Traxe galego

Persoas vestidas con traxes tradicionais en Muros.

O traxe galego é a vestimenta tradicional que o pobo galego usaba para as súas actividades ata ben entrado o século XX. Aínda que existen diferenzas entre os traxes usados para traballar e os traxes para días de festa, os usados no interior de Galicia respecto ós da costa, as evolucións ao longo do tempo e as normais diferenzas entre as clases socioeconómicas, existen certos patróns comúns que os unifican e caracterizan e que permiten certos contrastes e igualacións cos territorios veciños de Asturias ou a provincia de León.

Tecidos

O candil, o picote, a urda, o liño, a la e todos os tecidos de confección artesanais foron os máis habituais dentro da xeografía galega ata ben entrado o século XX. Tinxíanse se era necesario tamén con métodos artesanais, sendo limitadas as cores que se podían obter. Importados de Castela e doutras zonas proviñan outros tecidos apreciados pola súa escaseza como a seda, a pana, os panos brocados e sedán, o pardamonte e o veludo. Tamén eran importados os panos estampados e pintados. A industrialización e o comercio variaron non só as posibilidades de cores posibles e a duración do tinxido, senón tamén a calidade, variedade e dispoñibilidade de novos tecidos, que se ampliaron á ranela ou ó mahón. Tamén implicou unha uniformidade no traxe e unha redución do número de pezas empregadas dado que os novos tecidos abrigaban dabondo.

Traxe feminino

Paisaje con gallega (1891), cadro de Serafín Avendaño.

O traxe feminino compúñase dunha chambra ou unha camisa e unha enauga. A chambra era unha roupa interior composta de dúas partes superior e inferior (chamadas cós e faldra ou aba respectivamente) cosidas entre si. Os pololos* era unha especie de calzas que se puñan baixo a faldra ou a enauga (propios, ámbolos dous, unicamente das clases podentes dun contorno urbano). Por riba vestíase unha serie de refaixos, os directamente sobor da chambra de pouco voo e feitos a gancho, e subsecuentemente de xeito ascendente aumentando de voo, (e compostos, en ocasións, dunha parte inferior chamada zagal e outra superposta, algo máis curta). Inda se podía pór por riba da saia outras pezas coma o cinguideiro (acotío malamente cruñado 'mantelo') no canto do mandil (prenda decotío) cunha feitura grande que non chegaba a cruzarse na parte traseira, ou lensa* (peza da mesma feitura pero feita de materiais e aderezos distintos, propia das zonas de montaña). Tamén unha vasquiña ou saia con moito voo, profusamente adornada, que a diferenza do mantelo cubría os refaixos por completo. Por riba da camisa podíase vestir un mantón cruzado, ben de caxemira ou de la, un corpiño (especie de chaleco moi axustado) que se chamaba xustillo se era interior. O dengue era unha especie de capa que cubría os ombros e que se cruzaba no peito, sendo propio de días de festa, e denotaba unha situación económica podente (normalmente encarnado escuro, e nos derradeiros tempos do seu uso castaño, ou negro na etapa do loito). Inda que era habitual ir descalzos, tamén usaban zapatos con medias caladas nos días de festa, ou escarpíns para andar por casa sobre os que se podía pór unhas zocas de madeira se era preciso. Compostos de sola de madeira e copo de pel de becerros, os zocos ou tamancas tamén eran moi usados tanto por homes como por mulleres. A cabeza ía moitas veces cuberta, ben por panos, cofias, sombreiros. No caso de non ser así o pelo, sempre longo, ía recollido en trenzas ou nun moño.

Traxe masculino

Como roupa interior o home usaba un calzón curto, sobre o que se puñan unhas cirolas máis curtas que a deixaban ver, xunto cunhas polainas que chegaban algo máis abaixo do xeonllo. Co tempo pasaron a usarse pantalóns ata os nocellos, pero as polainas de coiro eran útiles nas tarefas agrícolas e gandeiras. Á cintura cinguíase unha faixa de la a xeito de abrigo e protección dos cadrís. A faixa ía por riba do pantalón e da camisa, ou incluso do chaleco. A camisa en si era ampla, adornada nas partes visibles e cinguida nos puños e no pescozo. Sobre el púñase un chaleco, unha chaqueta curta ou unha almilla. A diario os homes ían descalzos, pero tamén usaban zapatos se ían de gala, ou tamancas ou zocas no caso de ir traballar. A cabeza cubríase cun pano e sobre el unha monteira ou un pucho, ou máis recentemente sombreiros.

