Saltar ao contido

Rosalía de Castro

Este é un artigo de calidade da Galipedia
1000 12/16
Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
(Redirección desde «María Rosalía Rita Expósito»)

«Rosalía» redirixe aquí. Para outras páxinas con títulos homónimos, véxase Rosalía (homónimos).
Modelo:BiografíaRosalía de Castro
Nome orixinal(es) María Rosalía Rita de Castro Editar o valor en Wikidata
Biografía
Nacemento(es) María Rosalía Rita Expósito Editar o valor en Wikidata
23 de febreiro de 1837 Editar o valor en Wikidata
Conxo, España Editar o valor en Wikidata
Morte22 de xullo de 1885 Editar o valor en Wikidata (48 anos)
A Matanza, España Editar o valor en Wikidata
Causa da mortecancro de útero Editar o valor en Wikidata
Lugar de sepulturaPanteón de Galegos Ilustres (1891–) 42°53′02″N 8°31′58″O / 42.8839, -8.5328
cemiterio de Adina (1885–1891) 42°44′24″N 8°39′38″O / 42.74, -8.6606 Editar o valor en Wikidata
RelixiónCatolicismo Editar o valor en Wikidata
Actividade
Ocupaciónescritora, novelista, poetisa, escritora de contos Editar o valor en Wikidata
Período de actividade1857 Editar o valor en Wikidata - 1884 Editar o valor en Wikidata
Xénero artísticoPoesía Editar o valor en Wikidata
MovementoRexurdimento Editar o valor en Wikidata
Obra
Obras destacables
Familia
CónxuxeManuel Murguía (1858–1923) Editar o valor en Wikidata
FillosAlejandra (1859-1937)
Aura (1868-1942)
Gala (1871-1964)
Ovidio (1871-1900)
Amara (1873-1921)
Adriano Honorato Alejandro (1875-1876)
Valentina (nada morta en 1877) Editar o valor en Wikidata
PaisJosé Martínez Viojo Editar o valor en Wikidata  e María Teresa da Cruz Castro Editar o valor en Wikidata
Premios
Sinatura Editar o valor en Wikidata
Descrito pola fonteEnsayo de un catálogo de periodistas españoles del siglo XIX (1903-1904), (sec:Castro de Murguía (Rosalía), p.81)
Obálky knih,
Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada Editar o valor en Wikidata
Sitio webrosalia.gal Editar o valor en Wikidata
IMDB: nm0145694 Galiciana: 6145 BNE: XX881851 Bitraga: 60 BUSC: castro-rosalia-de-1837-1885 Dialnet: 2506826 Musicbrainz: 3a7cf6c2-9640-4d68-a5ca-d82d9d690be8 Discogs: 661338 IMSLP: Category:Castro,_Rosalía_de WikiTree: De_Castro-151 Find a Grave: 7529457 Editar o valor en Wikidata

Rosalía Castro de Murguía[1], de solteira, Rosalía de Castro Abadía,[2] nada en Conxo (Santiago de Compostela) o 23 de febreiro de 1837[3] e finada na Matanza (Padrón) o 15 de xullo de 1885, foi unha escritora e poeta galega, considerada a máis ilustre figura da lírica moderna, unha das máis altas da poesía española do século XIX[4] e a principal responsable do Rexurdimento galego do século XIX, xunto a Eduardo Pondal e Manuel Curros Enríquez.[5]

O 17 de maio, Día das Letras Galegas, celébrase co gallo de ser a data de edición da súa obra Cantares gallegos. A súa figura e as súas creacións literarias foron obxecto dunha abondosa bibliografía e recibiron unha constante atención crítica, tanto no territorio galego coma no estranxeiro.[6]

Traxectoria

Véxase tamén: Cronobiografía de Rosalía de Castro.

Nacemento

Rosalía de Castro naceu o 23 de febreiro de 1837 no Camiño Novo, do que daquela era o novo Concello de Conxo, hoxe Praza de Vigo do concello de Santiago de Compostela,[7] sendo bautizada o día seguinte cos nomes de María Rosalía Rita. No rexistro do Hospital Real de Santiago de Compostela figura como filla de pais descoñecidos. A súa acta de bautizo (folio 159) rezaba:[8]

“ En 24 de febreiro de 1836, María Francisca Martínez, veciña de San Xoán do Campo, foi madriña dunha nena que bauticei solemnemente e puxen os santos óleos, chamándoa María Rosalía Rita, filla de pais incógnitos, cuxa nena levou a madriña, e vai sen número por non ter pasado ó orfanato; e que así conste, asínoo. ”

— José Vicente Varela y Montero (presbítero).[9][10][Citas orixinais 1]

As restantes partidas que figuran no folio son todas do ano 1837. "1836" trátase, pois, dun erro do que o escribiu.

A súa nai, María Teresa da Cruz de Castro e Abadía, nada o 24 de novembro de 1804, de orixe fidalga vida a menos,[11] viviu na Casa grande de Arretén, en Iria Flavia. A familia da nai proviña da liñaxe dos Castro, de orixe castelá, pero establecida en Galicia dende a Idade Media (foron condes de Lemos nunha das súas pólas).[12] Contaba trinta e dous anos cando naceu a meniña.[11] Moi pouco se sabe do pai de Rosalía, José Martínez Viojo. Nado en Ortoño, Ames,[13] o 7 de febreiro de 1798 e crego de profesión, acababa de cumprir os trinta e nove anos cando naceu a nena; debido á súa condición, non puido recoñecer nin lexitimar a súa filla, encargando o seu coidado ás súas irmás, polo que semella que si se interesou pola súa manutención.[11] Non obstante non hai datos que avalen que fosen as súas tías paternas as que se encargasen da meniña. Polo contrario, e de acordo coa documentación achegada por Victoria Álvarez Ruiz de Ojeda, Rosalía aparece ao coidado da súa nai, en Padrón, cando contaba con cinco anos de idade.[14]

Infancia

Rosalía nun debuxo feito pola súa filla Alejandra.

Nos seus primeiros anos Rosalía viviu unha infancia leda nas vilas rurais de Ortoño e Padrón. Nunha das pasaxes bibliográficas dun dos seus poemas de Cantares gallegos, Castro bota unha ollada nostálxica á casa de Arretén, casa de Iria Flavia onde viviu por tempadas canda a súa nai entre os nove e quince anos. Unha infancia lembrada por cancións, risas e as badaladas das campás.[13]

Dos tempos de Arretén, xa cunha Rosalía adulta, hai unha testemuña directa sobre a relación de Rosalía co contorno e as xentes de Padrón:[15]

“ Relataba Balbina (Cardama Cajaraville) como se saudaba acotío coa poetisa ao atoparse con ela camiñando preto da Casa Grande.
Lembra na entrevista como a escritora tiña un trato moi deferente con todo o mundo, a pesar de que, segundo explicaba Balbina, o seu mundo era o dos señores, con quen se trataba máis. No físico describía a poetisa como forte, con moita máis presenza que Murguía. E no relativo ao trato que tiña a escritora coas persoas ao seu servizo, facía fincapé a anciá en que sempre lles daba aos que traballaban na casa “algún lote de alimentos”.[Citas orixinais 2] 		”

A noticia non precisa cal é o periódico citado.

Na seguinte prosa costumista, de 1881, Rosalía fala da ledicia de estar coa súa nai nas Torres de Hermida en Lestrobe, fogar de Josefa, irmá da nai de Rosalía e do seu home Gregorio.[13]

“ Non volvín experimentar nesa habitación, onde a miña nai... durmiu un día para espertar cada mañá sorríndome, aquela ledicia e aquelas éxtases, nas cales, sen eu sabelo, a esperanza, agora fuxida, andaba axitando entón as súas luminosas ás.[Citas orixinais 3] ”

Nun artigo de Murguía escrito trala morte da súa dona publicado como capítulo en Los precursores (1885), Murguía afirma que a ledicia da súa mocidade foi axiña interrompida coa chegada da puberdade aos once anos de idade.[13]

En setembro de 1853 unha epidemia de tifo puxo en grave perigo a vida de Rosalía (con 16 anos), en Muxía, onde fora á romaría da Virxe da Barca.[16] De feito, acabou coa da súa amiga Eduarda Pondal, irmá do poeta.[17] No inverno dese mesmo ano unha gran fame asola Galicia.[18]

Formación

Murguía, o marido, foi quen lle publicou Cantares gallegos.

