Forma de goberno
Forma de goberno, sistema de goberno ou réxime político son diferentes termos, que en ocasións se utilizan con matices diferentes, pero que son comunmente utilizados para referirse ao conxunto das institucións políticas mediante as cales un estado se organiza para exercer os seus poderes sobre unha comunidade política. Esta definición é válida aínda que o goberno sexa ilexítimo ou estea incapacitado para exercer os seus poderes.
Moi habitualmente emprégase de forma sinónima a expresión forma de estado, que tamén se utiliza, ás veces, limitada á contraposición monarquía-república, aínda que a súa definición pode ser máis complexa.
Un concepto confluente é o de sistema político, que pode entenderse coa simplificación do espectro político esquerda-dereita, co que é un concepto máis efémero e cambiante, mentres que a forma de goberno é máis estable no tempo, aínda que tamén suxeita a cambios e ata a transformacións revolucionarias. O sistema político adoita incorporarse ao nome oficial do estado, como no caso da República Arxentina, os Estados Unidos Mexicanos, o Reino de España, a Federación Rusa ou a Gran Jamahiriya Árabe Libia Popular e Socialista. Só hai dezaoito países que non o fan así, como Xamaica, mentres que once só indican que son "estados". A forma máis común é "república", con 132 casos de moi distinto tipo. As monarquías son 33, 18 delas "reinos".
Clasificacións clásicas
[editar | editar a fonte]Non houbo historicamente acordo na determinación das diferentes formas de goberno ou de estado, desde a antigüidade clásica ata a Idade Contemporánea:
- Segundo Platón:
- a forma perfecta: aristocracia ou goberno dos filósofos
- as formas dexeneradas: timocracia ou oligarquía dos ricos (time: honra; oligos: uns poucos), democracia das masas (demos: o pobo) e tiranía dun usurpador.
- Segundo Aristóteles, que mestura un criterio numérico (atendendo ao número de persoas que exercen o poder) e un criterio cualitativo (atendendo ao ben público):
- formas puras ou perfectas: monarquía, aristocracia e democracia.
- formas impuras ou corruptas: respectivamente dexeneradas das perfectas: tiranía, oligarquía e demagoxia.
- Polibio define a forma de goberno mixto ou goberno constitucional que combina as tres formas puras aristotélicas nun sistema de equilibrio de poderes, e que estarían representadas nas institucións romanas: o consulado, o senado e os comicios. A ruptura do equilibrio fai caer na sedición ou a tiranía. Esta definición sería seguida polo pensamento político medieval e de comezos da Idade Moderna (Tomé de Aquino, Dante, Padre Suárez)
- Maquiavelo só recoñece dúas formas: todos os Estados ou son Repúblicas ou son Principados (O Príncipe, 1513)
- Montesquieu (Do Espírito das Leis, 1748) modifica a clasificación aristotélica coa distinción entre monarquía, despotismo e república; e dentro desta entre democracia e aristocracia.
O goberno republicano é aquel en que o pobo, en corpo ou só parte del, exerce a potestade soberana...o monárquico é aquel en que goberna un só, pero de acordo con leis fixas e establecidas...
o despótico é aquel en que un só, sen lei nin regra, diríxeo todo a vontade e capricho...
a república onde... o poder soberano está en mans de parte do pobo... ten unha aristocracia...
Nos Estados populares, é dicir, nas repúblicas democráticas, necesítase o resorte da virtude. A moderación é a alma dos gobernos aristocráticos; mais enténdase que me refiro á que está fundada na virtude, non á que nace da covardía ou preguiza da alma... En cambio nas monarquías a política produce as maiores cousas coa menor virtude posible.
- Rousseau distingue democracia, aristocracia e monarquía, como Aristóteles, pero sentenza que se confunden no seu exercicio.
- Kant distingue máis ben entre formas de soberanía, xa no contexto histórico da Revolución Francesa.
- O pensamento político marxista céntrase no compoñente de clase do Estado como superestrutura xurídico-política que xustifica e asegura a posición das clases dominantes e as relacións sociais de cada modo de produción (escravista, feudal, capitalista). Na época contemporánea habería formas de estado democrático-burgués e distintas formas de estado autoritario ou ditatorial, como as ditaduras fascistas. Como forma de transición cara a unha teórica sociedade comunista postúlase a existencia da ditadura do proletariado.
