Lingua cree dos bosques

Cree dos bosques Nīhithawīwin ᓀᐦᐃᖬᐍᐏᐣ
Falado en:	Canadá
Rexións:	Manitoba, Saskatchewan e Alberta
Total de falantes:	1.800 (2016)
Familia:	Álxico  Algonquino   Cree-innu-aimun-naskapi    Cree     Cree dos bosques
Escrita:	alfasilabarios nativos canadenses
Status oficial
Lingua oficial de:	Territorios do Noroeste
Códigos de lingua
ISO 639-1:	--
ISO 639-2:	---
ISO 639-3:	cwd
Mapa
Status
O cree dos bosques está clasificado como "vulnerable" polo Libro Vermello das Linguas Ameazadas da UNESCO

A lingua cree dos bosques é unha lingua indíxena falada no norte das provincias de Manitoba, Saskatchewan e Alberta, no Canadá. Forma parte do continuo dialectal cree-montagnais-naskapi. O continuo dialectal ten arredor de 116.000 falantes; a poboación exacta de falantes de cree dos bosques estímase entre 2.600 e 35.000.

Sistema de escrita

O sistema de escrita e a forma máis eficaz de escribir o cree dos bosques é o silabario cree, un silabario indíxena creado polo misioneiro James Evans durante a década de 1830. O sistema de escrita silábica, porén, está sendo substituído lentamente polos caracteres latinos debido á lingua que se ensina nos sistemas escolares canadenses e especialmente nas universidades.

O seguinte gráfico mostra o cadro silábico do cree dos bosques:

Vogais silábicas (Núcleos)→	ī	i	o	ō	a	ā
Consoantes silábicas (Comezo)↓	ᐁ	ᐃ	ᐅ	ᐆ	ᐊ	ᐋ	Consoantes finais (Coda)↓
w	ᐍ	ᐏ	ᐅᐧ	ᐕ	ᐘ	ᐚ	ᐤ
p	ᐯ	ᐱ	ᐳ	ᐴ	ᐸ	ᐹ	ᑊ
t	ᑌ	ᑎ	ᑐ	ᑑ	ᑕ	ᑖ	ᐟ
k	ᑫ	ᑭ	ᑯ	ᑰ	ᑲ	ᑳ	ᐠ
c	ᒉ	ᒋ	ᒍ	ᒎ	ᒐ	ᒑ	ᐨ
m	ᒣ	ᒥ	ᒧ	ᒨ	ᒪ	ᒫ	ᒼ
n	ᓀ	ᓂ	ᓄ	ᓅ	ᓇ	ᓈ	ᐣ
s	ᓭ	ᓯ	ᓱ	ᓲ	ᓴ	ᓵ	ᐢ
y	ᔦ	ᔨ	ᔪ	ᔫ	ᔭ	ᔮ	ᕀ
th/ð-	ᖧ	ᖨ	ᖪ	ᖫ	ᖬ	ᖭ	ᙾ
↓ Sílaba medial						l	ᓬ
w	ᐧ					r	ᕒ
Exemplo:						h	ᐦ
kwī	ᑵ					hk	ᕁ

A estrutura básica da sílaba do cree dos bosques é (C)(w)V(C)(C) onde /h/ nunca aparecerá ao principio nin ao final das sílabas e das palabras.

Os seguintes exemplos son dun texto chamado "Encontros cos osos" falado pola señora Janet Feitz e transcrito aos silábicos do cree dos bosques, así como á ortografía romana:

Silabario puntuado	Silabario sen puntuar	Ortografía latina
ᐁᑿ ᐆᒪ ᐯᔭᒁᐤ ᐁ ᑫᓯᑳᐠ ᐁ ᑫ ᓈᑕᖬᐯᔮᐣ, ᐁᒁᓂ ᐁᑿ ᓂᑲᐹᐣ, ᐁ ᐅᓭᐦᐊᒁᐤ ᑭᓄᓭᐘᐠ, ᐁᑿ ᑳ ᓂᑕᐏ ᐊᑯᑕᒁᐤ ᐁᑿ ᐊᒁᐚᓂᓯᕁ, ᐁ ᐍ ᐊᔭ ᐍᐢᑿᔁᒁᐤ, ᓇᒣᐢᑎᑿᐠ ᐁ ᐍ ᐅᓭᐦᐊᒁᐤ᙮ ᐁᒁᓂ ᐁᑿ ᓂᐱᒪᐦᑲᒥᑭᓯᐣ ᑭᓄᓭᐘᐠ ᐁ ᐅᓭᐦᐊᒁᐤ, ᐁᑿ ᓈᓯᐯᑎᒥᕁ ᒫᑲ ᐏᖬ ᐆᒪ ᑳ ᐃᑕᐦᑲᒥᑭᓯᔮᐣ᙮ ᑫᑕᐦᑕᐍ ᑳ ᐯ ᓈᓯᐯᐸᐦᑖᐟ ᐁᑿ ᐊᐘ ᓂᒉᒥᓯᐢ, ᐁ ᐋᐸᓵᐱᐟ ᒫᓇ ᐃᑌ ᑳ ᐅᐦᒋᐸᐦᑖᐟ, ᐁᑯᑌ ᐁ ᐃᑖᐱᐟ, ᐁ ᓭᑭᓯᐟ, ᐁᑯᑕ ᑭᓯᐚᐠ ᐯ ᐊᐱᐤ ᐃᑕ ᐆᒪ ᑲ ᐅᓭᐦᐃᑭᓄᓭᐍᔮᐣ, ᒣᒋᓱᐏᓈᐦᑎᐠ ᐁ ᐊᔮᐠ ᓀᓯᐯᑎᒥᕁ, ᐁᑯᑕ ᐆᒪ ᑳ ᐅᓭᐦᐊᒁᐤ ᑭᓄᓭᐘᐠ᙮ ᐁᑿ ᐆᒪ ᓂᑯᐢᐱᐣ ᐁᑿ ᓂᐍᒉᐚᐤ, ᒥᑐᓂ ᑯᐢᑖᒋᐤ, ᓇᒹᐨ ᑫᒁᕀ ᓂᐚᐸᐦᑌᐣ ᐊᓂᒪ ᑳ ᑯᐢᑕᕁ, ᐁᒁᓂ ᐁᑿ, ᓂᒐᒁᐚᓂᓯᕁ ᓂᑎᑐᐦᑖᐣ, ᓂᑕᑯᑖᐘᐠ ᐁᑿ ᐆᑯ ᓂᑭᓄᓭᒪᐠ ᑳ ᐍᐢᑿᔁᒁᐤ—ᐁ ᑫ ᐴᓇᒫᐣ ᐍᖬ ᒣᓇ ᐱᑕᒫ᙮ ᐁᒁᓂ ᐁᑿ ᓂᐯᐦᑐᒁᐣ ᐁᑿ, ᐚᐢᑲᐦᐃᑲᓂᓯᕁ ᐁᑯᑌ ᐁᑿ ᒣᓇ ᓂᐱᒪᐦᑲᒥᑭᓯᐣ᙮ ᐋᐢᑲᐤ ᓂᐘᖬᐚᐣ ᐁ ᓂᑕᐏ ᐴᓇᒫᐣ᙮ ᐁᑿ ᐆᒪ ᐁ ᐊᔨᑕᐦᑲᒥᑭᓯᔮᐣ, ᓂᑕᑎ ᐁᑿ ᐋᐱᐦᑖ ᑫᓯᑲᓂ ᒣᒋᓱᐣ, ᐁᒁᓂ ᐁᑿ ᓂᑎᑐᐦᑖᐣ ᐃᑕ ᑳ ᐍᐢᑿᔁᒁᐤ ᑭᓄᓭᐘᐠ, ᓂᐴᓇᓯᐣ, ᓇᒨᖬ ᒥᐢᑕᐦᐃ ᓂᐴᓀᐣ, ᐍᖬ ᐆᒪ ᐁ ᐃᑌᖨᐦᑕᒫᐣ ᐁᑿ ᐁ ᐍ ᑲᐏᓯᒧᐚᐣ ᐁᑿ ᐁ ᐍ ᐊᖨᐍᐱᔮᐣ᙮ ᐁᒁᓂ ᐁ ᑫ ᐴᓇᓯᔮᐣ, ᐁᒁᓂ ᓂᐯᐦᑕᑿᐣ ᐁᑿ, ᐁᒁᓂ ᐁᑿ ᓂᑲᐏᓯᒧᐣ ᐁ ᐸ ᐱᒥᓯᓂᔮᐣ ᐁ ᐊᔭᒥᐦᒋᑫᔮᐣ, ᑫᑕᐦᑕᐍ ᐁᑿ ᒫᑲ ᐊᐘ ᓂᒉᒥᓯᐢ, ᓲᐢᒁᐨ ᐁᑿ ᑿᔭᐢᐠ ᒥᑭᓯᒧᐤ, ᑿᔭᐢᐠ ᐁ ᑯᐢᑖᒋᐟ᙮ ᐁᒁᓂ ᓂᑌᑇᑖᐤ ᐁᑿ, “ᐴᓊᐏᑕ”᙮	ᐁᑿ ᐅᒪ ᐯᔭᑿᐤ ᐁ ᑫᓯᑲᐠ ᐁ ᑫ ᓇᑕᖬᐯᔭᐣ, ᐁᑿᓂ ᐁᑿ ᓂᑲᐸᐣ, ᐁ ᐅᓭᐊᑿᐤ ᑭᓄᓭᐘᐠ, ᐁᑿ ᑲ ᓂᑕᐏ ᐊᑯᑕᑿᐤ ᐁᑿ ᐊᑿᐊᓂᓯᕁ, ᐁ ᐍ ᐊᔭ ᐍᐢᑿᔁᑿᐤ, ᓇᒣᐢᑎᑿᐠ ᐁ ᐍ ᐅᓭᐊᑿᐤ᙮ ᐁᑿᓂ ᐁᑿ ᓂᐱᒪᑲᒥᑭᓯᐣ ᑭᓄᓭᐘᐠ ᐁ ᐅᓭᐊᑿᐤ, ᐁᑿ ᓇᓯᐯᑎᒥᕁ ᒪᑲ ᐏᖬ ᐅᒪ ᑲ ᐃᑕᑲᒥᑭᓯᔭᐣ᙮ ᑫᑕᑕᐍ ᑲ ᐯ ᓇᓯᐯᐸᑕᐟ ᐁᑿ ᐊᐘ ᓂᒉᒥᓯᐢ, ᐁ ᐊᐸᓴᐱᐟ ᒪᓇ ᐃᑌ ᑲ ᐅᒋᐸᑕᐟ, ᐁᑯᑌ ᐁ ᐃᑕᐱᐟ, ᐁ ᓭᑭᓯᐟ, ᐁᑯᑕ ᑭᓯᐘᐠ ᐯ ᐊᐱᐤ ᐃᑕ ᐅᒪ ᑲ ᐅᓭᐃᑭᓄᓭᐍᔭᐣ, ᒣᒋᓱᐏᓇᑎᐠ ᐁ ᐊᔭᐠ ᓀᓯᐯᑎᒥᕁ, ᐁᑯᑕ ᐅᒪ ᑲ ᐅᓭᐊᑿᐤ ᑭᓄᓭᐘᐠ᙮ ᐁᑿ ᐅᒪ ᓂᑯᐢᐱᐣ ᐁᑿ ᓂᐍᒉᐘᐤ, ᒥᑐᓂ ᑯᐢᑕᒋᐤ, ᓇᒷᐨ ᑫᑲᕀ ᓂᐘᐸᑌᐣ ᐊᓂᒪ ᑲ ᑯᐢᑕᕁ, ᐁᑿᓂ ᐁᑿ, ᓂᒐᑿᐘᓂᓯᕁ ᓂᑎᑐᑕᐣ, ᓂᑕᑯᑕᐘᐠ ᐁᑿ ᐅᑯ ᓂᑭᓄᓭᒪᐠ ᑲ ᐍᐢᑿᔁᑿᐤ—ᐁ ᑫ ᐳᓇᒪᐣ ᐍᖬ ᒣᓇ ᐱᑕᒪ᙮ ᐁᑿᓂ ᐁᑿ ᓂᐯᑐᑿᐣ ᐁᑿ, ᐘᐢᑲᐃᑲᓂᓯᕁ ᐁᑯᑌ ᐁᑿ ᒣᓇ ᓂᐱᒪᑲᒥᑭᓯᐣ᙮ ᐊᐢᑲᐤ ᓂᐘᖬᐘᐣ ᐁ ᓂᑕᐏ ᐳᓇᒪᐣ᙮ ᐁᑿ ᐅᒪ ᐁ ᐊᔨᑕᑲᒥᑭᓯᔭᐣ, ᓂᑕᑎ ᐁᑿ ᐊᐱᑕ ᑫᓯᑲᓂ ᒣᒋᓱᐣ, ᐁᑿᓂ ᐁᑿ ᓂᑎᑐᑕᐣ ᐃᑕ ᑲ ᐍᐢᑿᔁᑿᐤ ᑭᓄᓭᐘᐠ, ᓂᐳᓇᓯᐣ, ᓇᒧᖬ ᒥᐢᑕᐃ ᓂᐳᓀᐣ, ᐍᖬ ᐅᒪ ᐁ ᐃᑌᖨᑕᒪᐣ ᐁᑿ ᐁ ᐍ ᑲᐏᓯᒧᐘᐣ ᐁᑿ ᐁ ᐍ ᐊᖨᐍᐱᔭᐣ᙮ ᐁᑿᓂ ᐁ ᑫ ᐳᓇᓯᔭᐣ, ᐁᑿᓂ ᓂᐯᐦᑕᑿᐣ ᐁᑿ, ᐁᑿᓂ ᐁᑿ ᓂᑲᐏᓯᒧᐣ ᐁ ᐸ ᐱᒥᓯᓂᔭᐣ ᐁ ᐊᔭᒥᒋᑫᔭᐣ, ᑫᑕᑕᐍ ᐁᑿ ᒪᑲ ᐊᐘ ᓂᒉᒥᓯᐢ, ᓱᐢᑿᐨ ᐁᑿ ᑿᔭᐢᐠ ᒥᑭᓯᒧᐤ, ᑿᔭᐢᐠ ᐁ ᑯᐢᑕᒋᐟ᙮ ᐁᑿᓂ ᓂᑌᑅᑕᐤ ᐁᑿ, “ᐳᓊᐏᑕ”᙮	Īkwa ōma pīyakwāw ī-kīsikāk ī-kī-nātaðapīyān, īkwāni īkwa nikapān, ī-osīhakwāw kinosīwak, īkwa kā-nitawi-akotakwāw īkwa akwāwānisihk, ī-wī-aya-wīskwaswakwāw, nimīstikwak ī-wī-osīhakwāw. Īkwāni īkwa nipimahkamikisin kinosīwak ī-osīhakwāw, īkwa nāsipītimihk māka wiða ōma kā-itahkamikisiyān. Kītahtawī kā-pī-nāsipīpahtāt īkwa awa