Non se sabe exactamente cando nai e filla se trasladaron a Compostela, pero si que en 1850 xa vivían nesa cidade. Os seus estudos deberon ser escasos.[19] Alí comezou a formarse en torno á Real Sociedad Económica de Amigos del País de la ciudad de Santiago. En Santiago recibiu formación musical, artística e literaria; participou nas actividades do Liceo de la Juventud, lugar de encontro dos intelectuais comprometidos co movemento provincialista. As súas correntes ideolóxicas, que impregnarán a obra de Rosalía, eran o socialismo e o republicanismo.[20] No liceo coincidiría con Eduardo Pondal, Aurelio Aguirre e Juan Manuel Paz Novoa.

Familia

A familia en 1884, do estudio fotográfico de Manuel Palmeiro.[21][22]

En abril 1856 trasladouse a Madrid, onde viviu coa súa curmá María Josefa del Carmen García-Lugín y Castro, na rúa da Ballesta. En 1857 publicou o seu primeiro libro, o poemario La Flor, do que o escritor Manuel Murguía fixo unha recensión no xornal La Iberia do 12 de maio dese mesmo ano. O 10 de outubro de 1858, encinta,[23] casou con Murguía, na igrexa de Santo Ildefonso.[24] A vida do matrimonio fíxose itinerante debido aos cargos funcionariais de Murguía. En 1859 regresaron a Galiza, onde naceu Alejandra, a súa primeira filla, apadriñada por Alejandro Chao; no mesmo ano volveron de novo a Madrid e publicou obras en galego e castelán. Logo duns anos en Madrid, trasladáronse a Lugo, e despois volveron a Madrid. O 4 de xuño de 1862 mórrelle en Santiago a nai, Teresa de Castro, á idade de 57 anos, dunha "lesión orgánica do corazón".[25] Rosalía estaba naquel momento vivindo con ela.[26]

As actividades do seu home leváronos por diferentes lugares: Simancas, A Coruña (1871-1878), Santiago de Compostela, Lestrobe (1879-1883, residindo no pazo de Hermida), Estremadura, Alacant... e mentres, foron nacendo máis fillos: Aura, nada en Santiago o 7 de decembro de 1868[27] (morreu en 1942). Gala e Ovidio, xemelgos, naceron en Lestrobe en xullo de 1871 (Gala morreu en 1964 e Ovidio en 1900), Amara, nada na Coruña en xullo de 1873 (morreu en 1921), Adriano Honorato Alejandro, nado en Santiago en marzo de 1875 (morreu en novembro de 1876 debido a unha caída[28]), e Valentina, nada morta en Santiago en febreiro de 1877.[11]

Últimos anos e morte

Véxase tamén: Casa Museo Rosalía de Castro.
Tumba de Rosalía no convento de San Domingos de Bonaval.

Rosalía botou os derradeiros anos da súa vida en Padrón, onde a familia alugara a casa da Matanza, que despois se convertería na súa casa-museo.

A morte de Adriano, o seu fillo máis novo aos dous anos por mor dun accidente na súa casa de Santiago[28] e a súa enfermidade amargáronlle os derradeiros anos. Morreu de cancro en 1885, aos corenta e oito anos na súa casa de Padrón. Rosalía foi soterrada no camposanto da Adina. Anos máis tarde, en 1891, os seus restos foron trasladados ó actual Panteón de Galegos Ilustres, na igrexa de San Domingos de Bonaval, en Santiago de Compostela.

Derradeiros momentos de Rosalía por Augusto González Besada.[11][29]

“ … recibiu con fervor os santos sacramentos, recitando en voz baixa as súas predilectas oracións. Encargou ás súas fillas queimasen os traballos literarios que, reunidos e ordenados por ela mesma, deixaba sen publicar, dispuxo ser soterrada no cemiterio de Adina, e pedindo un ramo de pensamentos, a flor da súa predilección, non ben foille achegada aos beizos sufriu un afogo que foi o comezo da súa agonía. Delirante, e nubrada a vista, díxolle á súa filla Alejandra: «Abre esa fiestra, que quero ver o mar», e pechando os seus ollos para sempre, expirou…[Citas orixinais 4] ”
Rosalía xacente no seu leito de morte, retratada polo seu fillo Ovidio.

Despois da súa morte, os fillos, obedecendo a súa derradeira vontade, queimaron os seus escritos.[30] Cando Murguía volveu á casa e atopou o feito, laiouse dicíndolles:[31]

“ Queimáchedes a gloria dela e a fortuna vosa! [Citas orixinais 5] ”

Lingua literaria

O idioma que tiñan á súa disposición os iniciadores do Renacemento romántico, que eran uns completos descoñecedores dos textos medievais, era unha lingua dialectal empobrecida, moi erosionada pola lingua oficial e fragmentada en variedades comarcais.

Non se pode afirmar que Rosalía de Castro escribise nun dialecto determinado, aínda que o seu elástico sistema de normas lingüísticas tiña como base xeográfica as falas das comarcas bañadas polo Sar e o Ulla, cunha clara tendencia ao seseo. Como consecuencia da precaria situación na que se atopaba a lingua galega escrita da época, Rosalía adoitaba empregar vulgarismos (probe en lugar de pobre, espranza en lugar de esperanza e dreito en lugar de dereito son algúns exemplos), hipergaleguismos (concencia ou pacencia son dous exemplos) e castelanismos (dicha, Dios, conexo...). Tamén son habituais nas súas obras as vacilacións léxicas (frores, frois, froles ou dor, doure, delor) e morfolóxicas, adoptando diferentes solucións para a formación do plural das palabras agudas.

Malia todo, a Rosalía interésalle máis a vivacidade cá pureza da lingua galega que emprega para expresarse, o que deixa patente no prólogo de Cantares gallegos. É alí onde se di que a pesar de carecer de gramáticas e de regras, que propiciarán a aparición de erros ortográficos, a autora puxo o seu maior coidado en reproducir o verdadeiro espírito do pobo galego.

A decisión de non escribir máis en galego

    Lestrove   25 de julio   1881.
  Mi querido Manolo te he escrito ayer, pero vuelvo a hacerlo hoy...

Nunha carta que Rosalía lle dirixe ao seu marido, Manuel Murguía, asinada en Lestrove[sic] o 25 de xullo de 1881, deixa dito:

“ …nin por tres, nin por seis, nin por nove mil reais volverei a escribir nada no noso dialecto, nin acaso tampouco a ocuparme de nada que ao noso país concirna. [Citas orixinais 6][32] ”

E non se sentía só doída, senón tamén fondamente decepcionada, polo que se desprende dos seus argumentos nese mesmo texto:

“ … Atrévense a dicir que é forza que me rehabilite ante Galicia. Rehabilitarme de que? De ter feito todo o que en mi coubo polo seu engrandecemento?

O país si que é o que ten que rehabilitarse para cos escritores, a quen, aínda que non sexa máis que pola boa fe e entusiasmo con que por el traballaron, débelles unha estimación e respecto que non saben darlles… [Citas orixinais 7][33]

”

A tan citada misiva de Rosalía nacera en resposta ao escándalo e ás duras críticas que nalgúns xornais do país provocara o seu artigo "Costumbres gallegas", publicado en El Imparcial de Madrid. Nel referíase a un antigo costume dalgunhas zonas de costa galegas nas que as familias, como mostra de hospitalidade e “extrema xenerosidade”, realizarían o “sacrificio” de permitir que o mariñeiro forasteiro pasase unha noite cunha muller da casa.[34]

Con todo, a pesar da contundencia dos parágrafos anteriores, Rosalía remataba pedíndolle a Murguía que lle comunicase ao editor a súa resolución de non volver escribir en galego, “de una vez que a él no le conviene aceptar las condiciones que le he propuesto”. Non estaba pechándose, así, totalmente en banda.

