouse outra Asemblea para discutir a proposta, que non prosperou. En 1936 en Cáceres, expúxose o tema do Estatuto de Autonomía para a rexión estremeña. O 15 de xullo xa se redactou o documento e trasladouse ao Congreso dos Deputados de España para que fose admitido a discusión, como xa foran aprobados os Estatutos de Cataluña e Euskadi, mentres que o de Galicia aínda estaba en discusión. O 18 de xullo, con todo, o golpe de estado dos militares acabou coa tramitación do Estatuto.

Xa que as provincias de Estremadura atopábanse nunha situación económica moi inferior ao resto das rexións de España, en 1952 iniciouse o Plan Badaxoz destinado a mellorar a agricultura coa electrificación, sistemas de rega, a transformación e a comercialización dos produtos agrarios.

Tras a transición democrática, en 1983 as provincias de Badaxoz e Cáceres redactaron un Estatuto de Autonomía para Estremadura, aprobado polas Cortes o mesmo ano.

Organización territorial

Comarcas

Toda a comunidade autónoma de Estremadura está divida en comarcas. En total establecéronse 26 comarcas en toda a Comunidade Autónoma, das cales 11 atópanse na Provincia de Badaxoz e as 15 restantes, en Cáceres. Son as seguintes:

Provincia de Badaxoz

Comarcas da provincia de Badaxoz.

• Campiña Sur
• La Serena
• La Siberia
• Llanos de Olivenza
• Sierra Suroeste
• Tentudía
• Tierra de Badaxoz
• Tierra de Barros
• Tierra de Mérida - Vegas Bajas
• Vegas Altas
• Zafra - Río Bodión

Provincia de Cáceres

Comarcas da provincia de Cáceres.

• Vegas del Alagón
• Comarca de Tajo-Salor
• Valle del Ambroz
• Campo Arañuelo
• Sierra de Gata
• Tierras de Granadilla
• Las Hurdes
• Los Ibores
• Comarca de Monfragüe
• Valle del Jerte
• Tierra de Trujillo
• Tierra de Miajadas
• Tierra de Montánchez
• Sierra de San Pedro
• La Vera
• Las Villuercas
• Jara

Mapa municipal de Estremadura.

As importantes cidades de Plasencia e Cáceres non pertencen a ningunha comarca administrativa. Ademais desta división comarcal, todos os municipios, fóra de Badaxoz, Cáceres, Mérida, Plasencia e Navalmoral de la Mata, pertencen a algunha das 32 mancomunidades nas que se dividiu a rexión, 16 en cada unha das dúas provincias.

Algunhas comarcas desapareceron debido á nova estructuración da Comunidade Autónoma, estas son: Tierra de Alcántara (dividida entre as Vegas del Alagón e a Comarca de Tajo-Salor), Señorío de Galisteo (integrada nas Vegas del Alagón), Tierra de Belalcázar, Tierra de Capilla, Tierra de Cáceres, Condado de Siruela e Campana de Albalat.

Municipios

Estremadura organízase territorialmente en 388 municipios, dos cales, 223 atópanse en Cáceres e os 165 restantes, en Badaxoz. Posúe o 4,73% dos municipios totais que integran o territorio español (8.110). As dúas provincias posúen un gran número de municipios. A Provincia de Cáceres é unha das provincias españolas con maior número de concellos e sitúase claramente por encima da media española, cifrada en 165 municipios por provincia. (Burgos conta co maior número de termos municipais con 371 concellos, e As Palmas é a provincia que ten menos con 34). Badaxoz non alcanza, por pouco, a media española por un municipio.

O Estatuto de Autonomía de Estremadura dispón que a Comunidade Autónoma ten competencia para fixar as demarcacións dos órganos xurisdicionais en Estremadura e a súa localización de acordo co que estableza a Lei Orgánica do Poder Xudicial de España, lexislación que atribúe ás Comunidades Autónomas a determinación da capitalidade dos partidos xudiciais. Existen vinte e un partidos xudiciais en Estremadura.

Demografía

A poboación de Estremadura é de 1 102 410 habitantes (01/01/2009), fonte INE, xa que logo, representa o 2,36% da poboación española (46 745 807). Posúe unha densidade demográfica de 25 hab/km², moi inferior á media de España.

Localidades máis poboadas

Listaxe	Cidade	Provincia	Pob.	Listaxe	Cidade	Provincia	Pob.	Badaxoz Cáceres Mérida
1	Badaxoz	Badaxoz	150.702	11	Villafranca de los Barros	Badaxoz	12.835
2	Cáceres	Cáceres	96.126	12	Coria	Cáceres	12.478
3	Mérida	Badaxoz	59.335	13	Olivenza	Badaxoz	11.963
4	Plasencia	Cáceres	39.913	14	Miajadas	Cáceres	9.607
5	Don Benito	Badaxoz	37.151	15	Jerez de los Caballeros	Badaxoz	9.303
6	Almendralexo	Badaxoz	33.474	16	Trujillo	Cáceres	9.012
7	Villanueva de la Serena	Badaxoz	25.667	17	Los Santos de Maimona	Badaxoz	8.091
8	Navalmoral de la Mata	Cáceres	17.129	18	Azuaga	Badaxoz	7.853
9	Zafra	Badaxoz	16.797	19	Talayuela	Cáceres	7.371
10	Montijo	Badaxoz	15.457	20	Guareña	Badaxoz	6.964
Censo 2019

Economía

Sede da Caja de Extremadura en Plasencia.