Unha peza especial son as corozas, unha capa feita de xuncos, que ás veces tiñan carrapucha, usada en épocas de choiva por resgardar desta e por ser lixeiras. Completábase cunhas polainas do mesmo material.

Partes

As principais pezas do traxe tradicional galego son as seguintes:

	Feminino	Masculino
Cabeza	bonete, chapeu, cinta, cofia, pano da cabeza	chapeu, monteira, pano, pucho, pucha, sombreiro
Busto	camisa, chambra, chaqueta, corpiño, cós, dengue, gravata, pano do pescozo, xibón, xustillo	almilla, camisa, chaleco, chaqueta, chaqueta de abrigo, faixa, xibón
Pezas inferiores	baixeira, enagua(s), faldra, frandello, lello, lella, mandil, mantelo, muradana, picote, pololo, calzas, refaixo, sabelo, saia, vasquiña, zagal	calzas, calzón, cirolas, pantalóns, zagóns
Sobretodos	capa, capote, mantela, manteleta, mantillica, manto, mantón, parlamenta, touca	capa, capote, saio, zagón
Outras pezas	carpíns, crica, faldriqueira, medias, moña, pano da faldriqueira, pano da man	(es)carpíns, faldriqueira, alxabeira, medias, (pau de) moca, varapao, aguillada, pano, pano da faldriqueira
Calzado	zocas, zocos, tamancas	polainas, zocos, zapatos, tamancas ou zamancas, galochos
Festiva		peliqueiro, cigarrón, felo, boteiro, mázcara, vergalleiro, careto, vellarrón, zarramanculleiro

Galería de imaxes

• 
  Desfile de traxes galegos.
• 
  Desfile pola rúa do Vilar, Santiago de Compostela.
• 
  Desfile en xullo de 2009.
• 
  Traxes galegos.
• 
  Desfile da Asociación do Traxe Galego.
• 
  Traxes galegos en Santiago de Compostela.
• 
  Baile dunha muiñeira.
• 
  Traxe galego dunha banda.
• 
  Traxes galegos.
• 

Véxase tamén

Bibliografía

• Acuña, X. E. & Cabo, X. L.: (1992) As imaxes do traxe en Galicia. Vigo: Ir Indo.
• Albán Laxe, C.: (2003) O saber do pobo: Enciclopedia do traxe, danza e música tradicionais. Vigo: Edicións Xerais de Galicia. ISBN 84-8302-235-4
• Fraguas Fraguas, A.: (1985) El traje gallego. A Coruña: Fundación Barrié.
• González Pérez, C.: (2005) Historia do traxe galego. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia. ISBN 84-453-4196-0
• Rodríguez Cruz, J.: (2004) Trazos sobre a vestimenta tradicional no sueste de Ourense. Ourense: Deputación Provincial de Ourense. ISBN 84-96011-70-4
• González Pérez, Clodio, e Xogaina, Suso (fotografías): A indumentaria tradicional galega. O traxe de Muros, Deputación P. da Coruña, ISBN 978-84-9812-094-3
• González Pérez, Clodio. (2014): O traxe tradicional galego, Nigra Trea, ISBN 978-84-15078-36-4.

Ligazóns externas

• O traxe galegoArquivado 05 de xuño de 2020 en Wayback Machine. - Museo do Pobo Galego.
• Glosario sobre a vestimenta tradicional galegaArquivado 24 de decembro de 2010 en Wayback Machine.
• Vestiario: os traxes galegos na páxina web da Agrupación Baixo Miño.
• "As partes do traxe tradicional galego son aínda motivos de debate e polémicas" 21/8/2007.