Con estes datos e coas conclusións ás que chegan os distintos historiadores, pódense avanzar tres posibles razóns para o seu abandono da lingua da que foi nai:

  • Foi unha decisión nacida da súa dor e fatiga de non ver recoñecido o seu esforzo e contribución á lingua propia, como lle sucedeu a Manuel Curros Enríquez, excomungado pola Igrexa, ou Francisco Añón, que morreu na miseria.
  • Rosalía buscaba un respecto profesional (aceptar las condiciones que le he propuesto), que non daba conseguido.
  • A súa morte prematura converteu en definitiva unha decisión que non tiña por que selo.

Como remate, tamén cómpre lembrar que Rosalía ordenou que, á súa morte, fosen queimados os seus escritos. Non se pode desbotar que, entre eles, houbese obra en galego.[30]

Importancia e significado da súa obra en galego

Álbum de la Caridad, nel aparecen cinco poemas en galego de Rosalía, despois incluídos en Cantares gallegos.[35]

Rosalía foi, por un lado, a precursora da poesía cívica en Galicia. Á espontánea reacción fronte aos vexames, a defensa enérxica da Galicia explotada, marxinada e calumniada, hai que lle engadir a comuñón total coa voz dos seus compatriotas —especialmente, as mulleres das clases populares— falando dende os rexistros do seu pobo cunha lingua vivamente expresiva.[36]

Coa publicación de Cantares gallegos no ano 1863 acadouse o fito cumio do Rexurdimento das letras galegas, asemade marcouse un punto de inflexión na historia da literatura galega. Cun elevado exercicio lingüístico e literario, a escritora prestixiou o galego como lingua literaria (aínda que esta lingua xa fora empregada para a creación literaria, como sucede coa lírica galaico-portuguesa) e reivindicou o seu uso. Ademais, por medio dos temas tratados en Cantares gallegos, Rosalía outorga á súa obra un carácter sociopolítico reflectindo as duras e pésimas condicións baixo as que se atopaba a sociedade rural galega, ao mesmo tempo que reivindicaba a lingua galega fronte ao castelán, e a Galicia fronte a España.

Pódese dicir que Rosalía pretendeu defender e redescubrir a cultura e identidade galega, as cales foran obviadas pola ideoloxía centralista estatal. A pegada de Cantares gallegos quedou reflectida tanto na posterior produción literaria como no mesmo pobo galego, que ao verse reflectido na obra rosaliana tomou conciencia da súa propia dignidade. O éxito do libro debeuse á extraordinaria conexión que existiu entre a escritora e as xentes do seu país, chegándose ao extremo de que o pobo chegou a asumir un gran número de poemas e estrofas como versos comunitarios.[37]

Con Follas novas (1880) Rosalía creou un universo novo e extremadamente persoal, no que o puro lirismo intimista acada a máis alta realización artística, alén das vivencias estéticas, nunha continua e angustiada pregunta sobre o sentido da existencia humana. A poesía que se recolle nesta obra revela a conflitividade dun mundo no que non existen valores eternos e verdades absolutas, e onde o ser humano se atopa totalmente só. É a cosmovisión pesimista e angustiada a que transloce a crise de valores da sociedade capitalista fronte á seguridade da sociedade patriarcal, que aparece en descomposición pola acción daquela.[37]

Por último, Rosalía sentiuse allea ao mundo da falsa feminidade no que se move a meirande parte da literatura feminina do seu tempo. O canto á intimidade e aos máis fondos problemas comúns a mulleres e varóns marcan tamén unha disidencia e unha clara posición feminista.[36]

Críticas e influencias posteriores

A valoración da obra rosaliana e a mitificación da escritora producíronse tralo seu falecemento, posto que ao longo da súa vida esta foi permanentemente menosprezada e marxinada, ficando fóra de escritos tan relevantes como La literatura en 1881 de Leopoldo Alas e Armando Palacio Valdés. Foi necesario agardar até os modernistas e a xeración do 98 para que recoñecesen en Rosalía a unha creadora afín ao seu espírito.[38]

Os maiores promotores de Rosalía de Castro foron os escritores do 98, quen a deron a coñecer a través dos seus escritos en toda a xeografía española e na América castelanfalante, valéndose do seu gran recoñecemento social e da reedición de moitas das páxinas escritas por eles e que versaban sobre a escritora. Principalmente, foron Azorín e Miguel de Unamuno os máis acérrimos valedores de Rosalía, quen lle dedicaron entre 1911 e 1912 un total de seis artigos que versaban sobre a escritora galega. O resto de literatos da xeración do 98 non se pronunciaron en favor de Rosalía de Castro, e se o fixeron foi dunha forma moi tenue, como fixo Antonio Machado cunha lacónica e tardía observación sobre a poetisa. Destacou tamén Ramón María del Valle-Inclán, mais neste caso polas duras críticas e xuízos negativos que lle dedicou á obra rosaliana, a pesar de ser amigo do seu marido, Manuel Murguía, quen se encargou da redacción do prólogo da obra titulada Femeninas, do mesmo Valle Inclán.[39]

O independente Juan Ramón Jiménez tamén se fixo eco da obra rosaliana, dedicándolle todo tipo de eloxios e considerándoa como a predecesora da revolución poética iniciada por Rubén Darío. Considerándoa unha poeta do litoral, do mesmo xeito que facía con Bécquer, Jiménez outórgalle o cualificativo de innovadora e precursora do modernismo español.[39][40]

Recoñecementos e legado

En 1947 constituíuse o Padroado Rosalía de Castro, co obxecto de restaurar a casa da Matanza e convertela na Casa Museo Rosalía de Castro, coidar do seu sepulcro no Panteón de Galegos Ilustres e difundir e promover a cultura galega. No ano 1995 o padroado reconstituíuse como Fundación Rosalía de Castro, que edita a revista Follas Novas. Existen varias institucións, espazos públicos e bens de consumo designados co nome de Rosalía de Castro. Deste xeito, é posible atopar centros de educación tanto en Galicia[41] coma no resto de rexións de España,[42] en Rusia[43][44] ou no Uruguai[45] chamados igual cá escritora, ao que se debe engadir numerosos parques, prazas e rúas, asociacións culturais, premios outorgados a persoas intimamente vencelladas á lingua galega e castelá, bibliotecas,[46] agrupacións folclóricas, coros musicais e mesmo un viño con Denominación de Orixe Rías Baixas.[47] Un avión da compañía Iberia, así como unha aeronave pertencente a Salvamento Marítimo, foron bautizados igual cá escritora.[48] Ademais, en 1994 a Unión Astronómica Internacional asignou o nome da escritora a un cráter da superficie de Venus.[49]

Billete de 500 pesetas.

O 8 de abril de 1964 a Fábrica Nacional de Moneda y Timbre emitiu para Correos de España un selo postal de 6 pesetas no que aparece a figura de Rosalía de Castro nunha ribeira, canda un cruceiro e un hórreo, nun gravado de Daniel Carande Boto.[50] Coa emisión do 23 de outubro de 1979 apareceu o último dos billetes de 500 pesetas, posto que este sería substituído en 1987 por moedas de igual valor. O billete distinguíase por presentar no anverso o retrato de Rosalía de Castro, gravado por Pablo Sampedro Moledo,[51] así como por mostrar no reverso a Casa-Museo de Rosalía sita en Padrón e uns versos coa caligrafía da súa autora, pertencentes á obra Follas Novas. Desta forma, Rosalía de Castro converteuse xunto con Isabel a Católica, na única personaxe feminina non alegórica retratada no anverso dun billete propiamente español.[52][53]

O 24 de febreiro de 2015 o Doodle de Google estivo adicado a Rosalía de Castro, para conmemorar o 178 aniversario do seu nacemento.[54]

O 17 de decembro de 2019, nunha votación en Internet para elixir o nome dunha estrela e un dos seus planetas, dentro do proxecto internacional impulsado pola Unión Astronómica Internacional (IAU) como parte das actividades de celebración do seu centenario; baixo o nome de NameExoWorlds asignouse a cada país, máis de 110 en total, un sistema formado por unha estrela e un planeta que a orbitase para que se lle deran nomes mediante a participación cidadá. No caso de España votouse entre unha ducia de propostas. Por iniciativa da Agrupación Astronómica Coruñesa Ío, conseguiuse que se nomease a estrela HD 149143 da constelación Ofiúco, e o planeta HD 149143 b asociado a ela, cos nomes de Rosalíadecastro e Riosar, respectivamente.[55][56][57]

O Concello de Dodro nomeou a escritora filla adoptiva no ano 2022.[58][59]

En 2022 decídese adiantar a data do Día de Rosalía de Castro, que se viña celebrando desde hai anos o 24 de febreiro, ó día 23, tras confirmarse a data real de nacemento [60].