- Juan José Linz distinguiu, dentro das formas de goberno ditatoriais ou non democráticas, entre autoritarismo e totalitarismo.[1]
Clasificación das formas de goberno segundo a estrutura política actual
[editar | editar a fonte]Como subdisciplina das ciencias políticas, o estudo da organización política e das institucións políticas é unha ciencia comparativa, especializada e en constante actualización. Non existe unha clasificación fixa e exhaustiva das diversas formas de goberno debido á súa variabilidade. A división tradicional dos gobernos foi a dicotomía entre democracia e ditadura e non unha topoloxía con múltiples posibilidades. A maioría dos investigadores enfócanse no estudo especializado e comparativo de dous ou tres diferentes tipos de réximes. Os expertos nos sistemas electorais permiten definir e comparar os diversos sistemas de elección dos poderes de goberno dun réxime determinado ou independentemente do réxime. Así, outra dicotomía para clasificar as formas de gobernos é república e monarquía, independentemente da forma de organización gobernamental nacional e rexional, ou do grao de democracia dos estados.
Sistemas republicanos
[editar | editar a fonte]Unha república é unha organización dun estado na que todos os cargos públicos son escollidos democraticamente. No entanto algúns gobernos ditatoriais, unipartidistas a miúdo, utilizan o termo república para referirse ao réxime de goberno aínda que os cargos públicos non sexan elixidos de xeito democrático. As seguintes inclúen a todas as repúblicas segundo o seu réxime interno constitucional, independentemente de que se elixiron democraticamente ou non.
Parlamentarismo
[editar | editar a fonte]O parlamentarismo é un sistema de organización política na que a rama executiva do goberno depende do apoio directo ou indirecto do parlamento, a miúdo expresado por medio dun voto de confianza. O poder executivo dos sistemas parlamentarios provén e depende do poder lexislativo; o xefe de goberno (chamado primeiro ministro) ás veces é o líder do partido ou coalición con maior representación no parlamento ou corpo lexislativo. Existe tamén un xefe de Estado independente, chamado presidente, con poderes limitados, simbólicos ou soamente cerimoniais. Os seguintes estados son repúblicas parlamentarias:
Presidencialismo
[editar | editar a fonte]Os sistemas presidencialistas teñen unha clara separación de poderes de goberno. O executivo é elixido de xeito independente da rama lexislativa, a cal a miúdo se coñece como congreso. O xefe de goberno é á vez xefe de estado (chamado presidente) e, xa que logo, non existe o cargo de primeiro ministro. Os seguintes estados son repúblicas presidencialistas:
Semipresidencialismo
[editar | editar a fonte]Nos sistemas semipresidencialistas existe un primeiro ministro e un presidente. A diferenza dos sistemas parlamentarios o presidente non é unha figura cerimonial, senón que posúe algúns poderes executivos e encárgase dalgunha areas do goberno. O presidente a miúdo elíxese de xeito separado da rama lexislativa. As seguintes son repúblicas semipresidencialistas (inclúense gobernos de pobos que aspiran á independencia e que son recoñecidos pola comunidade internacional):
| África | América | Asia | Europa | Oceanía |
|---|---|---|---|---|
| Alxeria | Güiana | Iemen | Bosnia e Hercegovina | |
| Angola | Líbano | Francia | ||
| Cabo Verde | Mongolia | Moldova | ||
| Exipto | Paquistán | Romanía | ||
| República Árabe Sahauri Democrática | Palestina | Rusia | ||
| San Tomé e Príncipe | Sri Lanka | San Marino | ||
| Suráfrica | Taiwán | Ucraína |
Repúblicas unipartidistas e apartidistas
[editar | editar a fonte]As repúblicas unipartidistas son estados nos que un partido único ten todo o poder goberno ou estados en que a estrutura do partido é á vez a estrutura do goberno e que non permiten a creación doutros partidos (ou se existen outros partidos, teñen unha representación moi limitada). Nos estados apartidistas non se permite a creación de ningún partido político. As seguintes son repúblicas unipartidistas:
| África | América | Asia | Europa | Oceanía |
|---|---|---|---|---|
| Eritrea (Fronte Popular pola Democracia e a Xustiza) |
Cuba (Partido Comunista de Cuba) |
Corea do Norte (Partido dos Traballadores de Corea) |
||
| Laos (Partido Popular Revolucionario) |
||||
