Saltar ao contido

Os nabos na cultura popular galega

Engadir ligazóns
Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Presas de grelos no mercado

Os nabos son un dos cultivos máis populares en Galicia polas condicións climáticas axeitadas para o seu crecemento [1], o que explica a súa presenza na cultura popular galega: no léxico xerado ó seu redor, no refraneiro e no cantigueiro.

O nabo seméntase entre xullo e agosto -tempo que xa recomendaba o refraneiro-, en secaño ou regadío, nas mesmas leiras que o millo, o centeo ou o trigo, e xusto cando se colleitan estes, previo arado e estercado; a semente chámase nabiña. Cómese, toda a planta, durante os meses de novembro a maio, tanto para alimento da xente como para o gando. As nabizas ou os grelos úsanse para facer o caldo, ou ben se cocen con patacas e lacón. A raíz, o nabo propiamente dito, empregábase en cachos para facer o caldo aínda que o máis usual é darllo ós porcos ou a outro gando, cocidos con fariña.

Crenzas e supersticións

[editar | editar a fonte]

No Salnés crese que o día de entroido se debe quentar o forno, cocer o pan e botar as cinzas na terra para ter unha boa colleita de nabos [2].

Léxico

[editar | editar a fonte]

A nabiza ou rabiza é o primeiro gromo do nabo, as primeiras follas, tenras, que algúns rexeitan por ser doces. Logo produce o bertón ou xeno, que son as follas xa meirandes [3]. Finalmente, o grelo, cimo ou cimón é a verdura xa no final do ciclo, antes de botar a flor, agrelar ou grelar; o grelo cóllese xusto antes de florecer, que é cando máis amarga e dise que é o mellor momento, coincidindo do entroido, en febreiro [4].

Xogos infantís

[editar | editar a fonte]

En Galicia xogábase ao arríncate-nabo ou arrinca nabos. A Real Academia Galega no seu Diccionario gallego-castellano de 1913-1928 di que é un xogo de mozos que consiste en sentar todos no chan, e entre as pernas de cada un, senta o que lle segue, ao que o anterior suxeita fortemente cos brazos polo van. Só un xogador queda en pé, e este puxa polo primeiro que está sentado intentando erguelo, cousa difícil, porque o suxeita o anterior, e a este o outro, e así os demais, e, ou se erguen todos ou ningún, rodando, regularmente, polo chan. O que puxa acompaña o esforzo con estas verbas: Arríncate, nabo! [5].

Locucións

[editar | editar a fonte]
  • Levar un nabo: levar un chasco, unha decepción.

Refraneiro

[editar | editar a fonte]
Lacón con grelos
  • As rabizas piden unto e os grelos lacón ó punto [6].
  • As rabizas queren unto, aceite e allos, todo xunto [6]
  • Cada cousa no seu tempo, e os nabos no advento [7][8].
  • Caldo de nabos, non o tires, que dun día para outro sirve [8].
  • Cando é bo ano é ano de nabos [9].
  • Cando pasan nabos, mercalos [8].
  • De tal terra, tales nabos.
  • Dende as cereixas ós nabos, ben estamos; dos nabos ás cereixas, todas son queixas [10].
  • Día de Santiago á mañá, nabiños a semear.
  • Febreiro, bertoeiro[11].
  • Habendo neboeira o día de San Pedro Fiel, castañas furadas e nabos ruís[12].
  • Nabo, nabiza e grelo, trindade do galego.
  • Nabos e coles, comer de señores [8].
  • Nabos e fidalgos, raros [8][13].
Néboa no san Pedro Cid, castañas furadas e nabos ruís
  • Néboa no san Pedro Cid, castañas furadas e nabos ruís[14].
  • O bo nabal comeza por Santiago e acaba con Nadal.
  • O que non ten que facer seus nabos sacha [15].
  • O sol na eira, e a auga na nabeira [16].
  • Os nabos e os peixes no tempo da xiada crecen [8].
  • Pola Santa Mariña sementa a nabiña; a vella que o decía ben o sabía, que xa sementada a tiña [17].
  • Polo Pilar, nabos á terra e viño a envasar [18].
  • Polo Pilar, os nabos na terra ' o viño a envasar [19].
  • Polo Santiago seméntase o nabo.
  • Polo tempo de tódolos Santos mira os nabos; se fosen bos, di que son malos [8].
  • Por san Vicente pon os nabos da semente.
  • Por santa Mariña sementa a nabiña.
  • Pra coller moitos nabos, por Santiago sementalos.
  • Quen non ten que faguer sacha os nabos[20]
  • Quen queira nabos, vaia arrincalos [8].
  • Se chove o día de san Pedro Fiz, castañas furadas e nabos ruís.
  • Se hai neboeiro día San Pedro Fiz, castañas furadas e nabos ruíns.
  • Se o mes de agosto vén craro, bo magosto e bo nabo; se vén nubrado, poucas castañas e nabos furados [21].
  • Se queres ter bos nabos, en San Xoán tes que sementalos [8].
  • Sol na cibdá, auga no nabal [16].
  • Tal é a terra, tales nabos leva [22].
  • Viña, pereira e nabal, maos son de gardar [23].

Cantigueiro

[editar | editar a fonte]
  • Adios, Torneiros do Val,/ despedida de Galicia;/ xa que rilláste-lo nabo/ rillai tamén a nabiza [24].
  • Asubírame a unha cerdeira/ e farteime de pexegos bravos/ e veu o dono do cabaceiro/ vaite de aí que me arríca-los nabos [25].
... que quede o nabo chantado na terra
  • Entrei nun nabal alleo,/ agarrei un nabo, metino no seo,/ anque me ceiben os cas ó rabo/ léveme o demo si ceibo o nabo; pro si polo nabo ha de vir a guerra/ que quede o nabo chantado na terra [26].
  • Eu de onde estou ben vexo/ as rabizas en Teaio,/ tamén vexo os meus amores/ na arrechán de Araño [27].
  • Miña nai deume unha tunda/ con troncho dunha nabiza;/ miña nai, teña vergoña,/ que vén xente da misa [28].
  • Miña nai ten unto vello/ da cocha que ha de matar,/ mandóume coller rabizas/ ¡e o nabal por sementar! [29].
  • No nabal do meu sogro/ acitáronme os cas/ e saíu a miña sogra/ cunha chanca na mau;/ coa chanquiña na mau/ i o zapato no pé;/ ela a min tenme rabia,/ eu ben sei por qué é [30].
  • Non quero verzas con unto/ nin nabizas con aceite;/ non quero ter man da cabra/ e que outros mamen o leite [31].
  • Non quero verzas con unto/ nin nabizas con aceite;/ pra min non hai cousa boa,/ hasta me fai mal o leite [32].
  • Non quero verzas con unto/ nin nabizas con aceite;/ pra min non hai cousa boa,/ tamén me fai mal o leite [31].
  • Non quero verzas con unto/ nin nabizas con touciño;/ pra min non hai cousa boa,/ tamén me fai mal o viño [31].
  • Se me hei de casar contigo,/ válante cinco mil diablos;/ pra atender á paridura/ cómpreme un nabal de nabos [33].
  • Pra nabos n’hai coma Lugo,/ pra canteiros, Pontevedra,/ pra rapaciñas bonitas/ hai que vir á nosa terra [34].

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ Eladio Rodríguez, s. v. nabo; "O nabo, tanto a raíz como as follas, é un alimento usado en Galicia desde sempre" (La Voz de Galicia, 3.03.1984.
  2. ↑ Asociación cultural Andarela (ed.). "O entroido". Arquivado dende o orixinal (html) o 05/03/2016. Consultado o 26/01/2011. 
  3. ↑ Nótese que tamén se chaman así os brotes tenros da col ou da verza.
  4. ↑ La Voz de Galicia, 3.03.1984.
  5. ↑ Real Academia Galega (1913-1928): Diccionario gallego-castellano a través de Dicionario de dicionarios
  6. ↑ 6,0 6,1 O libro do porco, 35.
  7. ↑ O Advento é o primeiro período do ano litúrxico cristián, de preparación para o nacemento de Cristo. Celébrase os catro domingos inmediatamente anteriores ó Nadal.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 8,7 8,8 Eladio Rodríguez González, s. v. nabo.
  9. ↑ Eladio Rodríguez González, s. v. ano.
  10. ↑ Eladio Rodríguez González, s. v. cereixa.
  11. ↑ Chámanse bertós ás follas novas que botan os nabos, despois das nabizas e antes dos grelos.
  12. ↑ San Pedro Fiel é unha aglutinación de San Pedro in Vincula e de San Fins, que se celebran conxuntamente o 1º de agosto.
  13. ↑ Marcial Valladares Núñez.
  14. ↑ Ver nota a Habendo neboeirao día de San Pedro Fiel.... Rivas Quintas:123; no orixinal: niebla.
  15. ↑ Marcial Valladares, s. v. sachar.
  16. ↑ 16,0 16,1 Eladio Rodríguez González, s. v. sol.
  17. ↑ Santa Mariña celébrase o 18 de xullo. Eladio Rodríguez González, s. v. Santa Mariña.
  18. ↑ A Virxe do Pilar celébrase o 12 de outubro.
  19. ↑ Refraneiro do viño, 54.
  20. ↑ Juan Sobreira:Vegetables.
  21. ↑ Eladio Rodríguez González, s. v. agosto.
  22. ↑ Juan Sobreira: Papeletas. No orixinal: Tal he a terra.
  23. ↑ Refraneiro do viño, 46.
  24. ↑ Xaquín Lorenzo Fernández 1973, 31. No orixinal: rillastelo. Torneiros (do Val) é lugar da parroquia de Santa María de Río Caldo, no concello de Lobios, último lugar de Portela do Home camiño de Portugal; de aí que o chamen despedida de Galicia.
  25. ↑ Juan Sobreira: Papeletas, s. v. cabaceiro. No orixinal: Asubiram'a unha cerdeyra/ e farteyme de pexegos brabos/ e veo o dono do Cabaceyro/ vayte d'ahí que m'arrica los nabos.
  26. ↑ Corme, 480. No orixinal: os cás o rabo.
  27. ↑ Teaio é lugar da parroquia de San Xoán de Laíño, en Dodro pero estremeira coa de Santa Baia do Araño, en Rianxo. Fermín Bouza-Brey, 202. No orixinal: Teayo.
  28. ↑ Xaquín Lorenzo Fernández 1973, 99. No orixinal: de unha, ven.
  29. ↑ O libro do porco 46.
  30. ↑ Xaquín Lorenzo Fernández 1973, 109. No orixinal: cás.
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 O libro do porco, 47. No orixinal: berzas.
  32. ↑ Xaquín Lorenzo Fernández 1973, 111. No orixinal: berzas.
  33. ↑ Xaquín Lorenzo Fernández 1973, 143.
  34. ↑ Corme, 502.

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]

Outros artigos

[editar | editar a fonte]
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Os_nabos_na_cultura_popular_galega&oldid=6753606»