Lobishome

Lobishome
Un gravado do século XIII, que mostra a un lobishome devorando unha moza.
Outros nomes	Licántropo
Orixe	Mitoloxía grega

Un lobishome (/loβiˈsɔme̝/), tamén coñecido como licántropo (/liˈkantɾo̝po̝/; do grego antigo "λύκος" (lobo) e "άνθρωπος" (humano)), é un individuo que, segundo as mitoloxías, lendas e folclores, posúe a capacidade de transformarse, parcial ou totalmente e durante as noites de lúa chea, nun lobo ou nunha criatura antropomorfa semellante. Fontes temperás que mencionan esta habilidade ou aflición, coñecida como licantropía, inclúen a Petronio (27–66).

Esta transformación pode deberse a varias causas, coma unha imprecación ou ritual voluntario, ou, máis recentemente, pola mordedela ou rabuñada dun lobo ou licántropo. Adoita activarse durante as noites de lúa chea, condenando ao lobishome a vagar coma un lobo ata a mañá. As historias de licántropos menciónanse por primeira vez na mitoloxía grega, e, logo de chegar a moitos países europeos, estendéronse por todo o mundo. Estas criaturas descríbense principalmente como seres malignos que posúen habilidades tanto de lobo como de humano, unha forza colosal e unha gran ferocidade, xa que son capaces de matar a un gran número de persoas nunha soa noite. Rara vez lembran as súas andadas nocturnas despois de tornar á forma humana.

Exceptuando o emprego de cirurxía e a utilización de traxes ou disfraces, a transformación física dos homes en lobos é imposíbel. Con todo, moitas persoas, incluídos eruditos, creron nela durante séculos e, ás veces, esta crenza aínda persiste. Na actualidade, a licantropía recoñécese cientificamente coma un síntoma de enfermidade mental na que a persoa cre que se transformou en lobo. A este trastorno déuselle o nome de licantropía clínica.

Características

A palabra vén do latín hominem lupum 'home lobo'. Esta figura mítica podería estar relacionada coa enfermidade mental chamada kynanthropos ou lykanthropos nosos, estudada xa polo médico do tempo de Hadriano, Marcelo de Side.

Na crenza popular as metamorfoses obedecen a diferentes motivos: á maldición do pai (é dicir, unha mala fada que lle botara o pai), a ter nado o 24 de Nadal, noite do nacemento de Cristo ou por destino: por ser o sétimo fillo varón (noutras versións, o noveno), sen haber fillas polo medio. Tamén existe a tradición que sinala que un matrimonio que teña sete fillas, e ningún home, ten a obriga de entregar a súa última filla, que se converterá en peeira dos lobos; tamén pode caer a fada por envexa, bruxería ou meigallo que lle fagan a un, ou por unha soberbia que botase el mesmo.

O lobishome de noite cámbiase en lobo de distintos xeitos. Os primeiros síntomas da doenza preséntanse en forma de fonda tristura. A seguir, nun día determinado, xeralmente un venres ás doce da noite, foxe da casa e prodúcese a transformación: aló no monte, envorcállase na lama e, cando se ergue, xa é lobo. Fai entón toda clase de ruindades e crimes, especialmente con seres humanos. Namentres anda de lobo, non hai pau, nin pedra, nin arma branca, nin bala que o poida ferir.

Pódese crebar a mala fada de varios xeitos: facéndolle sangue; quitándolle a pel de lobo que leva e, principalmente, queimándolla; sorprendéndoo e descubríndoo cando se envorca na poeira.

O máis corrente é que o lobishome soamente ande convertido en lobo por tempadas, ou polas noites, ou durante certos días, e a fada pódelle durar máis ou menos anos.

Do lobishome correron por Europa centos de historias e casos que deron lugar a causas por bruxería e a escritos de moitas sortes. Na literatura clásica aparece, coma máis citado, o caso do rei Licaón de Arcadia, convertido en lobo por Zeus, por lle dedicar sacrificios humanos, ou por Hera, en vinganza dos amores de Zeus con Calisto, filla daquel rei. O caso de Rómulo e Remo aseméllase ao dos peeiros dos lobos.

Onde foi máis corrente a crenza é nos pobos xermánicos. Unha historia típica é a do cabaleiro que vai de caza, persegue a unha loba e chega a lle cortar unha das patas de diante; de volta ao seu castelo, atopa a súa muller cun brazo cortado e botando sangue.