Día das Letras Galegas

Artigo principal: Día das Letras Galegas.

O 20 de marzo de 1963, tres membros numerarios da Real Academia Galega, concretamente Francisco Fernández del Riego, Manuel Gómez Román e Xesús Ferro Couselo, enviaron unha carta ao que por aquel entón ostentaba o cargo de presidente da institución, Sebastián Martínez-Risco, na que se sometía a consideración da Xunta Xeral a proposta de celebrar o centenario da publicación da obra Cantares gallegos, de Rosalía de Castro. O 28 de abril, a consecuencia da proposta elevada ao presidente, ten lugar unha Xunta ordinaria nos salóns municipais que ten como resultado a declaración de Día das Letras Galegas o 17 de maio de cada ano, quedando reflectida tal decisión na acta da sesión.[61]

Rosalía por Brocos en 1880.[51]
“ Todos sabemos que o libro rosalián editado en 1863, ten sido a primeira obra maestra con que contóu a Literatura Galega Contemporánea. A súa aparición veu a lle dar prestixio universal á nosa fala como instrumento de creación literaria. Representa, pois, un fito decisivo na historia da renacencia cultural de Galicia. ”

—   Punto primeiro da carta.[61]

“ Ninguén desconoce que o libro ten unha forza simbólica estraordinaria. Sendo a amosa máis reveladora do nivel cultural dos pobos, non é de estranar o afán de esparexelo e de lle abrir camiños pra ensanchar o ámpido dos seus leitores. No caso de Galicia, ningunha data máis axeitada pra enaltecer e difundir o libro eiquí producido, que a que conmemora a pubricación da obra coa que se encetóu o prestixio contemporáneo das Letras galegas. ”

—   Punto quinto da carta.[61]

Aos dous días de acadarse un acordo no seo da institución, o presidente da Real Academia Galega procedeu á comunicación deste ao Ministerio de Información e Turismo solicitando o seu permiso para poder levar a bo termo a iniciativa. O 14 de maio, o delegado provincial do ministerio ao que se acudiu respondeu de maneira positiva á proposta. Así, aquel ano de 1963 honrouse a figura de Rosalía por medio de diversos actos que foron promovidos pola institución académica, tendo isto como sede principal a cidade da Coruña. Porén, noutras cidades de toda Galicia tamén se promoveron distintas homenaxes e actos co obxectivo de honrar tanto a autora como a súa obra.

Obra

Véxase tamén: Cantares gallegos e Follas novas.

Rosalía de Castro escribiu tanto en prosa coma en verso, empregando o galego e o castelán. A súa obra estivo profundamente marcada polas circunstancias que rodearon a súa vida: coma a súa orixe, os problemas económicos, a perda dos seus fillos e a súa fráxil saúde.

Armonías y cantares
de Ventura Ruiz Aguilera.

En 1863 editouse en Vigo o seu primeiro gran libro, Cantares gallegos, publicado polo seu marido, Manuel Murguía, quen xestionou, sen o permiso da súa muller, a saída do prelo dun poemario que fixa o comezo dunha nova xeira para a poesía galega e que, sen dúbida, é a base de todo o rexurdimento literario e non literario da literatura galega. Cantares gallegos constitúe o primeiro libro escrito en galego nunha época na que a lingua galega estaba extinta coma lingua escrita. Moitos poemas do seu libro son glosas de cantigas populares, nelas Rosalía denuncia a miseria, a pobreza e a emigración masiva á que estaban obrigados os galegos, sen deixar de verte-los seus sentimentos e vivencias persoais.

O 17 de maio daquel mesmo ano, Rosalía asina a dedicatoria da obra para Fernán Caballero, sendo adoptada esa data, co gallo do seu centenario, como Día das Letras Galegas (1963).

En 1880 a escritora publicou unha escolma de poemas á que chamaría Follas novas, editado por La Propaganda Literaria de Alejandro Chao, na Habana, Cuba, e impreso en Madrid.[62] Nun comezo o poemario concibiuse como unha continuación de Cantares gallegos: O 40% dos poemas de Follas novas teñen afinidade co texto publicado en 1863, mentres que o resto das composicións presentan un diferente espírito poético motivado polo afastamento da terra, as desgrazas familiares e as doenzas físicas e morais. Estamos, xa que logo, ante unha poética que afonda nos sentimentos, na saudade e que ten frecuentemente, por horizonte, a fronteira do propio ser.

Traduciu do castelán ao galego "Ruinas" e vinte e cinco cantares do escritor salmantino Ventura Ruiz Aguilera (1820-1881) que apareceron no libro deste último: Armonías y cantares (Madrid, 1865).[63][64]

En castelán publicaría os poemarios La flor (1857), A mi madre (1863) e En las orillas del Sar (1884) e a novela El caballero de las botas azules (1867), todos eles encravados no movemento romántico. Así mesmo, autotraduciu do galego ao castelán algún dos seus propios poemas.[65]

Tamén se conserva un breve fragmento dunha obra de teatro escrita en castelán, Romana, que pola súa correspondencia privada sábese que rematou, pero non se conservan copias completas e suponse que debía estar entre as obras da escritora queimadas trala súa morte.[66]

Poema manuscrito de Rosalía.[67]

En galego

Poesía
Prosa

En castelán

Poesía
  • La flor, Imprenta de M. González, Madrid (1857).[70]
  • A mi madre, Imprenta de Juan Compañel, Vigo (1863).[71]
  • En las orillas del Sar. Imprenta de Ricardo Fe, Madrid (1884).[72]
  • La flor, A mi madre, poesía dispersa e traducións (2023). Vigo: Xerais. Edición de Anxo Angueira.[73]
Prosa
Edicións orixinais

Obras completas

Das Obras completas hai máis dunha ducia de edicións, non sempre levadas a ramo:[88]

Obras completas, da ed. Aguilar.
  • 1909-12: Obras Completas. Madrid: Librería de Pueyo / Librería de los Sucesores de Hernando, 4 vol,s.:[89]
  • 1º t.: En las orillas del Sar, con prólogo de Murguía e traballos de J. Barcia e Enrique Díez-Canedo.[90]
  • 2º t.: Cantares gallegos, con prólogo da autora.
  • 3º t.: Follas novas, con prólogo de Emilio Castelar.
  • 4º t.: El caballero de las botas azules, con epílogo de Prudencio Canitrot.[91]
"Dinche o corazón na man".[100]

Achados posteriores

  • Manuscritos poéticos inéditos de Rosalía de Castro, edición a cargo de Henrique Monteagudo e María Xesús Lama, Ed. Real Academia Galega, 2014.[100] Trátase dunha serie de manuscritos achados nos arquivos da Biblioteca Municipal da Coruña e da Academia, ademais de fragmentos de poemas xa coñecidos, hai dous inéditos: un en galego, de feitura que lembra a Cantares gallegos e tres breves poemas en castelán, que poderían formar parte do que ía ser o seu libro Postrimerías.[101]
  • No mesmo acto no que se presentaron os anteriores inéditos anunciábase tamén "a posible aparición de Historia de mi abuelo, un libro homenaxe que desaparecera tras o falecemento da autora".[101]