nicīmisin, ī-āpasāpit māna itī kā-ohcipahtāt, īkotī ī-itāpit, ī-sīpisit, īkota kisiwāk pī-apiw ita ōma ka-osīhikinosīwīyān, mīcisowināhtik ī-ayāk nīsipītimihk, īkota ōma kā-osīhakwāw kinosīwak. Īkwa ōma nikospin īkwa niwīcīwāw, mitoni kostāciw, nimwāc kīkwāy niwāpahtīn anima kā-kostahk, īkwāni īkwa, nacakwāwānisihk nititohtān, nitakotāwak īkwa ōko nikinosīmak kā-wīskwaswakwāw—ī-kē-pōnamān wiða mīna pitamā. Īkwāni īkwa nipīhtokwān īkwa, wāskahikanisihk īkotī īkwa mīna nipimahkamikisin. Āskaw niwaðawān ī-nitawi-pōnamān. Īkwa ōma ī-ayitahkamikisiyān, nitati īkwa āpihtā kīsikani mīcison, īkwāni īkwa nititohtān ita kā-wīskwaswakwāw kinosīwak, nipōnasin, namōða mistahi nipōnīn, wīða ōma ī-itīðihtamān īkwa ī-wī-kawisimowān īkwa ī-wī-aðiwīpiyān. Īkwāni ī-kī-pōnasiyān, īkwāni nipīhtokwān īkwa, īkwāni īkwa nikawisimon ī-pa-pimisiniyān ī-ayamihcikīyān, kītahtawī īkwa māka awa nicīmisin, sōskwāc īkwa kwayask mikisimow, kwayask ī-kostācit. Īkwāni nitīpwātāw īkwa, “pōnwīwita.”

Véxase tamén

Outros artigos

• Lingua cree