Galicia

Artigo principal: O lobo na cultura popular galega.

Ilustración representando un lobishome, segundo unha intelixencia artificial.

En Galicia a tradición sinala que se un matrimonio ten sete ou nove fillos homes sen que nacese femia ningunha polo medio, o último queda marcado polo estigma da fada, converténdose en lobishome, foxe para o bosque por un período de sete anos (aínda que segundo as zonas pode variar entre seis e nove anos), e nese tempo non pode ser ferido nin capturado. Con todo, na tradición galega tamén existe o neno que nace xa cos síntomas do lobishome e que padece ciclicamente os síntomas.

Un dos casos máis coñecidos de lobishome galego foi Manuel Blanco Romasanta, o lobishome de Allariz. Tamén houbo outro en Portugal, José Pires, cara os anos 30 do século XX; a maiores do seu comportamento asasino e caníbal, dise que era extremadamente feo e que andaba case a catro patas. Tamén aducía na súa defensa que fora obxecto dunha mala fada que lle botara o pai e que mataba a xente porque un lobo se lle introducía no corpo, sen el poder impedilo.

Lobo da xente

Un caso particular é o lobo da xente, que se di cando a transformación ten lugar por unha maldición paterna e dedícase a matar xente, nunca gando (polo que este non se asusta cando se achega ós rabaños). Tamén se di que é un lobo real que se afixo a comer carne humana.

Cóntase que polo Invernadeiro, cara Vilariño de Conso (Ourense), unha rapaza discutía continuamente coa nai e mesmo chegaba a pegarlle, ata que un día esta lle botou unha maldición: "Deus permita que te convertas en loba". A rapaza desapareceu e desde entón comezaron a producirse numerosas mortes e, aínda que a xente armou partidas de caza, non conseguiron dar con ela. Así ata que un bo día cesaron as mortes e todo volveu á normalidade, suponse que porque se lle acabou a mala fada.

Tamén en Trives se conta dunha moza que non facía outra cousa que pedirlle carne á nai, ata que esta se cansou e berroulle: "Aínda te volvas loba para que nunca te fartes!". E así foi: fuxiu da casa e volveuse loba no monte, facendo moito mal entre a xente. Unha noite entrou nun sequeiro sen decatarse de que alí dentro había un mozo que, ó vela entrar, agatuñou ó alto do canizo. A moza desprendeuse da pel de loba e o mozo aproveitou para coller un pau e botar a pel no lume. Entón, ela recuperou o ser humano e contoulle o que pasara, agradecéndolle que a desencantara, e terminaron casando. Noutra versión desta lenda trátase dunha rapaza filla dunha muller viúva que casa por segunda vez. Dunha volta, o padrasto intenta violala pero ela, cun fouciño, rebándalle unha man. De volta a casa, a nai, que non a cre, bótalle unha fada e pide que se volva loba, e como tal viviu ata que aquel mozo a desencantou.

Loba branca

Outro caso de mulleres que se transforman en lobas por unha mala fada paterna é o da loba branca, lenda recollida en Viana do Bolo. Trátase dunha moza á que o pai quere casar cun fidalgo pero ela négase porque está namorada dun pegureiro. O pai mete a filla nun alxube pero o mozo consegue liberala e foxen xuntos. O pai perségueos pero non os pode alcanzar, así que bota unha fada contra a filla, que se transforma en loba e termina matando e devorando ó amante. Desde aquela, cando recupera a forma humana, chora desconsoladamente.

Galería de imaxes

• 
  Lobishome.
• 
  Lobishome (Lucas Cranach, 1512).
• 
  Canis lupus, lobo.

Véxase tamén

Bibliografía

• O lobo da xente, Novela de Vicente Risco
• Cuba, Xoán Ramiro; Miranda, Xosé; Reigosa, Antonio (2022). Dicionario dos seres míticos galegos. Vigo: Edicións Xerais de Galicia. ISBN 978-84-1110-072-4. 
• Dicionario de dicionarios, ILG, s. v. lobishome.
• Mariño Ferro, Xosé Ramón (1985). Cultura popular. Sada: Manuais do Museo do Pobo Galego. p. 151. ISBN 84-600-3820-3. 
• Vaqueiro, Vítor (2011). Mitoloxía de Galiza. Lendas, tradicións, maxias, santos e milagres. Vigo: Galaxia. ISBN 978-84-9865-387-8. 

Outros artigos

• Romasanta. A caza da besta