A obra rosaliana noutras linguas

É tal a aceptación e o interese que as obras desta escritora espertan no mundo, que nas últimas décadas os seus poemas foron traducidos a linguas como o francés,[102] o alemán,[102] o ruso[103] e o xaponés.[104]

Algunhas traducións da obra de Rosalía:

  • An den Ufern des Sar. Verlag Insel, Frankfurt 1987, ISBN 3-458-14548-6.
  • An den Ufern des Sar: Gedichte spanisch und deutsch. Übertragung und Nachwort von Fritz Vogelgsang. [Frankfurt am Main]: [Suhrkamp], 1991. ISBN 3-458-16164-3
Poesies gallègues, 1917.
  • de Castro, Rosalía (1837-1885), Anthologie poétique traduit du galicien par José Carlos Gonzàlez, Éd. Folle avoine, Rennes : Presses universitaires de Rennes, 2002 (35-Bedée : Impr. Folle avoine). - 117 pp., ISBN 2-86810-155-0.
  • Castro, Rosalía de (1937). Beside the river Sar; selected poems from En las orillas del Sar, by Rosalía de Castro; translated from the Castilian, with annotations and a preface, by S. Griswold Morley. Berkeley: University of California press. p. 151. 
  • Castro, Rosalía de (1964). Poems / Rosalía de Castro; translated from the Galician by Charles David Ley; introd. and selection by J. Filgueira-Valverde. Madrid: Ministerio de Asuntos Exteriores. p. 206. 
  • Aldaz, Anna-Marie; et al. (1991). Poems / Rosalía de Castro. State University of New York Press. p. 216. ISBN 0-7914-0582-6. 
  • Castro, Rosalía de (1995). Daughter of the sea / Rosalía de Castro ; translated by Kathleen March. New York: P Lang. p. 168. ISBN 0820424277. 
  • Castro, Rosalia de (2007). Selected Poems. Shearsmans Books. ISBN 9781905700448. 
  • Castro, Rosalía de (2010). The poetry and prose of Rosalía de Castro : a bilingual facing page edition / translated from the Galician and Spanish, with an introduction by John P. Dever and Aileen Dever ; with a preface by Marco A. Arenas. Edwin Mellen Press. p. 461. ISBN 9780773438095. 
  • Reid, John Howard (2011). Rosalia de Castro Selected Poems rendered into English verse. lulu.com. ISBN 9780557984930. 
  • Castro, Rosalía de (2013). Galician Songs. Small Stations. ISBN 9789543840120. 
  • Castro, Rosalía de (2016). New Leaves. Small Stations Press.[105]
Cantares gallegos, Tokyo.
  • Pinna, Mario (1958). Poesie scelte / Rosalia de Castro (a cura de Mario Pinna). Sansoni. 
  • Asaka, Takekazu (2002). Cantares Gallegos por Rosalía Castro de Murguía. DTP Publishing.  En 2009 publica unha nova edición revisada e ampliada.[106]
  • Asaka, Takekazu (2018). Wakaba syuu/Follas novas, Edición bilingüe dunha antoloxía de poemas, con limiar de Anxo Angueira.[107]
  • Elena Zernova (2013). Cantares Gallegos (ruso). San Petesburgo: Centro de Estudos Galegos.[108]
  • Tsvetanka Elenkova (2014). ГАЛИСИЙСКИ ПЕСНИ. Small Stations Press. (Cantares Gallegos).[109]
  • Castro, Rosalía de (2017). НОВИ ЛИСТА. Small Stations Press. (Follas Novas).[110]

Outras referencias culturais a Rosalía

Literatura

Multimedia externa
Gravacións de son
"Luces y sombras en Rosalía" RNE, 12/7/14 (en castelán).[111]
Vídeos
Rosalía na voz de Marina Mayoral 13 fragmentos.
Eirado. Especial Rosalía, presentado por Pemón Bouzas, 2013.
"Negra sombra" en lingua de sinais.

Música

  • A finais do século XIX, o mestre Xoán Montes publicou as súas Seis baladas gallegas, sobre textos de poetas galegos. Tres delas de Rosalía: As lixeiras anduriñas, Doce sono e a celebérrima Negra sombra, da que se teñen feito abondosas versións.
  • En 2008 editouse o disco Rosalía 21, a partir do espectáculo creado por Abe Rábade e Anxo Angueira con dez textos da autora.[115]
  • Co gallo do 150 aniversario de Cantares gallegos os músicos Guadi Galego, Xabier Díaz, Guillerme Fernández e Xosé Lois Romero publicaron o disco A Rosa d'Adina.[116] Ese mesmo ano editouse Cantares gallegos. Músicas para o 150.º aniversario da súa publicación, do tenor Joaquín Pixán e o pianista Alejandro Zabala.[117]
  • En 2016 publicouse en Vigo o disco Musicando a Rosalía, no que oito artistas vigueses puxeron música a poemas da autora. Participaron bandas como Xardín Desordenado, Mínima Son, La Cloaka Sound, Dioivo ou Son de Fóra[118].
Rosalía e Amancio Prada

Amancio Prada é un músico do Bierzo, coñecido sobre todo por pórlle música a poemas de distintos autores, tanto clásicos como contemporáneos. Editou varios discos con composicións feitas sobre poemas rosalianos. Así describe el mesmo como naceu a relación coa obra da poetisa:[119]

“ Empecei a ler a Rosalía cando apenas tiña dezasete anos. Chegara a Valladolid para estudar “Dirección de empresas agrarias”. Alí vivín tres anos, e alí, en Castela, sentín por primeira vez a nostalxia da terra. Estrañaba a paisaxe e o aire do meu Bierzo natal. Os versos de Rosalía facíanme revivir os airiños aires. Emocionábanme. E aquela emoción, a súa resonancia, levoume ao canto. Case sen querer, empecei a oír dentro de min a música da súa poesía e a cantala. Nin sequera pretendía entón facer unha canción: simplemente ía dicindo os versos, murmurándoos, e ao ditado do seu sentido brotaba a cadencia, a súa entoación, semellando leve gasa que sutil o vento move… Co vento. Como o vento a oración da terra. Así naceron as primeiras cancións: "Cómo chove miudiño", "Un repoludo gaiteiro" e "Pra A Habana".[Citas orixinais 8] ”

Discografía[120] (cítanse só os discos de estudio, prescindindo de gravacións de concertos):

A adaptación musical do poema "Adiós ríos, adiós fontes" (Cantares gallegos) que fixo Amancio Prada foi cantada por Joan Baez o 5 de marzo de 2010 no Teatro García Barbón de Vigo.[122]

Rosalía nun avión de Norwegian.

No programa de humor da TVG Air Galicia (2007) Rosalía era unha das personaxes habituais, interpretada por Patricia Vázquez.[123] Como sucedía con outros persoeiros de Galicia, a personaxe era tratada desde un punto de vista caricaturesco e desmitificador.[124]

En febreiro de 2017 o Ministerio de Fomento de España aprobou unha solicitude do concello de Santiago de Compostela para mudar o nome do aeroporto de Santiago de Compostela, que pasaría a chamarse "Santiago-Rosalía de Castro".[125]

Tamén no 2017 a compañía aérea Norwegian incluíu a súa imaxe nun dos seus avións Boeing 737-800. Segundo o responsable de mercadotecnia da compañía para "reivindicar o seu dobre papel pioneiro, na recuperación do galego como lingua de cultura e o seu papel como matriarca das letras galegas por unha banda, e na emancipación da muller pola outra".[126]

En 2017, dentro da campaña Lumes Nunca Máis!, adaptouse un poema seu para o vídeo Adiós ríos, adiós fontes. Microactivismo poético dende o Val Miñor (2017), gravado e editado por Alga Photography e mediaLab Casa Colorida. A adaptación é de Avelino González e a música de Rubén Artabe.[127]

En 2018 naceu un proxecto conxunto dos concellos de Ames, Brión e Padrón cun itinerario cultural que une os de Santiago de Compostela, Ames, Brión, Padrón e Dodro.[128]

En 1994 a Unión Astronómica Internacional aprobou o nome de Castro para un cráter en Venus na súa honra.