O maior peso na economía de Estremadura corresponde ao sector servizos (57%). A construción e as pequenas e medianas empresas son a base dunha economía que está desenvolvendo un comercio incipiente coas terras veciñas de Portugal e que mantén un alto grao de terciarización debido ao auxe que o turismo ambiental e cultural está producindo nos ámbitos rurais, tradicionalmente agrícolas, do seu territorio.

Estremadura goza aínda nos nosos días dun crecemento económico superior ao da media española, sen dúbida partindo dun atraso económico histórico pero descubrindo e desenvolvendo novas posibilidades de mercado no sector turístico, do comercio e agroalimentario, principalmente. O proxecto de instalar unha refinaría de petróleo no sur da rexión orixinou unha polémica de nivel rexional.

A rexión ten máis de 400.000 afiliados á Seguridade Social, segundo os datos de 2007.

En Estremadura existen ao redor de 8.000 industrias, a maioría son pequenas e medianas empresas. Os principais subsectores son a enerxía, agroindustria, cortiza, pedra ornamental, maquinaria e téxtil.

En materia enerxética, o desenvolvemento de encoros e saltos de auga deu paso a unha estable explotación dos recursos hidroeléctricos e a unha produción de enerxía maior que as necesidades de consumo da propia rexión.

Transporte

As estradas de Estremadura teñen diferentes titularidades. Existen, polo menos, catro grandes administracións titulares de estradas na Comunidade Autónoma de Estremadura: o Ministerio de Fomento, a Xunta de Estremadura, a Deputación de Badaxoz e a Deputación de Cáceres. As principais autovías do Estado que vertebran a comunidade son a A-5, que une Madrid e Portugal pasando por Mérida e Badaxoz; e a A-66, que une Xixón con Sevilla.

No transporte público da rexión, destacan os autobuses sobre calquera outro medio de transporte público. Na rexión operan varias empresas para o transporte de viaxeiros dunhas localidades a outras, tales como LEDA ou CEVESA. Nas principais cidades, como Badaxoz, Cáceres, Mérida e Plasencia, existen liñas urbanas de autobús.

A rede ferroviario da rexión fai de ponte entre o centro de España e Portugal, e está bastante deteriorada. Nun futuro prevese que pase pola rexión o AVE, con estacións en Navalmoral de la Mata, Plasencia, Cáceres, Mérida e Badaxoz.

A 14 quilómetros da cidade de Badaxoz atópase o Aeroporto de Badaxoz, con voos directos ás principais cidades españolas e europeas. Está en proxecto ademais o Aeroporto Internacional de Estremadura.

Cultura

Patrimonio da Humanidade

Mosteiro de Guadalupe, claustro mudéxar.

Estremadura posúe tres lugares que foron declarados Patrimonio da Humanidade pola Unesco:

• Cidade Vella de Cáceres, desde 1986
• Conxunto arqueolóxico de Mérida, desde decembro de 1993
• Real Mosteiro da nosa Señora de Guadalupe, desde 1993

Do mesmo xeito preparan a súa candidatura:

• Cidade amurallada de Plasencia
• Cidade de Trujillo
• Ponte de Alcántara
• As edificacións abaluartadas da Raia entre Estremadura e Portugal
• A Vía da Prata
• A ruta do emperador, Carlos I de España

A fala

A fala é un dialecto galaico-portugués con claras influencias do asturleonés que se emprega en tres vales do noroeste cacereño (España) limítrofe con Portugal e Salamanca. Calcúlanse uns 6.000 falantes. É unha variedade lingüística romance, Lindley Cintra, Xosé-Henrique Costas estableceron que tiña unha orixe galega popularizando este último a expresión galego de Estremadura, segundo Martín Galindo derivaría do portugués arcaico, portugués das Beiras . Fálase en Valverde do Fresno, As Ellas e San Martiño de Trebello dando lugar ó Valverdeiro, Lagarteiro e Mañego respectivamente.

A comarca foi repoboada por galegos nos séculos XII e XIII. A súa fala deriva da lingua galega que falaban estes colonizadores. Recentemente foi recoñecido como BIC (Ben de Interese Cultural) pola Xunta de Estremadura co fin de protexela e conservala.

Gastronomía

O Morcón ibérico, unha das mostras das posibilidades do porco na cociña estremeña.

A gastronomía de Estremadura é o conxunto de pratos e tradicións culinarias da rexión. A apertura da Vía da Prata fixo que a cociña estremeña divulgouse por outras rexións influíndo tamén na española, mentres que ao mesmo tempo a cociña estremeña viuse influenciado por outras cociñas. A existencia de numerosos mosteiros, como o de Yuste ou o de Guadalupe, deu lugar a un esplendor culinario de receitas que proviñeron das súas cociñas. Estremadura non dá ao mar, e os pratos que ofrece son fundamentalmente cárnicos e compostos de hortalizas diversas.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Gobierno de Extremadura (en castelán)