| República Popular da China (Partido Comunista da China) |
||||
| Siria (Partido Árabe Socialista Ba'ath) |
||||
| Turkmenistán (Partido Democrático de Turkmenistán) |
||||
| Vietnam (Partido Comunista de Vietnam) |
Monarquías
[editar | editar a fonte]As monarquías son sistemas de goberno en que o xefe de estado non é elixido de xeito democrático (a miúdo é un cargo hereditario)
Monarquías constitucionais
[editar | editar a fonte]Nas monarquías constitucionais o monarca é o xefe de estado con poderes moi limitados ou soamente simbólicos ou cerimoniais que exerce a súa autoridade mediante o xefe de goberno, chamado primeiro ministro ou, máis raramente, presidente do goberno. Este é o líder do partido ou coalición con maior representación no parlamento ou corpo lexislativo elixido democraticamente. Xa que logo, as monarquías constitucionais non se diferencian en nada das repúblicas parlamentarias, excepto polo feito de que o xefe de estado non é escollido de xeito democrático. As seguintes son monarquías constitucionais ou parlamentarias:
| África | América | Asia | Europa | Oceanía |
|---|---|---|---|---|
| Lesotho | Camboxa | Andorra | Samoa | |
| Xapón | Bélxica | |||
| Malaisia | Dinamarca | |||
| Tailandia | España | |||
| Luxemburgo | ||||
| Noruega | ||||
| Países Baixos | ||||
| Suecia |
Reino da Mancomunidade Británica de Nacións
[editar | editar a fonte]O Reino da Mancomunidade Británica de Nacións está integrado por todos os estados o xefe de estado dos cales é a raíña Isabel II do Reino Unido. Ela é a monarca de cada un dos estados e, xa que logo, toma o título correspondente (p. ex. raíña de Australia, raíña do Canadá etc.). A raíña designa un Gobernador-Xeral para cada estado (excepto para o Reino Unido) como representante seu con poderes executivos limitados e cerimoniais. O primeiro ministro é o xefe de goberno da rama executiva de cada un dos estados do Reino da Mancomunidade Británica de Nacións, o cal provén do corpo lexislativo como líder do partido ou coalición con máis representación. Excepto da existencia do Gobernador-Xeral como representante do xefe de estado, os estados que conforman o Reino da Mancomunidade Británica de Nacións son monarquías constitucionais e de feito sistemas parlamentarios. O Reino da Mancomunidade Británica de Nacións está integrado polos seguintes estados:
| África | América | Asia | Europa | Oceanía |
|---|---|---|---|---|
| Antiga e Barbuda | Reino Unido | Australia | ||
| Bahamas | Illas Salomón | |||
| Barbados | Nova Zelandia | |||
| Belize | Papúa Nova Guinea | |||
| Canadá | Tuvalu | |||
| Selecta | ||||
| Xamaica | ||||
| San Cristóbal e Neves | ||||
| Santa Lucía | ||||
| San Vicente e as Granadinas |
Monarquías semiconstitucionais
[editar | editar a fonte]As monarquías semiconstitucionais son monarquías en que o primeiro ministro é o xefe de goberno activo da nación, pero o monarca aínda conserva poderes executivos significativos que pode utilizar a discreción. Os seguintes estados son monarquías semiconstitucionais:
| África | América | Asia | Europa | Oceanía |
|---|---|---|---|---|
| Marrocos | Texto da cela | Bahréin | Mónaco | |
| Xordania | Liechtenstein | |||
| Kuwait | ||||
| Nepal |
Monarquías absolutas
[editar | editar a fonte]As monarquías absolutas son réximes monárquicos nos que o monarca ten o poder absoluto do goberno. As seguintes son monarquías absolutas:
| África | América | Asia | Europa | Oceanía |
|---|---|---|---|---|
| Eswatini | Arabia Saudita | Tonga | ||
| Bután | ||||
| Brunei | ||||
| Emiratos Árabes Unidos | ||||
| Omán | ||||
| Qatar |
Outras formas históricas de monarquía
[editar | editar a fonte]- Monarquía electiva (as monarquías dos pobos xermánicos ou a primitiva monarquía romana)
- Monarquía feudal (en Europa Occidental durante a Plena Idade Media)
- Monarquía autoritaria (en Europa Occidental, desde a crise final da Idade Media ata a formación das monarquías absolutas no século XVII-XVIII)
Teocracias
[editar | editar a fonte]As teocracias son estados baseados nunha relixión de estado en que o xefe de estado é escollido da xerarquía relixiosa. Os seguintes estados poden ser considerados como teocracias:
- Irán; de feito, Irán combina a forma presidencialista na que o presidente é elixido por sufraxio universal, e a teocracia, cun líder relixioso responsable da política do Estado.