Galería de imaxes

Artigo principal: Galería de imaxes de Rosalía de Castro.

Notas

Citas orixinais, en lingua castelá
  1. ↑ Tradución ao galego do orixinal: En 24 de febrero de 1836, María Francisca Martínez, vecina de San Juan del Campo, fue madrina de una niña que bauticé solemnemente y puse los santos óleos, llamándola María Rosalía Rita, hija de padres incógnitos, cuya niña llevó la madrina, y va sin número por no haber pasado a la inclusa; y que así conste, lo firmo.
  2. ↑ Tradución ao galego do orixinal: Relataba Balbina (Cardama Cajaraville) cómo se saludaba con cotidianeidad con la poetisa al encontrarse con ella caminando cerca de la Casa Grande.
    Recuerda en la entrevista cómo la escritora tenía un trato muy deferente con todo el mundo, a pesar de que, según explicaba Balbina, su mundo era el de los señores, con quienes se trataba más. En lo físico describía a la poetisa como fuerte, con mucha más presencia que Murguía. Y en lo relativo al trato que tenía la escritora con las personas a su servicio, hacía hincapié la anciana en que siempre les daba a los que trabajaban en la casa “algún lote de alimentos”.
  3. ↑ Tradución ao galego do orixinal: No he vuelto a experimentar en esa habitación, en donde mi madre... durmió un día para despertar cada mañana sonriéndome, aquella alegría y aquellos éxtasis, en los cuales, sin yo saberlo, la esperanza, ahora huída, andaba agitando entonces sus luminosas alas.
  4. ↑ Tradución ao galego do orixinal: … recibió con fervor los Santos Sacramentos, recitando en voz baja sus predilectas oraciones. Encargó a sus hijas quemasen los trabajos literarios que, reunidos y ordenados por ella misma, dejaba sin publicar, dispuso se la enterrara en el cementerio de Adina, y pidiendo un ramo de pensamientos, la flor de su predilección, no bien se lo acercó a los labios sufrió un ahogo que fué el comienzo de su agonía. Delirante, y nublada la vista, dijo a su hija Alejandra: «Abre esa ventana, que quiero ver el mar», y cerrando sus ojos para siempre, expiró…
  5. ↑ Tradución ao galego do orixinal: ¡Habéis quemado la gloria de ella y la fortuna vuestra!
  6. ↑ Tradución ao galego do orixinal: …ni por tres, ni por seis, ni por nueve mil reales volveré a escribir nada en nuestro dialecto, ni acaso tampoco a ocuparme de nada que a nuestro país concierna.
  7. ↑ Tradución ao galego do orixinal: … Se atreven a decir que es fuerza que me rehabilite ante Galicia. ¿Rehabilitarme de qué? ¿De haber hecho todo lo que en mí cupo por su engrandecimiento? El país sí que es el que tiene que rehabilitarse para con los escritores, a quienes, aun cuando no sea más que por la buena fe y entusiasmo con que por él han trabajado, les debe una estimación y respeto que no saben darles…
  8. ↑ Tradución ao galego do orixinal: Empecé a leer a Rosalía cuando apenas tenía diecisiete años. Había llegado a Valladolid para estudiar “Dirección de empresas agrarias”. Allí viví tres años, y allí, en Castilla, sentí por primera vez la nostalgia de la tierra. Extrañaba el paisaje y el aire de mi Bierzo natal. Los versos de Rosalía me hacían revivir os airiños aires. Me emocionaban. Y aquella emoción, su resonancia, me llevó al canto. Casi sin querer, empecé a oír dentro de mí la música de su poesía y a cantarla. Ni siquiera pretendía entonces hacer una canción: simplemente iba diciendo los versos, susurrándolos, y al dictado de su sentido brotaba la cadencia, su entonación, semellando leve gasa que sotil o vento move… Con el viento. Como el viento la oración de la tierra. Así nacieron las primeras canciones: "Cómo chove miudiño", "Un repoludo gaiteiro" y "Pra A Habana".
Referencias
  1. ↑ "A cédula de identificación de Rosalía". Real Academia Galega. 
  2. ↑ Murguía, M. (1888). "Hijos notables de Santiago". Galicia. pp. 482–483. 
  3. ↑ Montse García (2 de outubro de 2021). "Un documento inédito demostra que Rosalía naceu o 23 de febreiro, non o 24". La Voz de Galicia. 
  4. ↑ Alvarellos 1993.
  5. ↑ Paredes-Méndez, Francisca; Harpring, Mark; Ballesteros, José R. (2013). Voces de España. Antología literaria (en castelán). Boston: Heinle, Cengage Learning. p. 432. ISBN 978-1-285-05383-7. Rosalía de Castro [...] es reconocida como una de las escritoras que más influencia ha tenido en la restauración de la lengua gallega. 
  6. ↑ Navaza Blanco, G. (2004). Lingua e literatura. Xerais. p. 248. ISBN 84-9782-168-8. 
  7. ↑ Alvarellos, Quique (15/5/2016). "Aquí naceu Rosalía de Castro". La Voz de Galicia. 
  8. ↑ Chao Espina, E. (1951). "La infancia de Rosalía de Castro". Boletín de la Real Academia Gallega (294-296): 270–278. 
  9. ↑ García Martí, V. (1944). "Rosalía de Castro o el dolor de vivir". Obras Completas. Aguilar. 
  10. ↑ Mayoral 1974, p. 570.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 "Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes". 
  12. ↑ Suárez Picallo 2008, p. 383.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 Stevens, Shelley (1986). Rosalía De Castro and the Galician Revival. Tamesis Books Limited. (en inglés). ISBN 0-7293-0250-4. 
  14. ↑ Álvarez Ruiz de Ojeda, V. (1997). "Un importante documento para a biografía de Rosalía de Castro". Grial (136): 479–501. 
  15. ↑ Padín Otero, Román (19/10/2008). "Balbina Cardama Cajaraville conoció a Rosalía de Castro". El Correo Gallego. Arquivado dende o orixinal o 15/03/2016. Consultado o 03/03/2016. 
  16. ↑ Giadás, Luis (6/2/2013). "A gran amizade de Pondal e Rosalía". La Voz de Galicia. 
  17. ↑ Pociña & López 2000, pp. 24-25.
  18. ↑ Villota Gil-Escoin, Paloma de (1986). "La hambruna de 1853. Un acontecimiento a resaltar en la obra de Rosalía de Castro" USC.
  19. ↑ Mayoral 1974, p. 573.
  20. ↑ "1963. Rosalía de Castro". Dirección Xeral de Creación e Difusión Cultural. Consellería de Cultura e Deporte. Archived from the original on 18 de maio de 2009. Consultado o 11 de febreiro de 2017. 
  21. ↑ Carballo, R. (1981) [1963]. Historia da Literatura Galega Contemporánea. Galaxia. pp. 143–234. ISBN 84-7154-391-5. 
  22. ↑ Castelao 2018, p. 210.
  23. ↑ Sixto Seco, A. (1985) "Achegamento médico-antropolóxico á personalidade de Rosalía" p. 61.
  24. ↑ Pociña & López 2000, pp. 32-33.
  25. ↑ Pociña & López 2000, pp. 42-43.
  26. ↑ Biografía. Fundación Rosalía de Castro
  27. ↑ García Vega, Lucía (2012). "Rosalía de Castro, Manuel Murguía, su hija Aura y el contexto revolucionario de 1868". Madrygal (en castelán) (15): 67–76. 
  28. ↑ 28,0 28,1 González-Alegre, Ramón (18/11/1967). "La muerte de Adriano Murguía". ABC. 
