Manuel Lugrís Freire

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Lugrís.

Manuel Lugrís Freire

Retrato en Vida Gallega, 1934
Biografía
Nacemento	11 de febreiro de 1863 Sada, A Coruña
Morte	15 de febreiro de 1940 (77 anos) A Coruña
Lugar de sepultura	Cemiterio de Santo Amaro
5º Presidente da Real Academia Galega
1934 – 1935 ← Eladio Rodríguez González – David Fernández Diéguez →
Actividade
Ocupación	escritor, político, autor
Membro de	Real Academia Galega (académico de número) (1905–1940)
Xénero artístico	Poesía, novela, teatro
Familia
Cónxuxe	Concepción Orta Iglesias(1896-1898) Pura González Varela(1902- )
Fillos	6 (Socorro; Pilar; Urbano…)
Premios
(2006)  Día das Letras Galegas
Sinatura

Manuel Lugrís Freire, nado en Sada o 11 de febreiro de 1863 e finado na Coruña o 15 de febreiro de 1940, foi un poeta, ensaísta e dramaturgo galeguista, un dos principais animadores da política e da cultura galegas de principios do século XX. Fundou o primeiro periódico americano redactado en lingua galega. Foi director ou cofundador da Escola Rexional de Declamación, da Real Academia Galega, do sindicato Solidaridad Gallega, das Irmandades da Fala e do Partido Galeguista e membro do Seminario de Estudos Galegos. Foi pai do pintor Urbano Lugrís González. En 2006 dedicóuselle o Día das Letras Galegas.

Traxectoria

Foi fillo de Manuel Lugrís e Socorro Freire. O pai de Manuel tiña un almacén de sal no porto, pero perdeuno por problemas administrativos, polo que axiña chegaron as dificultades económicas. Así, ao rematar os estudos primarios, Manuel viuse obrigado a estudar para escribán no concello de Oleiros, ata onde ía andando dende a súa casa en Soñeiro. É daquela cando escribe "Nociones generales de mitología". Emigrou a Cuba aos vinte anos (1883), chamado polo seu irmán máis vello Plácido, entre as guerras. Alí traballou como contable na firma Otamendi Amiel, formou parte do Centro Galego dende 1884 e foi o director (e fundador) do primeiro xornal americano editado integramente en lingua galega, A Gaita Gallega (1885-1889), tras colaborar con El Eco de Galicia de Waldo Álvarez Insua, no que a súa primeira colaboración fora un poema intitulado "Nostalxia". A declaración de principios aparece no seu artigo "O noso pensamento". N´A Gaita Gallega colaborou durante as primeiras seis entregas pero, pelexado con Ramón Armada Teixeiro, deixouna. Foi un dos fundadores de La Tierra Gallega. Foi tamén vogal da xunta directiva do Centro Gallego de La Habana. En Cuba publicou Soidades (poesías prologadas por Manuel Curros Enríquez), a novela curta O penedo do crime e A costureira da aldea, obra de teatro costumista que tamén se representou. Escribiu tamén a obriña De Galicia a Lavapiés, en resposta a unha obra que pretendía ridiculizar os galegos.

Volveu a Galiza en 1896 acompañado da cubana de ascendencia española Concepción Orta Iglesias, instalouse na Coruña e continuou o seu labor literario, mentres que seguía empregándose como contábel. Ingresou na Sociedad Anónima Aguas de La Coruña, da que foi socio accionista e primeiro empregado. Relacionouse cos rexionalistas coruñeses, tomando parte en todas as actividades galeguistas do momento, como a Cova Céltica, xunto con Murguía, Pondal e outros. En 1897 entrou na directiva da Liga Gallega da Cruña, presidida por Salvador Golpe, como secretario.

Lugrís e Concepción Orta.

En 1898 naceu a súa filla Socorro e morreu a súa muller, o que lle causou unha forte depresión. En 1901 publicou Noitebras, libro de poemas na que mestura pesimismo persoal e composicións de intención social e mítica. Ao ano seguinte casou con Purificación González Varela, irmá do pintor e escritor rexionalista Urbano González, coa que tería cinco fillos.

Pulou pola creación da Escola Rexional de Declamación (1903), que fundou con Galo Salinas e foi presidente dela. Tivo como especial preocupación a de fornecer de textos á nova entidade, teimando retirar a literatura galega do costumismo predominante. Todos os seus textos teñen unha carga reivindicativa forte. A Escola presentouse cunha peza de Galo Salinas e, durante o ano que durou, a totalidade das montaxes foron sobre obras do propio Lugrís Freire: A Ponte (1903), Minia (1904) e Mareiras (1904). Lugrís Freire foi o primeiro autor teatral galego en utilizar a prosa. É tamén o máximo representante do teatro social ou de tese.