- Cidade do Vaticano; o papa é elixido por un grupo de cardeais de diversas rexións do mundo designados ou aprobados polos seus predecesores.
Xuntas Militares
[editar | editar a fonte]Os estados gobernados por xuntas militares son:
| África | América | Asia | Europa | Oceanía |
|---|---|---|---|---|
| Libia | Myanmar | |||
| Mauritania | Paquistán | |||
| Sudán |
Non clasificados ou en transición
[editar | editar a fonte]Por causa dos conflitos armados recentes ou pasados, os seguinte estados atópanse en transición ou sen clasificación:
Outra clasificación segundo a filosofía de goberno
[editar | editar a fonte]Esta clasificación das formas de goberno (con conceptos non excluentes) baséase en quen é o que goberna e/ou a súa filosofía de goberno, de acordo ás ciencias políticas:
- Anarquismo: ausencia de goberno ou eliminación do goberno xerárquico e regulamentario. O anarquismo xurdiu como proposta en estados capitalistas, comunistas e socialistas.
- Autocracia: forma de goberno na que o poder é ostentado por un só individuo. A autocracia inclúe:
- Ditadura
- Tiranía
- Monarquía (incluíndo a monarquía constitucional debido a que o poder recae sobre o monarca que designa, aínda que de xeito cerimonial, un primeiro ministro ou presidente que goberna en representación súa)
- Patriarcado e Matriarcado
- Autoritarismo: forma de goberno na que o Estado demanda obediencia estrita á súa autoridade mediante o control social e as políticas opresivas. O autoritarismo pódese manifestar nas ditaduras ou xuntas militares, nos estados unipartidistas, e nas repúblicas presidencialistas ou parlamentarias fascistas
- Democracia: forma de goberno na que o poder recae sobre todo o pobo. O concepto inclúe a democracia deliberativa, a democracia directa, a democracia representativa e a socialdemocracia. Estes conceptos non son excluentes
- Oligarquía: forma de goberno na que o poder é ostentado por un grupo privilexiado da sociedade en función da súa riqueza, a súa ascendencia, a súa influencia política ou a súa participación militar. Inclúe as seguintes formas de goberno:
- Teocracia: forma de goberno na que o gobernante é o xefe da relixión do Estado. Maniféstase aos:
Forma interna de goberno
[editar | editar a fonte]Independentemente da forma de organización política dos estados, os estados poden ser clasificados de acordo á estrutura político-administrativa interna das rexións que as integran, se as hai. Esta é unha lista non exhaustiva e non mutuamente excluínte das formas de organización territorial ou político-administrativa:
Estados unitarios puros
[editar | editar a fonte]Os estados unitarios puros conforman unha soa entidade cun goberno estatal único, sen ningunha división administrativa. O único estado unitario puro é Montenegro.
Estados unitarios ou centralizados
[editar | editar a fonte]
O estado unitario rexionalizado ou estado centralizado é un estado dividido en diversas zonas ou rexións político-administrativas que non son autónomas nos seus réximes internos. Os gobernantes das rexións son designados directamente polo goberno central. Os seguintes estados son estados centralizados:
- Chile (dividido en 15 rexións non autónomas).