  29. ↑ González Besada, A. (7/5/1916). Discursos leídos ante la Real Academia Española (PDF) (en castelán). Real Academia Española. p. 43 e notas na p. 60. 
  30. ↑ 30,0 30,1 Héctor J. Porto (23/2/2017). "«Rosalía é quen é porque nada galego lle foi alleo e nada humano lle foi alleo»". La Voz de Galicia. 
  31. ↑ Pereiro, Xosé Manuel (16/1/2014). "Rosalía de Castro sigue escribiendo". El País (en castelán). 
  32. ↑ Dopico, Montse (31/3/2013). "Por que Rosalía dixo que non volvería escribir en galego?". Praza Pública. 
  33. ↑ 25 de julio de 1881. Mi querido Manolo te he escrito ayer, pero vuelvo a hacerlo hoy...
  34. ↑ 34,0 34,1 Aneiros, R.; López García, Xosé; Freixanes, V. (2010). Xornalistas con opinión 2. Escolma de textos. CCG e Galaxia. pp. 86–89. ISBN 978-84-9865-339-7. 
  35. ↑ Album de la Caridad. Juegos Florales de La Coruña en 1861, seguido de un mosaico poético de nuestros vates gallegos contempornáneos.  Galiciana. Biblioteca de Galicia.
  36. ↑ 36,0 36,1 VV. AA. (2015). Lingua e literatura. Xerais. p. 326. ISBN 978-84-9914-889-2. 
  37. ↑ 37,0 37,1 Navaza Blanco, G. (2004). Lingua e literatura. Xerais. p. 251-252. ISBN 84-9782-168-8. 
  38. ↑ Vilavedra, D., ed. (1995). Diccionario da Literatura Galega I. Galaxia. pp. 127–130. ISBN 84-8288-019-5. 
  39. ↑ 39,0 39,1 Alonso Montero, Xesús. "Azorín, lector de Rosalía de Castro" (PDF). Archived from the original on 03 de outubro de 2010. Consultado o 27 de decembro de 2010. 
  40. ↑ Albornoz, A. de (1986). "Rosalía de Castro en los inicios del modernismo hispánico". Actas do Congreso Internacional de Estudios sobre Rosalía de Castro… (PDF) III. p. 235-244. 
  41. ↑ "CPR Plurilingüe Rosalía de Castro". Vigo. ; "CEIP Rosalía de Castro". Padrón. ; "CEIP Rosalía de Castro". Pol. ; "IES Plurilingüe Rosalía de Castro". Santiago. ; "CEIP Rosalía de Castro". Xinzo de Limia. ; "CEIP Plurilingüe Rosalía de Castro". Vilagarcía de Arousa. ; "CEIP Rosalía de Castro". Lugo. ; "CEIP Rosalía de Castro". Bóveda. ; "CEIP Rosalía de Castro". O Grove.  e "CEIP Rosalía de Castro". A Coruña. 
  42. ↑ CEIP. Rosalía de Castro de Majadahonda.
  43. ↑ Gómez, Joel (23/3/2017). "«En nuestro colegio de Moscú se leen y estudian los libros de Rosalía»". La Voz de Galicia (en castelán). 
  44. ↑ Colegio "Rosalía de Castro" en YouTube. Chukotsky Proezd 6, 129327 Moscova.
  45. ↑ Complejo Educativo Rosalía De Castro. Escolas 59 e 119. Piedras Blancas Montevideo.
  46. ↑ Biblioteca Central "Rosalía de Castro" do Campus de Ourense da UVi; Biblioteca municipal "Rosalía de Castro" de Pozuelo de Alarcón; Biblioteca municipal "Rosalía de Castro" de Vilagarcía de Arousa; Biblioteca "Rosalía de Castro" do Centro Gallego de Rosario[1]...
  47. ↑ "Ruta do viño Rías Baixas. Salnés" Arquivado 20/06/2013, en Wayback Machine. (en varias linguas) e "Relación de bodegas" Arquivado 20/03/2016, en Wayback Machine. D.O. Rías Baixas.
  48. ↑ Ministerio de Fomento de España, ed. (15/6/2007). "El avión del Ministerio de Fomento “Rosalía de Castro” empieza a operar en la fachada galaico-cantábrica". www.salvamentomaritimo.es (en castelán). Consultado o 25/5/2019. 
  49. ↑ IAU, ed. (1994). "Castro" (en inglés). Consultado o 18/7/2013. 
  50. ↑ Ficha do selo en Philateca.com Arquivado 04/05/2014, en Wayback Machine. (en inglés).
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 51,3 51,4 Rodríguez, Lois. "O retrato de Portela que mudou a imaxe de Rosalía" Fundación Rosalía de Castro.
  52. ↑ "Adiós, peseta" (PDF) (en castelán). Real Casa de la Moneda. p. 20. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 29/09/2010. Consultado o 27/12/2010. 
  53. ↑ "Billetes y moedas en pesetas". Banco de España. Consultado o 2/3/2010. 
  54. ↑ L, M (23/2/2015). "Google dedica o seu “doodle” a Rosalía no seu aniversario". Sermos Galiza. Arquivado dende o orixinal o 24/02/2015. Consultado o 24/2/2015. 
  55. ↑ R. Romar (17/12/2019). "La estrella Rosalía de Castro ya brilla en el cielo". La Voz de Galicia (en castelán). Consultado o 18/12/1019. 
  56. ↑ Pérez Pena, Marcos (17/12/2019). "Rosalía xa é unha estrela (e o río Sar un exoplaneta)". Praza.gal. Consultado o 18/12/2019. 
  57. ↑ "Unha estrela en Ofiúco chamada Rosalía de Castro". Fundación Rosalía de Castro. 17/12/2019. Consultado o 18/12/2019. 
  58. ↑ Villar, O. D. (17/12/2022). "Dodro nomeou a Rosalía de Castro Filla Adoptiva por relevancia e difusión". El Correo Gallego. 
  59. ↑ "Rosalía Filla Adoptiva de Dodro". Fundación Rosalía de Castro. Consultado o 18/12/2022. 
  60. ↑ "O Día de Rosalía de Castro pasará a celebrarse o 23 de febreiro, auténtica data de nacemento da poeta" (Xunta.gal).
  61. ↑ 61,0 61,1 61,2 "Historia do Día das Letras Galegas" Arquivado 20 de marzo de 2017 en Wayback Machine., RAG.
  62. ↑ 62,0 62,1 Neira Vilas 2013, p. 189: "Como é sabido, Follas novas foi editado na Habana por Chao, co selo editorial de La Propaganda Literaria. Imprimiuse en Madrid e por iso algúns críticos sinalan que alí foi onde se editou. Erróneo. Hai anos polemizamos a distancia ó redor disto. A cuestión é sinxela: a casa matriz editora radicaba na capital de Cuba; tiña unha sucursal en Madrid que se ocupaba, fundamentalmente, de publica-la mencionada revista, dirixida por Murguía. Por razóns técnicas (prezo de impresións, condicións de pagamento ou o que fose), Chao encargoulle o traballo a unha imprenta madrileña, como podería encargarlla a calquera outra de calquera lugar, o que non modifica en absoluto o nome nin a sede da editorial…"
  63. ↑ López & Pociña 1999, p. 817-818 e 822-826.
  64. ↑ Armonías y cantares (Madrid, 1865) Biblioteca Digital Hispánica. Biblioteca Nacional de España.
  65. ↑ López & Pociña 1999, p. 813-817 e 819-822.
  66. ↑ Romana na Biblioteca Virtual Galega
  67. ↑ Monteagudo 2017, pp. 122-125.
  68. ↑ Alonso Girgado, Luís (1994). Rosalía de Castro, rosa de sombra (en castelán). Ediciones Torremozas. ISBN 84-7839-141-X. 
  69. ↑ 69,0 69,1 Publicado en 1923 no Almanaque Gallego, como Conto gallego. Torres Regueiro, X. (13/11/2012). "O “Conto galego” de Rosalía". Galicia Dixital. 
  70. ↑ La Flor na Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes.
  71. ↑ A mi madre na Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes.
  72. ↑ En las orillas del Sar na Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes.
  73. ↑ Fontoira Surís, Lydia (xaneiro, febreiro, marzo, 2024). "Rosalía sempre de actualidade. Culmina a nova edición da súa poesía". Grial LXII (241): 100, 101. ISSN 0017-4181. 