En 1904 participou na fundación da Asociación da Prensa de Coruña e en 1906 da Real Academia Galega. Lugrís Freire foi o primeiro en utilizar o galego nun mitin: foi o 6 de outubro de 1907 en Betanzos, nun acto do sindicato Solidaridad Gallega, do que tamén fora fundador, publicándose o discurso o día 19 de outubro dese mes no xornal A Nosa Terra. Participou noutros moitos actos públicos na comarca da Coruña e tivo un destacado papel dentro da masonería galega. En 1908 pasou a ser membro do Consello Redactor d´A Nosa Terra, publicación na que aparecerían desde o primeiro número (4 de agosto) unha serie de contos populares baixo o título xenérico de A carón do lar.

Irmandade da Fala en Pontedeume, 1919.

Abandonado o teatro, retomou a poesía e escribiu tamén numerosos relatos curtos, que reuniu en 1909 en Contos de Asieumedre.

En 1916 participou na creación da Irmandade da Fala da Coruña. En 1919, como suplemento do periódico El Noroeste, publicou Versos de loita, pero o seu mellor libro poético foi Ardencias (1927), que está dedicado á xuventude galega.

En 1922 publicou unha Gramática do idioma galego, seguidora da Gramática de Saco y Arce, pero a primeira nesta lingua, e ao ano seguinte ingresou como socio correspondente no Seminario de Estudos Galegos cun discurso sobre Pondal. O 5 de maio de 1924 foi nomeado fillo predilecto de Sada.

En 1930 participou na elaboración do programa do Partido Autonomista Republicano Agrario para a campaña electoral e na constitución da Federación Republicana Gallega. Neste ano tamén se lle dedicou unha rúa na súa vila natal. En maio do ano seguinte, participou na redacción do Anteproyeito de Estatuto da Galiza promovido polo Seminario de Estudos Galegos e en decembro na redacción dos estatutos do Partido Galeguista. En 1932, xunto con Alexandre Bóveda, redactou o anteproxecto definitivo do Estatuto, por encarga da Asemblea de Municipios de Galicia.

Ingreso de Pedrayo na RAG, 1929. Con Lugrís; Eladio Rodríguez; Estrada Catoyra; Carré; Risco…

O 28 de abril de 1934 foi nomeado presidente da Real Academia Galega, mais renunciou o 20 de agosto do ano seguinte por problemas de saúde. Pouco antes participara como orador no acto de inauguración do monumento a Manuel Curros Enríquez na Coruña, xunto do presidente da República Española, Niceto Alcalá-Zamora. Tamén foi nomeado socio de mérito do Instituto Histórico do Minho, de Viana do Castelo.

O seu labor xornalístico foi tamén extenso. Asinou cons pseudónimos de Asieumedre, L.U. Gris, K. Ñoto e Roque das Mariñas.

Lugrís Freire morreu na Coruña ao ano de finalizar a Guerra civil española, no medio da persecución da actividade galeguista e o drama de ver dous fillos en bandos distintos da guerra, debido ás circunstancias: Secundino no Quinto Rexemento en Madrid e Urbano Lugrís, que logo destacaría como pintor, recrutado polo bando nacional. Está enterrado no Cemiterio de Santo Amaro da Coruña.

O Día das Letras Galegas de 2006 estivo dedicado a Manuel Lugrís Freire.

Obra

Ensaio

Foto de grupo, en Lugo, o 19 de xuño de 1932.

• Nociones generales de mitología, 1880.
• Gramática do idioma galego, 1922 e 1931.
• As Mariñas de Sada: homenaxe a Sociedade Sada y sus Contornos, 1928

Narrativa

• Contos de Asieumedre, 1908 (8 contos) , 1909 (28 contos)
• A carón do lar, contos, 1970, Edicións Castrelos.

Teatro

Recepción de Castelao na RAG en 1934.

• A costureira d´aldea, 1884, A Habana.
• A ponte: drama en dous actos en prosa, 1903.
• Mareiras: drama en tres actos en prosa, 1904.
• Minia: drama n-un acto en prosa, 1904. Imprenta y fotograbado de Ferrer.
• Esclavitú: drama en dous actos en prosa, 1906, Editado por Carré. Impreso por Ferrer.
• O pazo: comedia en dous actos, en prosa, 1916.
• Estadeíña: comedia en dúas xornadas en prosa, 1919.