- Filipinas (79 provincias agrupadas en 17 rexións, só unha ten status de autonomía).
- Francia (debido ao recente aumento da autonomía legal das rexións, é dicir a existencia de asembleas locais, Francia a miúdo é clasificada como un estado rexional).
- Italia (debido á existencia de cinco rexións autónomas, Italia ten unha clasificación dual entre estado centralizado e estado rexional).
- Nova Zelandia (dividida en 12 rexións e 4 autoridades unitarias).
- Países Baixos (cunha clasificación dual como estado rexional e estado federado coas Antillas Neerlandesas e Aruba).
- República Popular da China (dividida en 22 provincias e 5 rexións autónomas de iure, 2 municipalidades, e 2 rexións especiais; a maioría dos cargos públicos non se elixen de xeito democrático)
- Serbia (aínda que se outorgou un elevado grao de autonomía a Kósovo)
- Colombia (dividido en 32 departamentos e un distrito capital, Bogotá)
Estados rexionais ou descentralizados
[editar | editar a fonte]Os estados rexionais ou descentralizados son estados cun pasado centralista, pero que progresivamente outorgaron maior autonomía ás diversas rexións que os conforman. O grao de autonomía varía dependendo do estado, e se o grao de autonomía é bastante elevado os estados rexionais adoitan ser considerados "federacións de facto". Neste caso a única diferenza entre o estado federal e o estado rexional é a orixe das atribucións: nos estados rexionais o goberno central cedeu ou devolveu algúns dereitos e competencias á rexión, mentres que nos estados federados son as rexións as que cederon algunhas das súas atribucións ao poder central.
Debido a que o grao de autonomía pode variar substancialmente co tempo, esta clasificación non é excluínte e a miúdo é moi ambigua, é dicir, algúns estados que permitiron o desenvolvemento de asembleas rexionais locais con poderes moi limitados aínda son considerados estados centralizados (como Francia), outros permitiron un elevado grao de autonomía (como Italia, España e o Reino Unido), e outros xa se converteron en federacións propiamente talles (como Bélxica). Se as rexións reciben a autonomía que gozaban no pasado (como dereito histórico), o proceso de descentralización a miúdo é chamado "proceso de devolución".
Estados federados
[editar | editar a fonte]
As federacións son estados conformados por entidades soberanas e autónomas. O status autónomo destas entidades non pode ser alterado de xeito unilateral polo goberno central, aínda que poden existir excepcións (como o caso da Arxentina, onde o goberno federal ha intervido en diversas ocasións nas provincias; e en México, mediante a figura da desaparición de poderes nos estados). Os seguintes estados son federacións:
- Arxentina (23 provincias e 1 cidade autónoma)
- Australia (6 estados e 2 territorios)
- Austria (9 estados)
- Bélxica (Flandres, Valonia e Bruxelas capital)
- Bosnia e Hercegovina (federación de Bosnia e Hercegovina e a República Srpska)
- Brasil (26 estados e un Distrito federal)
- Canadá (10 provincias e 3 territorios)
- Comores (Anjuouan, Grande Comore e Mohéli)
- Etiopía
- Micronesia (Chuuk, Kosrae, Pohnpei e Yap)
- Alemaña (16 estados ou länder)
- India (28 estados e 7 territorios de uniuna)
- Malaisia (13 estados e 3 territorios federais)
- México (31 estados e un Distrito federal)
- Países Baixos (unha federación dos estados unitarios dos Países Baixos, as Antillas Neerlandesas e Aruba)
- Nixeria (36 estados)
- Paquistán (4 provincias e 1 territorio)
- Palau (16 estados)
- Rusia (88 suxeitos)
- San Cristóbal e Neves
- Suíza (26 cantóns)
- Emiratos Árabes Unidos (7 emiratos)
- Estados Unidos de América (50 estados, o Distrito de Columbia, e outros territorios e dependencias)
- Venezuela (23 estados e 1 Distrito Capital)
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ Linz Juan J. e Alfred Stepan (1978) The Breakdown of Democratic Regimes. Baltimore: Johns Hopkins University Press. Hai tradución española (1987) A quebra das democracias Madrid: Alianza Editorial ISBN 84-206-2497-7