  74. ↑ El Álbum de El Miño. Colección de artículos literarios, historia, biografías, novelas, poesías, t. 1, Vigo, Establecimiento tipográfico de J. Compañel, 1858.
  75. ↑ Texto de "Lieders" CCG.
  76. ↑ La hija del mar na Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes.
  77. ↑ Flavio na Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes.
  78. ↑ 78,0 78,1 Vilavedra, D., ed. (1997). "Almanaque de Galicia". Diccionario da Literatura Galega II. Galaxia. pp. 41–42. ISBN 84-8288-137-X. 
  79. ↑ Aguinaga, Magdalena (2012). Cuentos gallegos (PDF) (en castelán). Dep. de Pontevedra. pp. 11–20. ISBN 978-84-8457-397-5. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 15 de febreiro de 2017. Consultado o 14 de febreiro de 2017. 
  80. ↑ Texto de Las literatas. Carta a Eduarda CCG.
  81. ↑ Ruinas na Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes.
  82. ↑ El caballero de las botas azules na Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes.
  83. ↑ El primer loco na Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes.
  84. ↑ Editado en facsímile en 2019 por Alvarellos, con estudo introdutorio de María do Cebreiro e Germán Labrador.[2] Arquivado 04 de xuño de 2020 en Wayback Machine.
  85. ↑ El domingo de Ramos na Biblioteca Virtual Universal.
  86. ↑ Publicado en catro entregas consecutivas: o 28 de febreiro Arquivado 24 de setembro de 2018 en Wayback Machine. e o 8 Arquivado 24 de setembro de 2018 en Wayback Machine., 18 Arquivado 24 de setembro de 2018 en Wayback Machine. e 28 de marzo de 1881 Arquivado 24 de setembro de 2018 en Wayback Machine..
  87. ↑ 87,0 87,1 Almanaque de Galicia, para uso de la juventud elegante y de buen tono de 1865 para 1866. Inclúe El cadiceño (pp.37-41) e Las literatas (pp.56-58).
  88. ↑ López; Pociña (2014). "Para unha edición crítica da "Obra completa" de Rosalía" (PDF). Rosalía de Castro no século XXI. pp. 405–414. 
  89. ↑ 89,0 89,1 RAG. Figuras homenaxeadas. Rosalía de Castro. Obra
  90. ↑ 1º t.: En las orillas del Sar, con prólogo de Murguía e traballos de J. Barcia e Enrique Díez-Canedo 1909.
  91. ↑ 4º t.: El caballero de las botas azules, con epílogo de Prudencio Canitrot 1911.
  92. ↑ Obra poética de Espasa-Calpe Argentina base de datos da BNE.
  93. ↑ Obras completas de Aguilar base de datos da BNE.
  94. ↑ Foi repetíndose, cada vez máis completa, nos anos 1947, 1952, 1958, 1960, 1966, 1972, e pasou a publicarse en dous volumes en 1977, aumentada por Arturo del Hoyo, con edicións posteriores en 1982 e 1988.
  95. ↑ Con reedicións en 1982 e 1989.
  96. ↑ Edicións de Poesía galega completa de Sotelo Blanco en WorldCat (OCLC).
  97. ↑ Nunca chegou a publicarse o tomo I, que debía levar toda a poesía, sacando só dúas edicións dos tomos II e III da prosa.
  98. ↑ Fundación José Antonio de Castro Arquivado 06 de agosto de 2020 en Wayback Machine. (en castelán).
  99. ↑ Non figura o nome do editor: «Edición elaborada por un equipo de especialistas que consultou as edicións anteriores máis autorizadas».
  100. ↑ 100,0 100,1 Monteagudo, Henrique e Lama, María Xesús. Manuscritos poéticos inéditos de Rosalía de Castro Xaneiro de 2014.
  101. ↑ 101,0 101,1 Pardo, Miguel: "Catro inéditos de Rosalía, un achado histórico que deita máis luz sobre a súa obra" Praza.gal, 16/1/2014.
  102. ↑ 102,0 102,1 Suárez Picallo 2008, p. 195.
  103. ↑ Redacción, Santiago (8/6/2006). "Presentan a primeira tradución galego-rusa de poemas de Rosalía". El Correo Gallego. 
  104. ↑ "El profesor japonés Asaka traduce a su lengua casi todos los poemas de 'Cantares gallegos'". La Región. 10/3/2009. 
  105. ↑ "New Leaves". bibliotraducion.uvigo.es. 
  106. ↑ "Garisia no uta". bibliotraducion.uvigo.es. 
  107. ↑ "Wakaba syuu/Follas novas". bibliotraducion.uvigo.es. 
  108. ↑ "Cantares Gallegos (ruso)". bibliotraducion.uvigo.es. 
  109. ↑ "ГАЛИСИЙСКИ ПЕСНИ". bibliotraducion.uvigo.es. 
  110. ↑ "НОВИ ЛИСТА". bibliotraducion.uvigo.es. 
  111. ↑ Interveñen: Armiño, Alonso Montero, García-Sabell, Davies, Fraga, María do Cebreiro, María López, Fernando Cabo, Mayoral, Angueira, Francisco Rodríguez e Gala Murguía.
  112. ↑ "Ernesto Guerra da Cal. Ficha do autor". Biblioteca Virtual Galega. Arquivado dende o orixinal o 21/04/2021. Consultado o 1/5/2017. 
  113. ↑ AAVV, Cantares para Rosalía Consello da Cultura Galega, 2014, ISBN 978-84-92923-27-4.
  114. ↑ A memoria da choiva na páxina web de Xerais.
  115. ↑ "Abe Rábade reivindica a actualidade de Rosalía en chave de jazz". CCG. 11/3/2008. 
  116. ↑ "A Rosa da Adina (2013)". xabierdiaz.com. Arquivado dende o orixinal o 12 de marzo de 2017. Consultado o 09 de marzo de 2017. 
  117. ↑ "Cultura e Educación presenta en concerto o disco ‘Cantares Gallegos. Músicas para o 150.º aniversario da súa publicación’". Xunta de Galicia. 15/10/2013. 
  118. ↑ Vigo, Redacción | (2016-12-14). "Ocho grupos de Vigo graban el álbum homenaje "Musicando a Rosalía"". Faro de Vigo (en castelán). Consultado o 2022-06-17. 
  119. ↑ "Resonancias de Rosalía (2014)". amancioprada.com. 
  120. ↑ "Discografía de Amancio Prada". amancioprada.com. 
  121. ↑ "Rosas a Rosalía". YouTube. 
  122. ↑ "Joan Baez cantando "Adios ríos adios fontes"". YouTube. 5/3/2010. 
  123. ↑ Patricia Vázquez en Air Galicia cantando a Rosalia de Castro por rancheiras TVG, 2007.
  124. ↑ Air Galicia TVG.
  125. ↑ "Fomento aprueba que el aeropuerto de Santiago pase a llamarse Rosalía de Castro". El Correo Gallego (en castelán). 1/2/2017. Arquivado dende o orixinal o 09/06/2019. Consultado o 1/2/2017. 
  126. ↑ P., E. (1/2/2017). "Norwegian incorpora la imagen de Rosalía de Castro a uno de los aviones…". lainformacion.com (en castelán). Arquivado dende o orixinal o 01/02/2017. Consultado o 1/2/2017. 
  127. ↑ MediaLab Colorida (16/12/2017). "Adiós ríos, Adiós Fontes - Microactivismo Poético". Consultado o 23/4/2018. 
  128. ↑ "Rosalía, a icona da cultura galega, tamén servirá para a promoción do turismo". Galicia Confidencial. 16/1/2018. 
  129. ↑ Castelao 2018, p. 131.
  130. ↑ Castelao 2018, p. 130-131.
  131. ↑ 131,0 131,1 Castelao 2018, p. 110.
  132. ↑ Angueira, Anxo (2013). "Unha primeira edición de Cantares gallegos con fotografía, autógrafo e carta de Rosalía"
  133. ↑ Imaxes. Fundación Rosalía de Castro
  134. ↑ "Retrato de Rosalía de Castro, por Máximo Ramos" (14/5/2013) RAG.

Véxase tamén

Bibliografía

Outros artigos

Ligazóns externas

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rosalía_de_Castro&oldid=6912440»