Poesía

• Soidades: versos en gallego, 1894.
• Noitegras: poesías, 1901.
• Versos de loita, 1919.
• Ardencias, 1927.

Galería de imaxes

• 
  Manuel Lugrís Freire.
• 
  Manuel Lugrís Freire.
• 
  Discurso en Carral nun acto das Irmandades da Fala. 1931
• 
  Gramática do idioma galego, 2ª ed., A Cruña, Imprenta Moret, 1931.
• 
  Purificación González Varela, segunda muller de Lugrís.
• 
  Sepultura de Lugrís no Cemiterio de Santo Amaro.

Véxase tamén

Bibliografía

• Boletín da Real Academia Galega n.º 367 Arquivado 15 de febreiro de 2017 en Wayback Machine. 2006: Inclúe:

Luís Alonso Girgado e María Vilariño Suárez: "Manuel Lugrís Freire (1863-1940), xornalista".

Ernesto González Seoane: "A gramática de Lugrís na tradición lingüística galega".

Xabier Campos Villar: "Aproximación á narrativa de Lugrís Freire".

Manuel Lugrís Rodríguez: "Biografía de Manuel Lugrís Freire".

Iolanda Ogando: "Palabra, construción e transmisión. O teatro de Manuel Lugrís Freire"

Laura Tato Fontaíña: "Manuel Lugrís Freire no teatro galego".

• "Lugrís Freire, Manuel". Diccionario enciclopédico galego universal 39. LVdG. 2003-2004. p. 57. ISBN 84-7680-429-6. 
• "Lugrís Freire, Manuel". Dicionario biográfico de Galicia 2. Ir Indo Edicións. 2010-2011. pp. 261–262. 
• "Lugrís Freire, Manuel". Diciopedia do século 21 2. Do Cumio, Galaxia e do Castro. 2006. p. 1259. ISBN 978-84-8288-942-9. 
• "Lugrís Freire, Manuel". Enciclopedia Galega Universal 11. Ir Indo. 1999-2002. p. 292. ISBN 84-7680-288-9. 
• Campos Villar, Xabier (2011). Dicionario Manuel Lugrís Freire. TresCtres. ISBN 9788493489007. 
• Campos Villar, Xabier (2006). Lugrís Freire. Unha biografía. Galaxia. ISBN 9788482889016. 
• Campos Villar, Xabier (2000). A obra narrativa en galego de Manuel Lugrís Freire^{[Ligazón morta]} CRPIH. ISBN 84-453-2935-9.
• Carballo, R. (1975) [1963]. Historia da literatura galega contemporánea. Galaxia. pp. 478–483. ISBN 84-7154-227-7. 
• Couceiro Freijomil, A. (1952). "LUGRÍS FREIRE, Manuel". Diccionario bio-bibliográfico de escritores (en castelán) II. Santiago de Compostela: Bibliófilos Gallegos. p. 346. 
• Dobarro, Xosé María et al. (2005). "Lugrís Freire". Gran Enciclopedia Galega (DVD). El Progreso. ISBN 84-87804-88-8. 
• Fernández Costas, Xosé Manuel (2006). Manuel Lugrís Freire. A fe na causa. Baía Edicións. ISBN 978-84-96526-36-5. 
• Nicolás, Ramón (2006). Manuel Lugrís Freire. Vida e obra, Edicións Xerais de Galicia. ISBN 978-8497824316.
• Pillado Mayor, Francisco (2006). Na outra banda da ponte. Deputación da Coruña. ISBN 84-9812-028-4.
• Rabunhal, Henrique (2006). Manuel Lugrís Freire. Edicións A Nosa Terra. ISBN 84-8341-016-8.
• Vilavedra, D., ed. (1995). Diccionario da Literatura Galega I. Galaxia. pp. 355–356. ISBN 84-8288-019-5. 

Outros artigos

• Cova Céltica
• Mitin das arengas
• Urbano Lugrís González (fillo)

Ligazóns externas

• "Figuras homenaxeadas" Real Academia Galega.
• "Letras Galegas 2006" Universidade de Santiago de Compostela.
• Biblioteca Virtual Galega
• "Letras Galegas 2006" Consello da Cultura Galega
• "Lugrís Freire, Manuel" na páxina da AS-PG.

Predecesor: Eladio Rodríguez González

Presidente da RAG  1934-1935

Sucesor: David Fernández Diéguez